معرفی انواع علف‌کش‌ها

علف‌های هرز (Weeds)، گیاهانی ناخواسته هستند که به عنوان رقیب گیاه اصلی و بر خلاف میل کشاورز، در زمین مزرعه رشد و باعث خسارت‌های زیادی به محصول می‌شوند.

اخبار سبز کشاورزی ؛ حسین کاظمی | به عقیده برخی کارشناسان و محققان، خسارت علف‌های هرز به محصولات کشاورزی می‌تواند بین 10 الی 100 درصد متغیر باشد، به‌طوری که این گیاهان اگر به درستی کنترل یا مدیریت نشوند، زیان آنها به تولیدات کشاورزی می‌تواند بیش از سایر آفات و بیماری‌ها باشد.

علف‌های هرز یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش‌دهنده محصولات کشاورزی به شمار می‌روند.

بیشتر بخوانید: روش‌های ارتقای علف‌کش راندآپ

علف‌های هرز به دو صورت کمی و کیفی به محصولات کشاورزی خسارت وارد می‌کنند. خسارت کیفی آنها باعث کاهش کیفیت و ارزش غذایی یا مسمومیت محصول (در صورت اختلاط بیش از حد با محصول) و خسارت کمی نیز باعث کاهش مقدار تولید در واحد سطح است.

خسارت‌های ایجاد شده توسط علف‌های هرز را به‌طور خلاصه به چند دسته می‌توان تقسیم‌بندی نمود :

۱- رقابت با محصول اصلی در جذب رطوبت، مواد غذایی، اشغال فضا، نور و… و نهایتا کاهش محصول؛

۲- خسارت از طریق ترشح مواد سمی در داخل خاک و مسموم کردن گیاهان زراعی؛

۳- ایجاد مسمومیت در دام و طیور و حتی انسان توسط بعضی از علف‌های هرز سمی مختلف (اختلاط با محصول اصلی و مصرف خوراکی آن، تماس با قسمت‌های سمی و…)؛

گیاهان سمی بر روی انسان و دام تاثیر می‌گذارند؛ به‌طور مثال مهم‌ترین گیاهان سمی که در ایالت‌های غربی آمریکا وجود دارند عبارتند از: زبان پس قفا، لوپن، هالوژتون (Halegeton glomeratus) برخی از گیاهان که اثر سمی بر روی دام‌ها دارند نیز عبارتند از دو گونه توت‌وحشی (.Rubus sp)، توق (در مرحله گیاهچه)، سالوینیا (salvnia minima)، استبرق، هم لاک (Hemlock).

۴- علف‌های هرز به‌عنوان پناهگاه و میزبان حد واسط برخی از عوامل بیماری‌زا و آفات گیاهان زراعی محسوب می‌گردند و به‌طور مستقیم می‌توانند خسارت‌‎زا باشند؛

۵- صرف هزینه، زمان و انرژی جهت کنترل علف‌های هرز و اثرات منفی اقتصادی بر تولید محصول.

بیشتر بخوانید: علف‌کش‌های ماندگار

روش‌های کنترل علف‌های هرز

کنترل علف‌های هرز در کشاورزی تاثیر زیادی در موفقیت کشاورز برای دستیابی به محصول بهتر و با کیفیت‌تر دارد. به دو صورت مکانیکی و شیمیایی می‌توان با علف‌های هرز مبارزه کرد. روش مکانیکی وجین علف‌های هرز با دست توسط نیروی انسانی یا به صورت مکانیزه و توسط دستگاه‌های مخصوص صورت می‌گیرد.

وجین دستی و مکانیزه مستلزم هزینه بالایی است و کنترل مکانیزه و حتی دستی در برخی مواقع امکان‌پذیر نیست. اما یکی از بهترین و رایج‌ترین روش‌های کنترل علف‌های هرز استفاده از سموم شیمیایی است.

علف‌کش‌ها(Herbicides)

محققان اولین بار در اوایل دهه 1800 در فرانسه علف‌کش‌ها را مورد استفاده قرار دادند و پس از آن در سراسر اروپا مقبولیت پیدا کردند. در آن دوره عمدتا از مواد شیمیایی مانند سولفات مس، نیترات مس، نیترات آهن و سولفات آهن به‌طور گسترده استفاده می‌شد.

در سال 1896 اولین علف‌کش شیمیایی آلی به نام «سینوکس» در فرانسه ساخته شد و پس از آن تحقیقات در مورد علف‌کش‌ها به سرعت رشد کرد و تاکنون تعداد زیادی از علف‌کش‌ها ساخته شده است.

علف‌کش‌‎ها را به شکل‌های مختلفی تقسیم بندی می‌کنند که در این نوشتار به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود.

علف‌کش‌های انتخابی و غیرانتخابی

(عمومی و انتخابی)

Total herbicides

& selective herbicides

علف‌کش‌های انتخابی فقط علف‌های هرز هدف را از بین می‌برند، در نتیجه بر روی سایر محصولات مطلوب تاثیری ندارند. علف‌کش‌های انتخابی با دُزهای مختلف، بیشتر برای کنترل علف‌های هرز در باغ‌ها و چمن‌ها استفاده می‌شوند. به عنوان مثال علف‌کش سوپرگالانت مخصوص علف‌های هرز نازک برگ است و فقط این دسته از علف‌ها را از بین می‌برد و بر سایر گیاهان اثری ندارد.

