تصمیم اژدها

سرنوشت بازار نفت ایران در چین چه می‌شود؟

چین مشتری اصلی نفت ایران است. مشتری بزرگی که حالا دست گرم همکاری را به سمت کشورهای عربی حوزه خلیج فارس دراز کرده و از آن سمت تبدیل به بازار اصلی نفت روسیه شده است.

اخبار سبز کشاورزی ؛ چین مشتری اصلی نفت ایران است. مشتری بزرگی که حالا دست گرم همکاری را به سمت کشورهای عربی حوزه خلیج فارس دراز کرده و از آن سمت تبدیل به بازار اصلی نفت روسیه شده است. رویگردانی چین از ایران و تسهیل تجارت نفت ارزان روسیه سبب شده است نگرانی‌ها برای آینده بازار نفت ایران بالا بگیرد؛ آینده‌ای که حالا چین تعیین‌کننده اصلی آن است.

رویگردانی چین از ایران

چندی پیش حمایت صریح و بی‌پرده پکن از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در مقابل ایران خبرساز شد؛ آن‌هم در حالی که مقامات تهران تصور می‌کردند چین و روسیه با جمهوری اسلامی ایران در معادلات جهانی همراهی همه‌جانبه خواهند داشت و به قول برخی اقتصاددانان به پشتوانه همین تصور، چین را به یکی از روزنه‌های تنفس اقتصاد کشور بدل کرده‌‌اند.

آن‌طور که همایون فلک‌شاهی، تحلیلگر مؤسسه بین‌المللی کپلر، به ایلنا گفته است، در سال میلادی جاری از 850 هزار بشکه صادرات نفت خام و میعانات ایران در روز، ۷۳۰ هزار بشکه آن به مقصد چین و حجم باقی‌مانده آن به ونزوئلا و سوریه ارسال شده است. این در حالی است که در مقابل نقش تعین‌کننده چین در اقتصاد ایران، رد‌پای کشور ما در آمارهای اقتصادی این کشور اصلا پررنگ نیست.

در ماه‌های گذشته تخفیف‌های چشمگیر روسیه به خریداران نفت در آسیا باعث افت صادرات نفت ایران به چین شده و ایران نیز مجبور است هر بار تخفیف بیشتری در مقایسه با روسیه به چین بدهد تا پکن کماکان مشتری نفت ایران باقی بماند. به‌تازگی نیز چین قرارداد خرید بلندمدت گاز مایع بیشتری را با قطر امضا کرد.

از سوی دیگر، چین در سال‌های اخیر ۵۷ درصد از سرمایه‌گذاری‌های مربوط به طرح «ابتکار کمربند و جاده» را در کشورهای خاورمیانه انجام داده‌، ولی ایران هیچ سهمی از این سرمایه‌گذاری چینی مگر روی کاغذ نداشته است؛ نه در پروژه‌های ترانزیتی و عمرانی و نه در بخش انرژی.

آمارهای گمرکی چین نشان می‌دهد این کشور در ۱۰ ماه نخست سال جاری میلادی در مجموع ۸۸ میلیارد دلار صادرات به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، شامل عربستان، بحرین، کویت، قطر، امارات و عمان داشته و بیش از ۱۷۲ میلیارد دلار، ارزش واردات چین از این کشورها بوده است.

درواقع فقط تجارت دوجانبه چین با عربستان، هفت برابر تجارت این کشور با ایران بوده است. تجارت دوجانبه چین با دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز مشابه همین وضعیت است. آمار تجارت چین با امارات شش برابر ایران، قطر ۱.۵ برابر ایران، عمان ۲.۵ برابر و کویت نزدیک به دو برابر تجارت این کشور با ایران بوده است.

