آماده‌باش برای فصل جنگل‌سوزی
امسال نگرانی‌ها برای افزایش آتش‌سوزی در عرصه‌های محیط زیست و منابع طبیعی بیشتر از همیشه است. به دنبال بارندگی‌های اخیر، پوشش گیاهی افزایش یافته
اخبار سبز کشاورزی ؛ امسال نگرانی‌ها برای افزایش آتش‌سوزی در عرصه‌های محیط زیست و منابع طبیعی بیشتر از همیشه است. به دنبال بارندگی‌های اخیر، پوشش گیاهی افزایش یافته و با خشکیدن این پوشش در تابستان، امکان وقوع حریق بیشتر است. این نگرانی‌ها سبب شده است فرمانده یگان حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست همچون هر سال، در نامه‌ای به مدیرکل‌های حفاظت محیط زیست استان‌ها، دستورالعمل پیشگیری و اطفای حریق در مناطق تحت مدیریت این سازمان را ابلاغ کند و رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری هم از یگان حفاظت بخواهد تأمین تجهیزات و امکانات اطفای حریق را در دستور کار قرار دهد.
دستورات و برنامه‌ها امیدوارکننده است، اما فعالان محیط زیست و داوطلبان می‌گویند کمبود امکانات، نبود برنامه‌ریزی دقیق توسط سازمان‌های مربوطه و نبود همکاری و هماهنگی بین سازمانی از جمله مشکلاتی است که قدرت آتش را بیشتر می‌کند. اینها در کنار جان‌باختن شماری از همیاران محیط زیست در راه مهار آتش‌سوزی در سال‌های گذشته، دردی است که شعله‌های آتش را خروشان‌تر کرده است.
آتش در سال‌های گذشته در عرصه گسترده‌ای از جنگل‌ها و مراتع تاخت و نقاط مختلف کشور را درگیر کرد. مرداد‌ماه پارسال که هورالعظیم در آتش ذوب شده بود، سازمان منابع طبیعی کشور اعلام کرد که ۲ درصد آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع کشور عامل طبیعی و ۹۸ درصد عامل انسانی دارد که ۴ درصد آن عمدی و ۹۴ درصد سهوی است.
طبق اعلام مدیرکل دفتر حفاظت و حمایت منابع طبیعی سازمان منابع طبیعی کشور، ۱۷ میلیون هکتار از وسعت مناطق چهارگانه طبیعی تحت پوشش سازمان حفاظت محیط زیست و ۱۳۵ هکتار تحت پوشش سازمان منابع طبیعی است و از این میان شش هکتار از جنگل‌های هیرکانی شمال کشور و دو هکتار از جنگل‌های زاگرس مستعد آتش‌سوزی است.
محبت‌خانی، فرمانده یگان حفاظت سازمان محیط زیست: بالغ بر ۹۲ درصد آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی اما غیرعمدی داشته است. باید فرهنگسازی را جدی‌تر بگیریم اکبری، فرمانده یگان حفاظت سازمان منابع طبیعی کشور: مساحت حریق در سال گذشته ۸۹ درصد کاهش یافت
از نگاه بهمن ایزدی، فعال محیط زیست و مدیر کانون سبز فارس در بررسی‌های آماری آتش‌سوزی‌ها از سوی هر دو سازمان، اشتباهاتی رخ می‌دهد. او می‌گوید: «آمارها ضد و نقیض است و باعث می‌شود برنامه‌ریزان کشور منفعلانه برخورد کنند. در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی استان فارس در اثر آتش از دست دادیم، ولی مسئولان می‌گویند ۳۲ هزار هکتار در آتش سوخته است. این اطلاعات ضد و نقیض فقط کار را سخت می‌کند.»
به گفته او گسترده‌‌ترین ناحیه رویشی در زاگرس در استان فارس است، اما رسیدگی‌ها به این مناطق هرگز درست نبوده است: «سازمان‌های مختلف در این مسئله باید حضور داشته باشند. سازمان منابع طبیعی باید در این زمینه پیشگام باشد، اما هرگز شاهد برنامه‌ریزی نیستیم. آنها موارد بحرانی را به‌درستی پیش‌بینی نمی‌کنند و در هنگام وقوع آسیب می‌خواهند مسئله را حل کنند.»
