بحران غذای جهانی بدون فسفر

از آن‌جایی که لازمه ادامه زندگی جانوران وجود عناصر اولیه مولد موادغذایی است، بدون وجود فسفر تقریبا هیچ غذایی را نمی‌‌توان تولید کرد و در یک عبارت ساده می‌توان گفت که بدون فسفر، غذایی نیز وجود ندارد.

اخبار سبز کشاورزی ؛ به دلیل آن که فسفر رکن اصلی کودهای شیمیایی در نماد«NPK» است، وجود آن یک موضوع حیاتی در سیستم غذای جهانی است. بیشترین مقدار فسفر مصرفی از منابع طبیعی تجدیدناپذیر یا معادن فسفر به دست می‌آید که به روش‌های مصنوعی قابل تولید نیست.

بیشتر بخوانید: قارچ های فسفر یاب

تمام کشاورزان در روش تولید محصولات کشاورزی کنونی، فسفر نیاز دارند، اما 85 درصد از فسفر با کیفیت بالا، فقط از معادن 5 کشور مراکش، چین، مصر، الجزایر و آفریقای‌جنوبی به دست می‌آید و از این مقدار، 75 درصد آن فقط از کشور مراکش تامین می‌شود.

این شرایط انحصاری، سیستم غذایی جهانی را در صورت نوسان قیمت‌های آن، بسیار آسیب‌‌پذیر می‌کند که به عنوان مثال در سال 2008 قیمت کودهای فسفره تا 800 درصد افزایش یافت.

در حال حاضر، فسفر مورد استفاده برای تولید غذا به شدت ناکافی است، اما از سوی دیگر، این عنصر به دلیل آب‌شویی از مزارع کشاورزی وارد آب رودخانه و دریاچه‌ها شده و موجب مرگ ماهیان، گیاهان و مسمومیت در آب‌های آشامیدنی می‌گردد.

به عنوان مثال در کشوری مانند انگلستان، عملاً کمتر از نیمی از 174 هزار تن کودهای فسفر وارداتی برای تولید موادغذایی استفاده می‌شود و بقیه آن در خاک تثبیت شده و یا هدر می‌رود که این روند در تمام کشورهای اروپایی وجود دارد. در نتیجه، ممنوعیت‌هایی جهانی برای جلوگیری از ورود فسفر به سیستم‌های آبی که بیش از این بسیار نادیده گرفته می‌شد، وضع گردید.

بنابراین، اجبارا باید روش‌هایی برای مصرف بهینه فسفر برای خود مقرر نمائیم، چرا که هر نوع اختلال در تولید و تهیه این عنصر می‌تواند موجب بروز بحران‌های غذایی در کشورهای واردکننده کودهای فسفره گردد. به کاربردن هوشمندانه فسفر و از جمله بازیافت این عنصر می‌تواند به پاک نمودن این ماده از آب دریاچه‌ها و رودخانه‌های آلوده، کمک نماید.

اکنون ما در حال تجربه سومین دوره افزایش قیمت کودهای فسفره در 50 سال اخیر هستیم که دلایل آن شامل شیوع پاندمی کووید 19، تعرفه‌های صادراتی کشور چین به عنوان یک صادرکننده بزرگ، منع صادرات آن توسط روسیه و نیز جنگ اوکراین است. از زمان شروع پاندمی کووید 19، قیمت انواع کودهای شیمیایی یک سیر صعودی را پشت سر گذاشت و طی 2 سال، چهار برابر شد که این روند همچنان ادامه دارد.

بیشتر بخوانید: تاثیر گرانی اسید نیتریک و اسید فسفریک بر کود شیمیایی

فسفر را فراموش نکنید

علی‌رغم اهمیت حیاتی این عنصر، هنوز چهارچوب معینی برای کنترل و نظارت بر آن به وجود نیامده است و به نظر می‌رسد در تصمیم‌گیری‌های بین‌المللی به فراموشی سپرده شده و حتی در کشورهایی که قواعدی برای مصرف فسفر وجود دارد، اغلب این راهکارها در مقوله امنیت غذایی با شکست مواجه گردیده است.

در وهله اول، عموما راهکارها به صورت حذف فسفر از فاضلاب‌ها برای جلوگیری از آلوده کردن آب‌ها یا تشویق کشاورزان برای استفاده از کودهای حیوانی به جای کودهای شیمیایی است. این کارها به نوبه خود مورد قبول بوده اما بخش کوچکی از موضوع و اهمیت فسفر در زنجیره تولید غذا است.

بیش از یک دهه پیش دانشمندان هشدار داده‌اند، چنانچه فرد یا ارگانی مسئولیت کاربری عنصر فسفر را برعهده نگیرد، اختلال‌های بیشتر در روند تولید آن می‌تواند منجر به عوارض نامطلوبی در سیستم‌های تولید غذا گردد، به این صورت که کشاورزان آسیب‌پذیر و کم‌توان به لبه پرتگاه سقوط رانده شده و تولید محصولات غذایی جهانی کاهش می‌یابد.

اولین استراتژی موثر

زمان بیدار شدن از خواب فرا رسیده و الزما باید رهنمودهایی برای این وضعیت ناپایدار ارایه شود. در پی همان مثال مربوط به انگلستان در ابتدای مطلب، با کمال تعجب باید اظهار کرد که علی‌رغم وابستگی به واردات کودهای فسفره، سالیانه 90 هزار تن از آن در خاک‌های کشاورزی تثبیت، 26 هزار تن وارد آب‌های جاری و 22 هزار تن نیز برای گورستان زباله‌ها مصرف می‌شود.

این نکات بسیار مهم در بد مصرف کردن و از دست دادن منابع کودهای فسفره می‌تواند در مسیر بهره‌وری و تولید به مصرف برسند.

آنچه در این‌جا اهمیت بسیار دارد، یافتن اولویت‌های استفاده از فسفر است که الزاما باید نوآوری‌های تکنولوژیک و تغییر در الزامات مصارف آن به وجود آورد.

این الزامات می‌توانند اقداماتی نظیر حمایت از استفاده بیشتر کودهای دامی و ضایعات غذایی و تولید کودهای غنی شده از این مواد باشد.

همچنین هماهنگ نمودن تصمیم‌گیری‌های ملی در جهت حذف آلایندگی فسفر و استفاده مجدد از ضایعات حاوی فسفر در مزارع است.

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۷۱ - بهمن ۱۴۰۱