تقلای روسیه در بازار نفت

درست در شرایطی که چین به سمت کشورهای عربی چرخیده است، خبر مهم دیگری درباره نفت روسیه منتشر شد و نگرانی‌ها را برای نفت ایران بالا برد. اخیرا گروه هفت و استرالیا برای نفت روسیه سقف قیمت 60‌دلاری را در نظر گرفته‌اند. درواقع چنانچه روسیه نفت خود را با نرخ 60 دلار و کمتر بفروشد، می‌تواند از معافیت تحریمی نفت‌کش‌ها و شرکت‌های بیمه‌ای استفاده کند و این ماجرا کار را برای بازار نفت ایران سخت‌تر می‌کند. تا همین‌جا هم روسیه پس از جنگ اوکراین توانسته با تخفیف‌های چشمگیر، بازار هند و بخش بزرگی از بازار چین را به خود جلب کند. پالایشگاه‌های هندی برای معامله با روسیه که نفت را به قیمت ارزان‌تری نسبت به قیمت‌های پایه جهانی و گریدهای مشابه خاورمیانه و آفریقا عرضه می‌کردند، تردید نکردند. چرخش روسیه به سمت بازارهای آسیایی سبب شد در همان وهله اول ایران ناچار شود برای نفت خود تخفیفی بیش از پیش در نظر بگیرد تا بازارهایش را به روسیه واگذار نکند.

مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس انرژی، در واکنش به تعیین سقف 60دلاری برای نفت روسیه، گفته بود که به دلیل معافیت تحریمی بیمه‌ای و نفت‌کش‌ها برای جابه‌جایی نفت ارزان روسیه، ایران ناچار است تخفیف‌های اغواکننده‌‌تری برای نفت خود در نظر بگیرد تا کشوری بپذیرد نفت ارزان روسیه و معافیت تحریمی آن را نادیده بگیرد و به بازار ایران و ریسک تحریم آن روی آورد. روز گذشته نیز وزارت دارایی روسیه اعلام کرد در فاصله 15 نوامبر تا 14 دسامبر، میانگین قیمت نفت اورال برای تحویل از بندر نووروسیسک بر مبنای فوب 48دلار‌و 69 سنت و بر مبنای cif حدود 57‌دلار‌و 28 سنت در هر بشکه بوده که پایین‌تر از سقف قیمت 60‌دلاری روسیه است و حالا در‌واقع نفت روسیه با قیمت‌های زیر 60 دلار و معافیت تحریمی نفت‌کش‌ها و شرکت‌های بیمه‌ای معامله می‌شود.

از آن گذشته، هزینه‌های سنگین جنگ برای روسیه سبب شده این کشور حداکثر تلاش خود را به کار گیرد تا رقابت را در بازار نفت به ایران نبازد و به دنبال راه‌های متعددی برای کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل نفت خود باشد.

هاشم اورعی، استاد دانشگاه صنعتی شریف، در این زمینه به ایلنا توضیح داده است: روسیه برای کاهش هزینه حمل نفت خود به بازارهای آسیایی، موضوع سوآپ نفت از ایران تا هند را مطرح کرده است. به گفته او، وقتی روسیه مسیر ایران را مبنا قرار می‌دهد که نفت و گاز خود را صادر کند، به‌نوعی در پی حذف ایران از بازار است. درست است که ایران هزینه ترانزیت را دریافت می‌کند، اما این درآمد خیلی کمتر از قیمت فروش نفت است و مبلغ کمی می‌گیریم. د‌رواقع روسیه را در بازار بین‌المللی جایگزین خودمان می‌کنیم.

چین نفت ایران را حذف نمی‌کند

بعضی تحلیلگران داخلی باور دارند که چین مانند بسیاری از کشورهای جهان برای تصمیم‌گیری‌های سیاسی تنها منافع خود را در نظر می‌گیرد؛ از‌جمله فریدون مجلسی، تحلیلگر سیاست خارجی که در گفت‌وگو با وب‌سایت خبری اقتصاد‌نیوز گفته است: «چین هیچ‌وقت دوست و متحد ایران و کشورهای دیگر نبوده است. اگر در داخل کشور هم چنین تخیلاتی شده‌، در حد همین توهم و تخیل است و سیاست چین هیچ‌وقت به سود ایران نبوده است که حالا بخواهد چرخیده باشد».

برخی دیگر هم معتقدند چین حتی اگر نخواهد، ناچار است اندک ارتباط اقتصادی خود از‌جمله خرید نفت را با ایران حفظ کند. برای مثال همایون فلک‌شاهی، تحلیلگر مؤسسه بین‌المللی کپلر، به ایلنا گفته که قدرت ایران در اداره تنگه هرمز باعث می‌شود چین، با وجود ریسک تحریم‌های آمریکا، به واردات نفت از ایران ادامه دهد.

به گفته او «در بازار چین، با وجود اینکه امسال تقاضای نفتی چین برای اولین بار در ۲۰ سال اخیر افت کرده‌‌، رقابت خیلی شدید شده است. واردات نفت چین از طریق دریا سال به سال صد هزار بشکه کاهش یافته است و هم‌زمان، واردات از روسیه نسبت به سال گذشته ۲۵۰ هزار بشکه در روز افزایش پیدا کرد. همچنین واردات از کشورهای جنوب خلیج فارس، به اضافه عراق و عمان، در مجموع ۳۲۵ هزار بشکه در روز افزایش داشت. برای سال ۲۰۲۳ انتظار بر این است که تقاضای داخلی چین ۱۷۰ هزار بشکه در روز افزایش پیدا کند و سهم ایران را حتی با وجود رابطه محکم‌تر با عربستان، در همین حدود شش تا ۱۰ درصد واردات دریایی خود نگه دارد».

خطر حذف نفت ایران وجود دارد

حمید حسینی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی، اما نسبت به از‌دست‌رفتن تدریجی بازار چین برای ایران اظهار نگرانی می‌کند. او در توضیحاتش می‌گوید: «چین وضعیت اقتصادی خوبی ندارد و کرونا بر رشد اقتصادی این کشور اثر گذاشته است. هم‌زمان برخی از سیاست‌ها در این کشور، بخش خصوصی‌ را نگران کرده و شاهد خروج بعضا ماهانه 70 تا 80 میلیارد دلار سرمایه از چین هستیم که بسیاری از آن از طریق ارز دیجیتال اتفاق می‌افتد. بنابراین رئیس‌جمهوری چین باید تلاش کند نگرانی‌هایی را که درباره اقتصاد این کشور وجود دارد، جبران کند و راهکارش نیز رفتن به سمت کشورهای عربی بوده است».

حسینی ادامه می‌دهد: «من اعتقاد ندارم که رفتن به سمت کشورهای عربی به معنای پشت‌کردن به ایران است. به نظر می‌رسد چین در تلاش است در پاسخ به خروج آمریکا و اروپا از این کشور، جایگزینی برای آن در اقتصاد خود پیدا کند و نکته این است که گرایش اصلی در کشور چین اصلا به طرف کشورهای عربی یا ایران نیست؛ گرایش اصلی چینی‌ها ارتباط با روسیه است و نگرانی اصلی برای ایران در بازار چین نه کشورهای عربی بلکه روسیه است». به باور او، روسیه هم می‌تواند جایگزین‌ ایران برای سرمایه‌‌گذاری چین در انرژی شود و هم می‌تواند بازار نفت چین را کاملا تأمین کند.

حسینی می‌افزاید: «البته خوشبختانه امسال چین قرار است 700 هزار بشکه به وارداتش اضافه کند و هم‌زمان روسیه مجبور شده 500 تا 700 هزار بشکه از تولید نفت خود را به خاطر سقف قیمتی که تعیین شده است، کاهش دهد. بنابراین ممکن است امسال تأثیر چندانی بر 700‌، 800 هزار بشکه‌ای که ما می‌فروشیم نگذارد، اما این احتمال هست که میزان همکاری ما با چین کاهش پیدا کند و ما به کشوری عادی در روابط با چین تبدیل شویم».

رئیس اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی معتقد است اگر توانسته بودیم مسئله برجام را حل کنیم، چینی‌ها هم با علاقه بیشتری با ما همکاری داشتند و اکنون نگرانی نداشتیم؛ «دفعه قبل هم که رئیس‌جمهورشان به ایران آمد، زمانی آمد که توافق برجام صورت گرفته بود. وقتی ما خودمان را محدود می‌کنیم به ارتباط با شرق، آنها هم ما را در مشت خودشان می‌دانند و هیچ تلاشی برای بیشتر‌شدن روابط خود با ما نمی‌کنند و سعی می‌کنند حداکثر بهره‌برداری را از اقتصاد ایران داشته باشند. درحالی‌که اگر با برجام موازنه منفی یا مثبتی برقرار کرده بودیم، قطعا وضع این نبود و ایران می‌توانست از چین، هند، روسیه، اروپا، آمریکا و… امتیاز بگیرد و اقتصاد کشور را از بحران نجات دهیم».

منبع شرق