ایزدی می‌گوید از ابتدای زمستان او و دیگر فعالان به مسئولان هشدار آتش داده‌اند تا به فکر باشند و تمهیدات بیندیشند. «تلاش کردیم جلساتی با استانداری داشته باشیم و این جلسات با حضور سایر ارگان‌ها باشد و سازمان‌های مردم‌نهاد با این مسئولان صحبت و مشکلات محیط زیستی استان را بیان کنند. استاندار این موارد را پذیرفت و چند جلسه نیز برگزار شد که آتش‌سوزی‌ها در اولویت اولیه این جلسات بود.»
این فعال محیط زیست معتقد است هرچند برگزاری این جلسات مهم و اصولی است، اما تا زمانی‌که برنامه عملیاتی و سازماندهی تشکیل نشود، نمی‌توان امیدی داشت. او می‌گوید: «هم فرهنگسازی و آموزش مردمی نیاز است و هم برنامه‌های عملیاتی و تجهیزات لازم است. همه اینها در کنار هم نتیجه می‌دهد. نقش دستگاه قضا دراین‌باره بسیار مهم است. عوامل انجام آتش‌سوزی باید به سرعت شناسایی شوند و نقش دستگاه قضا باید با جدیت مورد بررسی قرار گیرد.»
سازمان منابع طبیعی و برنامه مقابله با حریق
رضا اکبری، فرمانده یگان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، با شرح خلاصه‌ای از برنامه‌های این سازمان درباره آتش‌سوزی‌ها خبر می‌دهد که سال گذشته مساحت عرصه‌های حریق در سال گذشته ۸۹ درصد کاهش یافته است. این روند کاهشی مورد ادعای سازمان منابع طبیعی چطور رخ داده است؟ اکبری با اشاره به گستردگی برنامه‌های آتش‌سوزی می‌گوید: «ما حریق را صرفاً در زمان آتش‌سوزی نمی‌بینیم و به‌همین دلیل در فرایند مدیریت پیشگیری و اطفای حریق چهار مرحله تعریف کرده‌ایم؛ پیش‌بینی و پیش‌آگاهی، پیشگیری، کشف و اطفا. بعد از همه این مراحل در آخر یک بخش احیا و بازسازی هم داریم.»
او درباره مرحله اول این فرایند توضیح می‌دهد: «پیش‌بینی و پیش‌آگاهی یعنی قبل از وقوع آتش‌سوزی، آگاه باشیم. با تعاملی که با سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح داشته‌ایم، نقشه ریسک حریق در دسترس ماست. براساس این نقشه می‌دانیم در ۲۴ ساعت آینده در کدام شهرستان‌ها و حتی کدام نقطه حریق خواهیم داشت. سامانه ریسک و پتانسیل حریق، موقعیت نقاطی را که احتمال ریسک بالا، متوسط و ضعیف آتش‌سوزی دارند، به ما نشان می‌دهد. باتوجه‌به این پیش‌آگاهی درباره مناطق مستعد حریق، در ۲۴ ساعت آینده به استان‌ها اطلاع می‌دهیم تا نیروها مستقر می‌شوند و اگر آتش‌سوزی اتفاق افتاد، از گسترش آن پیشگیری می‌کنند. موضوع دیگر در این بخش، پهنه‌بندی حریق است. معمولاً رفتار حریق متناسب با فصل، زمان و مکان متفاوت است. بین زمان‌ها و مکان‌های آتش‌سوزی در ۲۰ سال اخیر تقاطع‌گیری کرده‌ایم و اطلاعات این پهنه‌بندی‌ها را که فراوانی و وسعت حریق در دو دهه اخیر در آنها بیشتر بوده است، به استان‌ها داده‌ایم. موضوع دیگر استفاده از ماهواره است که حریق را به‌صورت لحظه‌ای به ما نشان می‌دهد که در بخش پیش‌بینی و همچنین پیشگیری از گسترش حریق بسیار مؤثر بوده است.»
به گفته فرمانده یگان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در مرحله پیشگیری ایجاد آتش‌بر در مناطق بحرانی و مستعد برای جلوگیری از گسترش آتش‌سوزی است و علاوه‌براین ترویج، اطلاع‌رسانی، آموزش همگانی به مردم و جوامع محلی انجام می‌شود.
اکبری درباره مرحله کشف هم می‌گوید: «در این بخش از ظرفیت دیده‌بان‌های حریق استفاده می‌کنیم که در دکل‌های موجود در مناطق بحرانی مستقر می‌شوند و اگر آتش‌سوزی رخ داد، به عوامل و پایگاههای اطفای حریق هم اعلام می‌کنند. در این مرحله نیز پایش ماهواره‌ای داریم تا اگر حریقی باشد به سرعت شناسایی و به منطقه اعلام شود. به سمت هوشمندسازی رفته‌ایم و دوربین‌هایی که در عرصه‌های منابع طبیعی نصب شده، به کمک ما آمده است. این دوربین‌ها در سطح سازمان، استان و شهرستان قابلیت رصد دارد. و خیلی از موارد دیگر.»
درحالی‌که نبود تجهیزات و همچنین بالگرد در زمان بحران از انتقادات داوطلبان و فعالان محیط زیست است، فرمانده یگان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با توضیح مرحله اطفا می‌گوید: «بهره‌گیری از ظرفیت ۳۰ بالگرد و دو هواپیمای ایلوشین با ظرفیت ۴۰ تن آب، کمک زیادی به ما کرده است. در حریق‌های گسترده و به‌ویژه در مناطق صعب‌العبور از این ظرفیت استفاده می‌کنیم. این امکانات در کاهش آمار حریق مؤثر بوده است. تجهیزات تخصصی اطفای حریق نیز در اختیار استان‌ها قرار گرفته است و حتی سال گذشته پنج‌هزار نفر از سازمان‌های مردم‌نهاد و همیاران طبیعت از ما لباس و تجهیزات حریق گرفتند تا در زمان آتش‌سوزی به‌صورت خودجوش به منطقه اعزام شوند. این افراد آموزش لازم در این زمینه دیده‌اند.»
به گفته او همه این موارد به کاهش ۸۹ درصدی مساحت آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی در سال گذشته انجامیده است. اکبری همچنین درباره هماهنگی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با سازمان محیط زیست، مدیریت بحران، هلال احمر، ارتش و سپاه در زمان وقوع حریق اینطور می‌گوید: «هماهنگی با دیگر دستگاهها به‌صورت لحظه‌ای است و با رؤسای دستگاهها ارتباط مستقیم داریم. اگر در استان‌ها حریقی گزارش شود اولین‌کاری که انجام می‌شود استقرار نیروها و بررسی برآورد اولیه گستردگی آتش‌سوزی است. اگر نیاز به کمک باقی سازمان‌ها باشد، سریعاً اطلاع‌رسانی در سطح استان انجام می‌شود. در سطح کشوری هم به‌صورت لحظه‌ای در ارتباط هستیم. ارتباط ما با محیط زیست هم به همین شکل است. البته هم‌پوشانی هم داریم و اگر در عرصه‌های محیط زیست آتش‌سوزی رخ دهد، حتماً به‌صورت خودجوش کمک می‌کنیم. از آنجا که تعداد نیروهای یگان حفاظت منابع طبیعی بیشتر است، پیش از اینکه محیط زیست درخواست کمک کند، در عرصه حضور پیدا می‌کنیم و عملیات اطفا را انجام می‌دهیم.»
او در آخر درباره حمایت از داوطلبان می‌گوید: «سعی کرده‌ایم که حمایت بیشتری از داوطلبان داشته باشیم. اگر کسی از داوطلبان صدمه ببیند، هزینه درمان پزشکی به‌طور کامل پرداخت می‌شود. قبلاً به این شکل نبود. ما یک بیمه بی‌نام داریم که شامل داوطلبانی است که در اطفای حریق و پاسداری از منابع طبیعی به ما کمک می‌کنند. همچنین اگر فردی در جریان حریق جانش را از دست بدهد، تمام مبلغ دیه پرداخت می‌شود. برای حمایت بیشتر بحث فداکار خدمت و ماده ۲۰ مدیریت بحران و همچنین قانون حمایت بیمه‌ای و قضایی از محیطبانان و جنگل‌بانان نیز به کمک ما آمده است.»
همیاران، تحت پوشش محیط زیست
سازمان محیط زیست در روزهای اخیر دستورالعمل اطفای حریق را صادر کرده است تا در مدت زمان باقیمانده تا شروع فصل گرما، برای جلوگیری و یا به حداقل رساندن خسارت ناشی از حریق، نیروهای تحت امر رعایت مواردی را مورد توجه قرار دهند.
