برای توسعه آبزی‌پروری ملاحظات آن را در نظر داشته باشیم

بی‌گدار به آب نزنیم

وزیر جهادکشاورزی در برنامه‌های پیشنهادی خود به مجلس شورای اسلامی، توجه ویژه‌ای به توسعه صنعت شیلات و آبزیان داشته و بعد از آن نیز به مناسبت‌های مختلف تاکید نموده که توسعه صنایع شیلاتی با تکیه بر آبزی‌پروری از جمله برنامه‌های مورد نظر ایشان است.

اخبار سبز کشاورزی ؛ حسین کاظمی | در این میان البته با توجه به شرایط اقلیمی کشور، به‌طور قطع نگاه وزیر جهادکشاورزی به استفاده از منابع دریا پایه و توسعه آبزی‌پروری در دریا و سواحل است که موقعیت جغرافیایی ایران چنین امکانی را به وفور در اختیار تصمیم‌گیران و مدیران قرار خواهد داد.

البته بخشی از این افزایش تولید نیز باید از طریق بالا بردن بازده واحدهای ایجاد شده در آب‌های درون سرزمینی اتفاق بیفتد.

طبق گفته‌ها و شنیده‌ها، در حال حاضر حدود 1/3 میلیون تن محصولات شیلاتی در کشور تولید می‌شود که از این میزان در حدود 750 هزار تن مربوط به صیادی از دریاها و بقیه از طریق آبزی‌پروری و عمدتا در آب‌های درون سرزمینی انجام می‌شود.

برنامه وزرات جهاد کشاورزی، افزایش میزان تولید محصولات شیلاتی به دو برابر، یعنی از 1/3 به 2/6 میلیون تن بوده که بخش اعظم آن نیز از طریق آبزی‌پروری اتفاق خواهد افتاد.

از نظر جمیع شرایط، توجه به توسعه آبزی‌پروری و استفاده از امکانات خدادادی که دریاها و سواحل گسترده آن در اختیار ما قرار داده است، منطقی به نظر می‌رسد، اما به صرف منطقی بودن توسعه آبزی‌پروری، نمی‌توان «بی‌گدار به آب زد» و برخی ملاحظات جدی وجود دارد که باید آنها را مدنظر قرارداد و زیرسازی‌های سخت‌افزاری و نرم‌افرازی لازم برای افزایش تولید را فراهم نمود.

بازار مصرف

یکی از مهم‌ترین نکات در این میان بازار فروش محصولات تولیدی است. در حال حاضر حجم زیادی سرمایه‌گذاری در بخش‌های آبزی‌پروری به‌خصوص تولید ماهیان گرمابی، سردابی، میگو، خاویار و… انجام گرفته که به‌دلیل نبود بازار مناسب، تعدادی از این واحدهای تولیدی یا تعطیل و یا این‌که با حداقل ظرفیت اقدام به تولید می‌کنند.

در این میان آنچه بیش از هر چیزی باعث آن شرایط شده است، متناسب نبودن قیمت فروش با هزینه‌های تولید است. از یک طرف در بازارهای داخلی قدرت خرید مردم در سال‌های اخیر به شدت تنزل پیدا کرده و از طرفی دیگر نیز دولت با برخی سیاست‌های اشتباه، قیمت برخی کالاهای رقیب گوشت ماهی مانند گوشت مرغ را پائین نگه داشته که تمایل جامعه مصرف‌کننده داخلی به گوشت ماهی کمتر شده است.

از سویی دیگر، برنامه‌ریزی‌های منسجم و منطقی برای صادرات و ایجاد بازارهای مطمئن و پایدار خارجی انجام نگرفته است. ضمن اینکه نوع تولیدات ما تناسب چندانی برای صادرات و رقابت در بازارهای بین‌المللی ندارند.

پس قبل از هر نوع سیاست‌گذاری برای توسعه، باید موضوع بازار را در نظر گرفت و تولیدات را متناسب با بازارهای هدف انجام داد.

زنجیرهای تولید

یکی از جدی‌ترین خلاء‌ها در صنعت آبزی‌پروری (و اصولا در تمام نظام‌های بهره‌برداری بخش کشاورزی ایران)، نبود شرکت‌های بزرگ است که بتوانند برنامه‌ریزی و تولید هدفمند در سطح وسیع داشته باشند که می‌توان با تجمیع تولیدکنندگان و شرکت‌های کوچک‌تر و تشکیل زنجیره‌های قوی و کارآمد از تمام حلقه‌های موثر در تولید، از قبیل تخم چشم‌زده، بچه ماهی، لارو میگو، کارخانجات خوراک آبزیان، صنایع فرآوری و بسته‌بندی، سردخانه‌های مجهز و… بر مشکل جزیره‌ای و ناتوان بودن واحدهای تولیدی خرد فائق آمد و از قِبَل این زنجیره‌های تولید بتوان به‌‎صورت هماهنگ، حجم زیادی از محصولات را تحت نظارت‌های بهداشتی و تحت پروتکل‌های یکسان، دارای شناسنامه و کدهای ردگیری (QR Code) تولید کرد که برای حضور در بازارهای بین‌المللی از توان رقابتی لازم برخوردار باشند. در چنین شرایطی ضمن جلوگیری از صادرات بدون برنامه، ارزش افزوده محصولات نیز به مراتب بالاتر خواهد رفت. لازم به گفتن نیست که ارز حاصله نیز چه تاثیراتی بر اقتصاد ما خواهد داشت.

تحقیقات

تحقیقات قوی، مطمئن و کاربردی در زمینه‌های مختلف شیلاتی از جمله ضرورت‌های وارد شدن به مقوله توسعه آبزی‌پروری است. با یک بخش تحقیقاتی فَشَل و «باری به هر جهت»، نمی‌توان دم از توسعه آبزی‌پروری زد؛ به‌ویژه آن که بخش‌های خصوصی توان لازم برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های R&D و کارهای تحقیقاتی جدی و سنگین را ندارند و بخش دولتی تحقیقات شیلاتی نیز به گفته فعالان و کارشناسان اثرگذاری لازم را نداشته است.

به عنوان مثال، با توجه به مواردی که در سطور بالا ذکر شد، پرورش ماهی در قفس‌های دریایی یکی از مهم‌ترین گزینه‌ها برای توسعه آبزی‌پروری است که در این میان اگرچه طی چند سال اخیر طرح‌های پایلوت آن اجرا و برخی چالش‌ها شناسایی گردیده است، اما بخش تحقیقات نتوانسته پشتیبانی‌های لازم را داشته باشد. نه از نظر تجهیزات مورد نیاز قفس (که در حال حاضر به‎نظر می‌رسد صنایع داخلی توان تولید و تامین آن را داشتنه باشند) و نه از نظر برنامه‌های اصلاح نژادی و معرفی گونه‌های مناسب پرورشی در دریاهای شمال و جنوب کشور که هنوز هم به عنوان یک مشکل مطرح است.

و مواردی دیگر…

در کنار مسائل اشاره شده، موارد دیگری مانند: لزوم وجود بیمه‌های کارآمد برای ترغیب سرمایه‌گذاران، توجه به موضوع فرآوری و صنایع تبدیلی، مباحث اصلاح ژنتیکی و معرفی گونه‌های مناسب و عاری از بیماری و… جزو مواردی است که پی و بنیان توسعه آبزی‌پروری را تشکیل می‌دهند و نمی‌توان بدون توجه به آنها صحبت از توسعه آبزی‌پروری کرد.

حسین کاظمی ـ روزنامه نگار و کارشناس کشاورزی

ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۶۸- آبان ۱۴۰۱