تولید بذر اصلاح شده گندم نیازمند توجه ویژه

افزایش تولید گندم و کاهش وابستگی به واردات آن، از جمله سیاست‌های بخش کشاورزی است که با توجه به اهمیت تامین گندم مصرفی، همیشه مورد توجه قرار داشته است.

اخبار سبز کشاورزی ؛ حسین کاظمی | تامین نهاده‌های مناسب برای تولید گندم از جمله نیازهای اساسی برای دستیابی به این هدف است و یکی از مهم‎ترین این نهاده‌ها بذر است که باید با توجه به شرایط اقلیمی و دیگر عوامل موثر بر تولید، بذرهای باکیفیت در دسترس کشاورزان وجود داشته باشد. بذر مناسب باعث می‌شود که کارایی دیگر نهاده‌ها نیز بالاتر رود و شرایط بهتری برای کشاورزان و تامین غذای جامعه ایجاد گردد.

درحالی‌که در سال زراعی گذشته با خرید حدود 7/5 میلیون تن گندم توسط دولت، نسبت به سال قبل از آن افزایش حدود 60 درصدی را شاهد بودیم‌، کشاورزان آرام‌آرام برای کشت جدید این محصول، خود را آماده می‌کنند و یکی از نیازهای اصلی آنها بذر است.

در مصاحبه با مهندس سیروان اردلان، دبیر انجمن تولید کنندگان بذر گندم و جو، وضعیت تولید این بذور را جویا شده‌ایم:

در مورد انجمن تولیدکنندگان بذر گندم و جو، تعداد شرکت‌های عضو انجمن و اهدافی که دنبال می‌کند، توضیح مختصری ارائه بفرمائید؟

انجمن تولیدکنندگان بذر گندم و جو، متشکل از 260 شرکت تولیدکننده بذر است و هر ساله طبق برنامه‌ریزی‌ها، برای کاهش وابستگی به واردات و افزایش ضریب خوداتکایی در تولید گندم مورد نیاز کشور، مقداری از تولید بذر برای این شرکت‌ها هدف‌گذاری و مشخص می‌شود که انجمن نیز این برنامه را بر اساس سهمیه‌های استانی اجرا می‌کند. به‌طوری که در حال حاضر سالانه حدود 500-400 هزار تن بذر توسط اعضای انجمن تولید و در اختیار کشاورزان و گندمکاران قرار می‌گیرد.

هر چند که برخی موانع بر سر راه تولید بذر وجود دارد، اما با همه این مشکلات ما نسبت به تامین بذر گندم و جو مورد نیاز اهتمام جدی داریم؛ به طور مثال در سال گذشته توانستیم 420 هزار تن بذر برای کشور تامین کنیم.

چه افق‌ها و برنامه‌ریزی‌هایی برای آینده دارید؟

البته نیاز کشور به بذر اصلاح شده گندم و جو بیشتر از این مقدار است و اگر اهتمامی وجود داشته باشد و شرایط آن مهیا گردد، شرکت‌های تولید‌کننده بذر توانمندی‌هایی به مراتب بالاتر از این میزان خواهند داشت.

به‌عنوان مثال در سال 1392 با هماهنگی بخش دولتی، یک برنامه 8 ساله برای انجمن تولید کنندگان بذر آماده کرده بودیم که طبق آن قرار بود از تولید 200 هزار تن بذر اصلاح شده در سال 1392 به 700 هزار تن بذر در سال 1400 برسیم اما متاسفانه شرایط تحریمی و برخی مشکلات و تامین نشدن منابع مالی لازم توسط دولت، ما را از برنامه 700 هزار تن دور کرد.

پیرو همین برنامه از سال 1392تا سال 96 روندی صعودی در تولید بذر را طی کردیم و در سال 96 توانستیم 520 هزار تن بذر، تولید و در اختیار گندم‌کاران قرار دهیم؛ یعنی همان سالی که دولت توانست از کشاورزان 11-10/5 میلیون تن گندم کشاورزان خریداری نماید، اما چنانچه گفته شد، این روند ادامه پیدا نکرد، به طوری که در سال‌های بعد از آن نه تنها شاهد رشد بیشتر تولید بذر اصلاح شده نبودیم، بلکه کاهش تولید بذر نیز اتفاق افتاد و سال 1400 در حدود 450 هزار تن بذر در اختیار کشاورزان قرار گرفت.

برای سال زراعی 1401 نیز با توجه به بودجه‌هایی که به این طرح اختصاص داده شده، حدود 420 هزار تن بذر آماده تحویل به کشاورزان است.

آیا به جز شرکت‌های عضو انجمن بذر، بخش دولتی یا انجمن دیگری نیز بذر تولید می‌کند؟

خیر، بخش دولتی بذر تولید نمی‌کند، اما بخشی از بذر مصرفی کشاورزان به صورت خودمصرفی تولید می‌شود و کشاورزان از همان بذور سال قبل خود مقداری را جدا کرده، بوجاری و استفاده می‌کنند. دلایلی مانند سنتی بودن کشت و گران بودن بذر در این مسئله تاثیر دارند.

آیا پتانسیل بیشتر از این وجود نداشت یا مشکل در جای دیگری بود؟

ما پتانسیل تولید بیشتر از این را داریم اما چنانچه گفته شد برخی مشکلات اجازه نداد که مهم‌ترین آن تامین نشدن منابع مالی این طرح بود؛ یعنی برخی تسهیلات که باید به اندازه مورد نیاز و به‎ موقع در اختیار شرکت‌های تولیدکننده بذر قرار گیرد، پرداخت نشده و این باعث می‌‌شود که در زمان خرید بذر، شرکت‌ها عملا توان تامین مالی آن را نداشته باشند.

به طور مثال در سال جاری که ما توانستیم 420هزار تن بذر تهیه کنیم، فقط 35درصد شرکت‌های تولیدکننده بذر توانستند تسهیلات دریافت کنند و بیشتر از منابع مالی و داخلی خودشان استفاده کرده‌اند که سرمایه در گردش این شرکت‌ها کفاف بیشتر از این مقدار را نمی‌دهد.

پیگیری‌های انجمن تولیدکنندگان بذر و حمایت‌های معاونت امور زراعت وزارت جهادکشاورزی باعث شده که این مقدار بذر را برای امسال تهیه کنیم. این نکته را باید گفت که حمایت‌های دولت در این قضیه بسیار مهم است و طبق آماری که ارائه شد، از سال 92 و بعد از تقریبا 3 سال، حمایت‌های دولت وقت باعث شد که تولید بذر از 200 هزار تن به 500 هزار تن برسد، اما تامین نشدن منابع مالی و برخی کم‌لطفی‌ها و کارشکنی‌ها موجب شد که در ادامه نتوانیم روند صعودی را طی کرده و به هدف مورد نظر دست یابیم مضافا آن که کاهش تولید نیز اتفاق افتاده است.

اگر بخواهیم کل نیاز کشور به بذر گندم و جو را از بذور اصلاح شده تامین کنیم، با توجه به سطح زیر کشت فعلی چه مقدار بذر نیاز داریم؟

در این صورت برای گندم تقریبا یک میلیون و پنجاه هزار تن و برای جو نیز سیصد هزارتن بذر نیاز است؛ یعنی جمعا در حدود یک میلیون و سیصد و پنجاه هزار تن بذر اصلاح شده گندم و جو نیاز داریم.

بذرهای تولیدی از نظر رقم و واریته چه نوع تغییراتی داشته‌و چه اندازه به سمت ارقام باکیفیت حرکت کرده ‎ایم؟

تقریبا همه ساله یا هر دو سال یک بار، موسسه تحقیقات و اصلاح نهال و بذر، برخی ارقام جدید را معرفی می‌کند که این ارقام با توجه به سازگاری محیطی و افزایش عملکرد، برای مناطق مختلف کشور به کشاورزان معرفی می‌شوند. به عنوان مثال برای اراضی آبی مناطق سردسیر ارقام سیمین، زرین، پیشگام، حیدری و… و برای اراضی دیم مناطق سردسیری رقم باران؛ برای اراضی آبی مناطق گرمسیر، رقم چمران2 یا برای مناطق دیم گرمسیری رقم کوهدشت و ارقام دیگر معرفی شده‌اند.

ارقام جدیدی که معرفی می‌شوند، دارای عملکرد بهتر و مقاومت بیشتر به آفات و بیماری‌ها و تنش‌های محیطی هستند که فاکتورهای موثری محسوب می‌شوند و طبیعتا چنین بذرهایی تاثیر زیادی بر روی افزایش کارایی و عملکرد دارند.

آیا در دوره جدید وزارت جهاد کشاورزی، توجه کافی به موضوع صورت گرفته است؟

متاسفانه چنانچه گفته شد، در سال‌های اخیر آن‌چنان که باید به موضوع بذر توجه کافی صورت نگرفته و علاوه بر اینکه تسهیلات مناسبی پرداخت نشده، پیرو صحبت‌ها و مصوبه‌ای که با وزارت جهادکشاورزی و معاونت امور زراعت داشتیم، قرار بود که یارانه بذور آبی را حدود 2 هزار تومان پرداخت نمایند و یارانه برای بذور دیم نیز 2500 تومان باشد که متاسفانه دولت از هر کدام 500 تومان کم کرده و باعث کاهش انگیزه تولید بذر شده است.

افزایش قیمت گندم نیز احتمالا بر توان شرکت‌های تولید کننده بذر تاثیر منفی گذاشته است؟

قطعا همین طور است؛ قیمت جهانی گندم نسبت به سال قبل به دلایل متعدد بیش از 100 درصد افزایش داشته و این افزایش قیمت‌ها باعث شده که نیاز به سرمایه در گردش شرکت‌های تولیدکننده بذر نیز افزایش شدید پیدا کند، به‌طوری که توان مالی شرکت‌ها کفاف نیازشان را نمی‌دهد و لازم است توجه ویژه‌ای برای پرداخت تسهیلات به شرکت‌ها انجام شود.

اما در این شرایط متاسفانه به جای حمایت بیشتر از تولید بذرهای اصلاح شده، عملا بخش زیادی از بودجه‌های مربوط به این کار را قطع کردند و در یک برهه حساس که شرکت‌ها برای خرید بذر نیاز به نقدینگی داشتند، نسبت به تامین آن کوتاهی صورت گرفت و در واقع جزو اولویت‌ها نبود. این مسئله زیان‌های زیادی به شرکت‌ها وارد کرد و فرصت امسال را از دست دادیم که امیدواریم در سال‌های آینده شرایط بهتر شود.

حسین کاظمی ـ روزنامه نگار و کارشناس بخش کشاورزی