در این ابلاغیه به موارد گوناگونی اشاره شده است، از جمله تدوین برنامه عملیاتی پیشگیری و کنترل حریق، تشکیل کارگروه مشترک با استان‌های همجوار درباره مناطق واقع در مرز سیاسی دو استان برای تعیین افراد رابط، وضعیت موجودی امکانات اطفای حریق، انجام تست ادواری تجهیزات و امکانات اطفای حریق و رفع نواقص احتمالی، ایجاد پد بالگرد و حوضچه برداشت آب در مناطق دارای سابقه حریق، هماهنگی با ستاد بحران استان برای استفاده از خدمات پروازی نهادهای ذیربط از جمله هلال‌احمر، ستاد کل نیروهای مسلح و… برای پایش کانون‌های حریق در مواقع بحرانی و آمادگی برای اطفای حریق و امدادرسانی درصورت بروز حریق، هماهنگی با ادارات آتش‌نشانی استان‌ها برای آموزش نیروها و همکاری در هنگام بروز حوادث و شناسایی کانون‌های وقوع حریق در تمام مناطق با توجه به سوابق موجود، استقرار اکیپ‌های سیار در این نقاط و مجهزکردن آنها به وسایل و ادوات سبک اطفای حریق از جمله کپسول آتش‌نشانی و آتش‌کوب.
جمشید محبت‌خانی، فرمانده یگان حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست، حالا می‌گوید: «یکی از تفاوت‌های این دستورالعمل با دستورالعمل‌های گذشته تأکید بر مسئله آموزش و فرهنگسازی است. براساس آمار سال‌های گذشته، بالغ بر ۹۲ درصد آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی غیرعمدی داشته است، باید بیش از پیش این مسئله را جدی گرفت.»
به گفته محبت‌خانی در اطلاعیه‌ای که به محیطبانان داده‌اند به آماده‌باش ۷۰ درصدی نیروها برای حضور در محل و در هنگام آتش‌سوزی اشاره شده است. این درحالی‌است که پیش از این ۵۰ درصد نیروها باید حاضر می‌شدند.
او درباره حمایت از همیاران و داوطلبان هم می‌گوید: «پارسال توانستیم قانونی را تصویب کنیم که افراد درصورتی‌که کارت همیاری داشته باشند و ایستگاه محیطبانی منطقه اعلام نیاز کند باید در محل حاضر شوند. در غیر این‌صورت اگر اتفاقی برایشان رخ دهد، سازمان مسئولیتی ندارد. اما اگر کارت همیاری داشته باشند و بنابر اعلام، در منطقه حاضر شوند، مسئولیت حضورشان با ماست.» طبق توضیح او سازمان حفاظت محیط زیست اکنون سه هزار نیروی همیار دارد.
از جمله دیگر مواردی که در سال‌های گذشته و در هنگام آتش‌سوزی همواره باعث ایجاد اشکال شده بود، نبود همکاری میان سازمان‌های مختلف با یکدیگر و دیر رسیدن بالگرد به‌دلیل نبود همراهی و هماهنگی بود. حالا محبت‌خانی می‌گوید براساس مصوبه هیأت دولت، درخواست اعزام بالگرد باید به سازمان دفاع انجام گیرد و این وزارتخانه هم باید به‌موقع بالگرد را در اختیار قرار دهد. یک مسئله اما هنوز حل نشده است: «بالگردهای اطفای حریق با غروب آفتاب محدودیت پروازی دارند و این محدودیت هم از جمله مواردی است که امکان حل‌شدن آن وجود ندارد.»
چهار روز پیش نخستین آتش‌سوزی سال ۱۴۰۲ رخ داد و ۶ هکتار از سطح پارک ملی گلستان را سوزاند. با وجود بارش‌های اخیر و نگرانی‌های جدی، باید دید این برنامه‌ریزی‌ها چطور می‌تواند جلوی وقوع حریق‌های گسترده در عرصه‌ها را بگیرد و آیا هلی‌کوپترها و هواپیماهای وعده‌داده‌شده، این‌بار به‌موقع سر می‌رسند یا نه؟
منبع پیام ما