برعکس، علف‌کش‌های غیرانتخابی ممکن است به اکثر گیاهان آسیب برسانند یا آنها را از بین ببرند. این علف‌کش‌ها بسیار تاثیرگذار و مقرون به صرفه هستند با این حال استفاده بیش از حد از علف‌کش‌های غیرانتخابی، ممکن است باعث افزایش مقاومت علف‌های هرز ‌شود.

نمونه رایج علف‌کش‌های غیرانتخابی گلایفوزیت و پاراکوات هستند.

علف‌کش‌های سیستماتیک و تماسی (غیرسیستمیک )

یک نوع دیگر تقسیم‌بندی علف‌کش‌ها بر اساس سیستمتیک یا غیرسیستمیک (تماسی) بودن آنها است. علف‌کش‌های سیستمیک از طریق حرکت درون اندام‌های گیاه یعنی از راه آوندهای چوبی و آبکش، به بخش‌های مختف گیاه می‌روند. زمان تاثیر علف‌کش‌های سیستمیک ممکن است تا دو هفته طول بکشد که به مواردی مانند: شرایط محیطی، میزان علف‌کش و نوع گونه گیاهی بستگی دارد.

گلایفوسیت(رانداب) از این دسته علف‌کش‌ها است. در مقابل علف‌کش‌های غیرسیستمیک (تماسی) حرکت محدودی در داخل گیاه دارند. از این رو باید به گونه‌ای استفاده شوند که تمام علف‌های هرز مورد نظر هنگام سمپاشی به آن آغشته شوند.

عمدتا این علف‌کش‌ها با سرعت بیشتری علائم تاثیر را نشان می‌دهند؛ یعنی در عرض 24 ساعت پس از مصرف تاثیر می‌گذارند. برخی از این علف‌کش‌ها عبارتند از اکسی فلورفن، بروموکسینیل، پاراکوات و دیکوات.

علف‌کش‌های باقی‌مانده و غیر باقی‌مانده

علف‌کش‌های با اثر درازمدت، بسته به شرایط فصلی برای مدت طولانی‌تری در خاک فعال می‌مانند و می‌توانند روی جوانه‌زنی علف‌های هرز تاثیرگذار باشند. مثلا اثر باقی‌مانده‌های «تریازین» در فصل بارانی بسیار کمتر از شرایط خشک است.

علف‌کش‌های با اثر کوتاه‌مدت، حداقل فعالیت را در خاک داشته و به سرعت غیرفعال می‌شوند. گاهی اوقات به ذرات خاک متصل و از این رو برای جذب توسط سیستم ریشه گیاه کمتر در دسترس آن قرار می‌گیرند. گلایفوسیت از این نوع علف‌کش‌ها است.

طبقه‌بندی علف‌کش‌ها از نظر کاربرد

• علف‌کش‌هایی که در خاک به کار می‌روند یا خاک کاربرد (Soil Applied)

• علف‌کش‌هایی که روی برگ، شاخه‌ها و دمبرگ‌ها پاشیده می‌شوند(برگ کاربرد)

علف‌کش‌های خاک کاربرد: این علف‌کش‌ها عموما بر روی بذر اثر کرده و بذور در حال جوانه‌زنی را از بین می‌برند. این سموم بیشتر قبل از کشت محصول اصلی در خاک پخش و محصول اصلی عمدتا نشاء کاری می‌شود.

برخی علف‌کش‌های خاک‌کاربرد قابلیت تاثیر از طریق برگ را نیز دارند مانند آترازین یا دیورون و عکس این عمل نیز وجود دارد. یعنی برخی از علف‌کش‌های برگ مصرف می‌توانند با خاک مخلوط شده و از طریق ریشه جذب شوند. علف‌کش‌های دی کلوفوپ و U-46 این ویژگی را دارند.

علف‌کش‌هایی که بر روی برگ پاشیده می‌شوند نیز نحوه اثر متفاوت دارند برخی همان علف‌کش‌های تماسی(Contact Herbicides) و برخی نیز علف‌کش‌های سیستمیک (Systemic Translocate herbicides) هستند که توضیح داده شدند.

علف‌کش‌های پهن‌برگ و باریک‌ ‎ برگ

یک تقسیم‌بندی دیگر در علف‌کش‌ها از نظر تاثیر آنها بر روی علف‌های هرز باریک برگ یا پهن برگ است که آشنایی با این نوع از تقسیم‌بندی نیز در استفاده از علف‌کش‌ها و نتیجه مناسب، موثر است.

به فرض مثال اگر محصول اصلی ما گیاهی از نوع پهن برگ باشد و علف‌های هرز باریک برگ دارد، به ‎راحتی می‌توان از علف‌کش‌های مخصوص این علف‌های هرز استفاده و آنها را کنترل کرد و بر عکس اگر گیاه اصلی ما یک باریک‌برگ مانند گندم، جو و… باشد و علف‌های هرز پهن برگ مانند پنیرک و… دارد را می‌توان با یک علف‌کش‌ مخصوص پهن برگ کنترل نمود.

لازم به تذکر است که اگر چه اکثر کشاورزان با چگونگی استفاده از علف‌کش‌ها به صورت تجربی آشنایی دارند اما با همه اینها نکات بسیار ریز و تخصصی از نظر چگونگی استفاده برای دستیابی به نتیجه مناسب‌تر و هزینه کمتر و از همه مهم‌تر از نظر سلامتی و بهداشتی در مورد علف‌کش ‎ها وجود دارد که لازم است از طریق کارشناسان، این اطلاعات را کسب و هیچ وقت نباید به دانسته‌های خود بسنده نمایند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت شماره ۲۷۰ - دی ۱۴۰۱