از دست‌رفتن مزیت رقابتی صادرات کشاورزی

اخبار سبز کشاورزی : توسعه تجارت همواره باوجود بسترها و مولفه‌های اساسی امکان‌پذیر است، بنابراین اگر اهدافی را مانند توسعه صادرات غیرنفتی در نظر داریم، باید لوازم دستیابی به آن را به‌طور کامل شناسایی و سپس آنها را مهیا کنیم. ایران از چندین لحاظ دارای مزایای صادراتی است که این ظرفیت‌ها در بخش‌های مختلف و مهمی مانند محصولات کشاورزی دیده می‌شود.

هرچند طی سال‌های اخیر در برخی محصولات کشاورزی مانند گندم، جایگاه خودکفایی را از دست داده‌ایم و نیازمند واردات هستیم، اما در دیگر تولیدات و محصولات مانند میوه‌وتره‌بار، هنوز مزیت‌های صادراتی مهمی را داریم، اما به‌دلیل مهیا نبودن شرایط، امکانات و زیرساخت‌ها تاکنون نتوانسته‌ایم از این فرصت‌های تجاری در کشور بهره گیریم. مهم‌ترین ایرادی که سبب شده تا صادرات محصولات کشاورزی ایران همواره با دست‌انداز مواجه باشند، کمبود ماشین‌های سنگین مناسب باربری و نامناسب بودن زیرساخت‌های حمل‌ونقل است.

در مباحث صادراتی، با کمبود تجهیزات باربری مناسب، هم در حمل‌ونقل زمینی و هم آبی مواجهیم و فعالان تجاری طی سال‌های اخیر این موضوع را به دولت‌ها و نهادهای مسئول اعلام کرده‌اند، اما متاسفانه تاکنون پیشرفتی در این زمینه رخ نداده و همچنان موانع و خلأها پابرجا است. کم‌توجهی دولت نسبت به کمبود ماشین‌ها و کانتینرهای باربری سبب شده تا صادرات محصولات کشاورزی در شرایط نامناسبی انجام گیرد.

به‌همین منظور، فعالان بخش خصوصی اعلام کردند که می‌توانند در صورت صدور مجوز واردات ماشین‌آلات از سوی دولت، با ارزهای حاصل از صادرات خود، تجهیزات و ماشین‌های مناسب باربری وارد کنند، اما دولت نه‌تنها خود ماشین‌آلاتی را وارد نکرده، بلکه به تجار نیز اجازه واردات این تجهیزات را صادر نکرده است. این همکاری ضعیف دولت با بخش خصوصی سبب شده تا شاهد بکارگیری گسترده ماشین‌آلات مستهلک در فعالیت‌های صادراتی باشیم. کمبود تجهیزات در کنار فرسوده بودن آنها، سبب شده تا اجاره‌بهای خدمات در حوزه صادرات رشد چند برابری را طی سال‌های اخیر داشته باشد.

افزایش هزینه حمل بار به‌طورمستقیم بر بهای تمام‌شده کالاهای صادراتی اثرگذار است و باعث می‌شود مزیت رقابتی در بحث صادرات را از دست دهیم. طبیعی است با افزایش هزینه حمل‌ونقل، نرخ تمام‌شده کالاهایی که به بازارها می‌رسند، بالا خواهد رفت. این فشار هزینه‌ها هم برای تولیدکننده و هم مصرف‌کننده زیانبار است، بنابراین یکی از مهم‌ترین آثار منفی نبود تجهیزات مناسب برای انتقال بار، افزایش نرخ کالاهای صادراتی در مقصد است.

از سویی دیگر، برای کالاهایی که نسبت به دما حساس هستند، مانند محصولات کشاورزی و میوه و تره‌بار، نبود بسترهای مناسب حمل‌ونقل مانند کانتینرهای یخچال‌دار لطمه بزرگی به صادرات این کالاها وارد می‌کند، چرا که کالاها هنگام انتقال، در شرایط نامناسبی قرار گرفته و از کیفیت آنها کاسته خواهد شد.

حتی در برخی مواقع، بخشی از محصولات کشاورزی در زمان رسیدن به مبدأ، فاسد شده و به‌ناچار دور ریخته می‌شوند، بنابراین از دست رفتن مزیت رقابتی در بحث کیفیت کالا نیز یکی دیگر از مهم‌ترین آثار منفی کمبود تجهیزات مناسب حمل‌ونقل است.

در حال حاضر صادرات ایران به‌ویژه در بخش محصولات کشاورزی، درگیر چالش‌های مربوط به تامین زیرساخت است و این کمبودها در کنار هم سبب شده تا نقش محصولات کشاورزی در صادرات غیرنفتی ایران طی چند مدت اخیر کاهش یابد.

دولت برای بهبود وضعیت بازار داخل و گسترش مقاصد تجاری بین‌المللی باید همواره نقاط ضعف موجود را شناسایی و درصدد رفع آنها برآید. از ابتدای امسال تاکنون، حمل‌ونقل خارجی بیش از ۴۰ درصد افزایش یافته که این هزینه به‌طورمستقیم تولیدکنندگان و صادرکنندگان را با چالشی جدی برای فعالیت‌های تجاری خود مواجه کرده است. به‌نظر می‌رسد به‌منظور افزایش صادرات غیرنفتی و بهبود تجارت محصولات کشاورزی، باید دولت برنامه‌ای برای رفع مشکلات ریشه‌ای تجارت در این حوزه داشته باشد./صمت

سیدرضا نورانی ـ رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران