صنعت شیلات نیازمند بیمه تخصصی است

توسعه شیلات در کشور با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی، گرچه طی دهه‌های بعد از انقلاب جزو اولویت‌های بخش کشاورزی محسوب می‌شده و توفیقات مهمی نیز حاصل گردیده است، اما بسیاری از ظرفیت های آن کشور به‌ویژه در دریاها و سواحل، بدون استفاده باقی مانده است.

اخبار سبز کشاورزی ؛ حسین کاظمی | یکی از اساسی‌ترین زیرساخت‌ها برای توسعه صنعت شیلات، وجود بیمه‌های کارآمد به منظور ایجاد تضمین و آرامش خاطر سرمایه‌گذاران و فعالان این بخش است تا بتوان با تکیه بر آن، رغبت به سرمایه‌گذاری در این زیربخش را افزایش و ظرفیت‌های موجود را به‌کار گرفت.

آبان‌ماه 1401 در گفت‌وگو با مهندس سید حسین حسینی، معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان شیلات ایران، ابتدا گریزی به وضعیت فعلی تولیدات شیلاتی اعم از صیادی و آبزی پروری زده‌ و سپس به‌صورت ویژه، موضوع بااهمیت بیمه شیلات، به‌عنوان یکی از پایه‌های اساسی جهت توسعه این صنعت را بررسی کرده‎ایم که در زیر خلاصه گفته‌های وی آمده است:

گستردگی صنایع «پیش از تولید»، «حین تولید» و «پس از تولید» شیلاتی

صنعت شیلات، صنعتی گسترده‌ است که زنجیره‌ای از موارد پیش از تولید، حین تولید و پس از تولید در حوزه آبزیان را شامل می‌شود. از تولید خوراک آبزیان و دیگر نهاده‌های تولید؛ صیادی و آبزی‌پروری در دریاها، سواحل و دیگر نقاط کشور و پس از آن نیز صنایع تبدیلی و فرآوری تا پایانه‌های بازار و صادرات و… طیف گسترده‌ای از مشاغل و کسب‌وکارها در حوزه شیلات را شامل می‌شود.

بخش شیلات از لحاظ ماهیتی، با دیگر زیربخش‌های کشاورزی تفاوت‌های اساسی دارد؛ چراکه صنعت شیلات از نظر تکنولوژی، سرمایه‌گذاری و نوع کار با انواع موجودات آبزی، متفاوت است. پرورش هر گونه‌ای از آبزیان نیاز به تکنولوژی و دانش خاص و از نظر گونه، محیط‌ و مکان‌های مختلف نیز دستورالعمل‌ها و موضوعات کارشناسی مفصل خود را دارد.

صیادی از دریا

از یک‌ میلیون و 259هزار تن تولید در بخش شیلات، 702هزار تن آن سهم صید از دریاها (کم‌عمق، عمیق و مستقل از عمق) است. از این میزان صید، حدود 175هزار تن سردسیری‌های درشت و 95هزار تن سردسیری‌های ریز مربوط به سطح دریا است.

محدوده فعالیت‌های صیادی شیلات ایران تا اقیانوس هند پیش رفته است؛ در اقیانوس هند از نظر صید بین 32 کشور، رتبه دوم را در اختیار داریم و در غرب اقیانوس هند، با 167 هزار تن صید از ذخایر مشترک این اقیانوس، کشور اول هستیم. در حوزه صیادی، برنامه تحولی سازمان شیلات، رفتن به سمت آب‌های آزاد و استفاده از آب‌های سرزمینی کشورهای دیگر، به‌عنوان «صید فراسرزمینی» است.

با توجه به ارزیابی‌های متعدد که از سال 1347 توسط محققان خارجی و ایرانی انجام شده، آب‌های عمیق ایران قابلیت ذخیره حدود 2/3میلیون تنی را دارد و در مقاطعی نیز اقداماتی برای برداشت آن انجام شده اما به دلایلی پیشرفت چندانی نداشته است و در شرایط فعلی ظرفیت 200-100 هزار تن برداشت از آن در کشور وجود دارد.

آبزی‌پروری

با وجود تمام ذخایر برداشت نشده طبیعی و ذخایری که تاکنون به سراغ آنها نیز نرفته‌ایم، ظرفیت‌های صید طبیعی از دریاها محدودیت دارد؛ پس لازم است که در حوزه شیلات به سمت آبزی‌پروری حرکت کنیم که بعد از انقلاب و به‌خصوص در دو دهه اخیر جهش‌های خوبی در پرورش آبزیان اتفاق افتاده است؛ به‌طوری‌که حدود 557 هزار تن از کل تولیدات شیلاتی ما جزو آبزیان پرورشی است و از این مقدار، به‌جز 57هزار تن آن که در آب‌های شور و لب‎شور برای پرورش میگو و مقداری نیز برای تولید ماهیان خاویاری از سواحل استفاده می‌شود، بقیه آن یعنی 500هزار تن دیگر در آب‌های داخلی تولید می‌شود.

از آن‌جایی که امنیت غذایی جامعه به امنیت ملی کشور گره خورده است و تامین غذا و خوداتکایی در این حوزه از سیاست‌های کلان نظام جمهوری اسلامی ایران است، در این میان آبزی‌پروری می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.

از لحاظ منطبق بودن با الگوی کشت و شرایط اقلیمی نیز تولید آبزیان، ‎آب‌بری کمتری نسبت به تولید سایر منابع پروتئینی دارد و به لحاظ آثار زیست محیطی و گازهای گلخانه‌ای که با تولید دیگر پروتئین‌ها ایجاد می‌شود، جزو اولویت‌های همه کشورهای پیشرفته و در حال توسعه محسوب می‌شود.

اگر بخواهیم به برنامه تحولی ابلاغی مقام عالی وزارت یعنی افزایش دو برابری تولیدات شیلاتی از حدود 3/1 میلیون تن به 6/2 میلیون تن بپردازیم، باید تمرکزمان بر روی آبزی‌پروری باشد و با توجه به ظرفیت‌های زیستی و اقلیمی کشور به سمت دریاها، سواحل و آب‌های نامتعارف و اینگونه مکان‌ها حرکت کنیم.

همچنین در آب‌های شیرین داخل سرزمینی باید جهت ارتقاء تکنولوژی و افزایش تولید در واحد سطح، بهبود مکانیزاسیون و تولیدات متراکم و فوق‎متراکم در آبزیان پرورشی حرکت کنیم.

پرورش ماهی در قفس‌های دریایی

طبق مطالعاتی که در بحث‌های پرورش ماهیان دریایی انجام شده، تولید 500 هزار تن ماهی در قفس‌های دریایی مدنظر است. سعی بر آن است که از محیط دریا به‌عنوان پایه زیستی استفاده شود و بحث سواحل، کرانه‌ها، پس‌کرانه‌ها و فرا پس‌کرانه‌ها را همزمان در کنار پرورش در دریا، در اولویت‌های کاری خود برای توسعه آبزی‌پروری مد نظر قرار دهیم. تکنولوژی و دانش آن وجود دارد و با یک عزم ملی می‌توانیم این برنامه را محقق نمائیم.

اگر می‌خواهیم به حوزه امنیت غذایی و همچنین به حکمرانی غذایی یا اقتدار غذایی دست پیدا کنیم، حتما باید خوداتکایی و داخلی‌سازی آن را نیز انجام و از لحاظ دانش و هم از نظر نهاده‌های مورد نیاز باید شرایط مناسبی داشته باشیم.

در تخم چشم‎زده ماهی از وابستگی کامل به حداقل وابستگی رسیده‌ایم؛ تولید مولدین مقاوم به بیماری‌ها و مباحث اصلاح نژادی و همچنین در بیوتکنولوژی تکثیر ماهیان دریایی اقدامات خوبی انجام گرفته اما همچنان نیاز است اقدامات بیشتری در این زمینه انجام تا به وضعیت مناسب برسیم.

نهاده مهم دیگر خوراک آبزیان است؛ یکی از فاکتورهای اصلی خوراک آبزیان پودر ماهی است و با تامین آن از منابع صید در آب‌های عمیق، می‌توان به خوداتکایی و استقلال در این چرخه کمک کرد.

بیمه آبزیان

زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‎افزاری زیادی برای توسعه شیلات و آبزی‌پروری لازم است و یکی از زیرساخت‌های مهم نرم‌افزاری در این زمینه بیمه است؛ بیمه‌ای که شرایط لازم برای ایجاد پایداری تولید، به‌ویژه در مورد یک موجود زنده که ذاتا مخاطره‌آمیز است و همچنین تضمین سرمایه را مد نظر داشته باشد.

سرمایه‌گذار، موقعی با خیال راحت در این حوزه وارد می‌شود که بتواند حمایت‌هایی مانند بیمه را در کنار خود احساس کند. حوادث غیرمترقبه در کشور ما از جمله سیل و زلزله و وجود انواع بیماری‌ها که خطرات آبزی‌پروری را بالا می‌برد، ضرورت وجود یک بیمه کارآمد را ایجاب می‌کند.

در این میان گرچه اقدامات و تلاش‌های ارزشمندی انجام شده اما به نظر می‌رسد بیمه‌هایی که تاکنون در صنایع شیلاتی وجود داشته، جوابگوی این حجم سرمایه‌گذاری‌ها و خسارت‌هایی که وارد می‌شود، نیست و از وضعیت مناسب خود فاصله دارد.

صنعت شیلات از سرمایه‌گذاری‌های خرد خانگی تا مگاپروژه‌ها را شامل می‌گردد و در این میان علاوه بر محصولات شیلاتی، باید سرمایه، مسئولیت، نیروهای کار، بازار و همه زنجیره تولید از ابتدا تا انتها مورد حمایت بیمه باشند. پس شیلات یک صنعت تخصصی است و چنین بیمه‌ای نیز باید با این صنعت تخصصی تطبیق پیدا کند. مدل بیمه‌ای باید به گونه‌ای باشد که علاوه بر شناخت دقیق از صنعت، بتواند اجزا و حلقه‌های مختلف زنجیره این صنعت را پوشش دهد.

طی جلسات متعدد با شرکت‌های بیمه‌ای، پیشنهادهای ما در این راستا بوده که یک بیمه تخصصی شیلاتی در کنار بیمه‌های کشاورزی ایجاد شود؛ چراکه در صنعت شیلات هم از نظر موجودی که پرورش می‌دهند و هم از نظر حجم سرمایه‌گذاری و گستردگی صنعت، تفاوت وجود دارد و بیمه نیز باید با این نکات منطبق باشد. مانند برخی صنایع دیگر از جمله صنعت پتروشیمی، کشتیرانی و… که بیمه تخصصی دارند، در اینجا نیز نیاز به یک بیمه تخصصی احساس می‌شود. در این بین ممکن است حتی شیلات با برخی از صنایع دیگر هم‌پوشانی نیز داشته باشد. به فرض مثال 227 نقطه تلاقی بندر و اسکله، بیش از 11هزار شناور و140هزار نفر در حوزه صید و صیادی و حدود 270هزار نفر شاغل در این صنعت وجود دارد. اگر صنایع تبدیلی، مراکز تکثیر و صنایع خوراک آبزیان را نیز به آن اضافه کنید، گستردگی آن را احساس خواهید کرد.

درحال حاضر دلیل اینکه برخی از بهره‌برداران تمایلی به بیمه ندارند یا برخی از صندوق‌های بیمه‌ای نمی‌توانند پاسخ مناسبی به نیاز این صنعت بدهند این است که شناخت مناسبی از این صنعت برای ایجاد یک بیمه کارآمد انجام نگرفته است. لازم است، این دو صنعت، یعنی بیمه و شیلات با یک درک مشترک و در کنار هم قرار بگیرند تا بتوانند پاسخگوی نیازها باشند.

بیمه باید به گونه‌ای از شیلات حمایت کند که تولیدکننده بتواند با خیال آسوده فعالیت کند و بانک یا هر سرمایه‌گذار دیگری نیز بتواند با تضمین قابل قبول، سرمایه خود را در شیلات به کار گیرد. از طرف دیگر شرکت بیمه نیز از سودآوری مناسب برخوردار باشد. پس ضرورت بیمه متناسب با کلاس این صنعت وجود دارد و اگر نارضایتی‌هایی از بیمه وجود دارد، به این دلیل است که پوشش مناسبی صورت نگرفته است.

مفهوم واقعی بیمه این است که بیمه، مشتریان خود را حمایت کند و از طرفی اگر بیمه قدرت و توان بیمه‌گری لازم را نداشته باشد، ادامه حیات آن امکان‌پذیر نخواهد بود. لازمه این کار تشکیل یک بیمه تخصصی و فراگیر است که تمام صنعت را تحت پوشش قرار دهد، ما نیز به دنبال رسیدن به بیمه تخصصی شیلات هستیم.

این بیمه تخصصی می‌تواند در دل صندوق بیمه کشاورزی ایجاد شود. مهم این است که بتواند پاسخگوی بهره‌برداران بخش شیلات با چنین وسعتی باشد و البته حمایت‎های دولتی نیز در این موضوع اهمیت دارد و حتما باید وجود داشته باشد.

سازمان شیلات آمادگی دارد به شرکت‌های بیمه‌ای که می‌خواهند در حوزه بیمه شیلات ورود کنند، هم‌فکری و کارشناسی‌های دقیق و مشخص، از آبزی‌پروری گرفته تا صیادی و شناورهایی که در آب‌های دور و نزدیک اقدام به صید می‌نمایند و سایر اجزای این صنعت، مشاوره‌های لازم را ارائه نماید.

در حال حاضر آنچه تحت پوشش بیمه‌ای قرار می‌گیرد واحدهای آبزی‌پروری است و جای بیمه در بسیاری از بخش‌های شیلاتی خالی است. نمی‌توان صحبت از بیمه‌های شیلاتی کرد اما موضوعاتی مانند صیادی، لنج‌های صیادی، صنایع تولید خوراک آبزیان تا صادرات محصول و… را نادیده گرفت.

البته آنچه گفته می‌شود نقد عملکرد « صندوق بیمه کشاورزی » نیست، بلکه نیاز صنعت است. صندوق بیمه کشاورزی کمک‌های زیادی در حد توانش انجام می‌دهد، اما این مقدار از پوشش بیمه‌ای با آن حجم صنایع شیلاتی هم‌خوانی ندارد.

نمی‌توان در سطح پائین بیمه انجام داد اما انتظار داشت که از آن استقبال شود. بیمه باید هم سودآور و هم حمایت کننده باشد و این موضوع امکان‌پذیر است؛ چون کشورهای به مراتب عقب‌تر از ما این کار را انجام داده اند. بیمه زمانی سودآور خواهد بود و برای شرکت‌های بیمه‌ای منطقی می‌شود که به تمام صنعت تسری پیدا کند و این موضوع در تخصص شرکت‌های بیمه‌ای است که چگونه برای آن برنامه‌ریزی کنند؛ یعنی صنعت را به‌خوبی شناخته و پس از آن مدلی را طراحی تا تمام مجموعه را با هم پوشش دهد.

حسین کاظمی‌ـ روزنامه‌نگار و کارشناس کشاورزی

ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۶۸- آبان ۱۴۰۱