ناامنی غذایی در خاورمیانه افزایش یافته

احتمال بی‌ثباتی سیاسی بیشتر در منطقه

حمله به اوکراین ناامنی غذایی در خاورمیانه و شمال آفریقا را به شدت افزایش داده و موجب بالا رفتن قیمت مواد غذایی در این منطقه که پیش از این بحران، از اثرات بد آب و هوایی و کووید رنج می برند، شده است.

مزرعه سبز : میلیون ها نفر در خاورمیانه و شمال آفریقا مدت ها قبل از اینکه بیماری همه گیر کووید-۱۹ زنجیره تامین را مختل کند و هزینه های عمومی را تحت فشار قرار دهد، از اثرات شدید گرسنگی و سوء تغذیه رنج می بردند. اکنون جنگ اوکراین که حدود دو ماه از آغاز آن می گذرد، ناامنی غذایی را بدتر کرده و قیمت مواد غذایی را به طور قابل توجهی آن هم در ماه رمضان که برای کشورهای این منطقه که به واردات وابسته هستند و به رمضان به منزله یک جشن سنتی مذهبی می نگرند، افزایش داده است.

طبق گزارش بانک جهانی، در سال ۲۰۲۰، سهم خاورمیانه و شمال آفریقا (منطقه «منا») از افراد ناامن غذایی حاد جهان ۲۰ درصد بود، با وجود آن که این منطقه تنها شش درصد از جمعیت جهان را در خود جای می دهد. با توجه به اینکه میلیون‌ها نفر در فقر عمیقی در یکی از نابرابر ترین مناطق جهان زندگی می‌کنند، هرگونه افزایش قیمت مواد غذایی احتمالاً ویرانگر خواهد بود.

تاریخ بارها نشان داده که ثبات سیاسی تحت تأثیر توانایی مردم برای تهیه غذا قرار دارد و یک رابطه چرخه ای بین ناامنی غذایی و درگیری ها وجود دارد: ناامنی غذایی حاد می تواند درگیری را تشدید کند و درگیری خشونت آمیز عامل اصلی ناامنی غذایی است.

خاورمیانه و شمال آفریقا در حال حاضر با استرس های زیست محیطی مانند کمبود آب، آلودگی هوا و مدیریت ضعیف زباله و همچنین از دست دادن حاصلخیزی خاک، تنوع زیستی و حیات دریایی مواجه است. جوامع این منطقه تأثیرات نامطلوب بودن آب و هوا بر امنیت غذا و آب را احساس می کنند. کاهش بازده و درآمد محصول، به ویژه برای کشاورزان کوچک، تأثیرات منفی بر معیشت، به ویژه برای فقیرترین و آسیب پذیرترین خانوارهایی که برای زندگی خود به کشاورزی وابسته هستند، گذاشته و خواهد داشت.

۸۰ درصد جمعیت یمن به کمک های بشردوستانه نیاز دارند

در عین حال در منطقه، وضعیت یمن به عنوان بدترین بحران بشردوستانه در جهان توصیف شده که ۸۰ درصد از جمعیت به کمک های بشردوستانه نیاز دارند. بر اساس آمار سازمان ملل، تعداد افرادی که به کمک غذایی در یمن نیاز دارند ممکن است در نیمه دوم سال ۲۰۲۲ به ۱۹ میلیون نفر افزایش یابد.

سوخت‌ های فسیلی همچنین مستقیماً امنیت غذایی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را تهدید می‌کنند؛ میلیون‌ها نفر ممکن است تحت تأثیر نشت نفت یا انفجار نفت حمل شده توسط نفتکش متروکه FSO Safer قرار گیرند. همچنین، جوامع ماهیگیری ساحلی دریای سرخ ممکن است به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و شیلات برای دراز مدت آلوده شود.

حال با توجه به مشکلات موجود در این منطقه، اختلالات جنگ اوکراین نیز قیمت مواد غذایی را به بالاترین سطح خود رسانده است. قیمت گندم، روغن نباتی، ذرت، غلات از ماه گذشته افزایش یافته و کمبود مواد غذایی و بحران گرسنگی به وضوح قابل مشاهده است.

چندی پیش سازمان ملل گزارش داد که قیمت جهانی مواد غذایی در ماه مارس پس از تهاجم روسیه به نیروگاه کشاورزی اوکراین به بالاترین حد خود رسید و نگرانی‌ها در مورد خطر گرسنگی در سراسر جهان را افزایش داد. این گزارش افزود که اختلال در جریان صادرات ناشی از تهاجم ۲۴ فوریه و تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه، ترس از یک بحران جهانی گرسنگی را به‌ویژه در سراسر خاورمیانه و آفریقا، جایی که اثرات ضربه‌ای در حال حاضر در آن دیده می‌شود، برانگیخته است.

روسیه و اوکراین که مناطق وسیع غلات آنها جزء سبدهای نان اصلی جهان هستند، سهم عظیمی از صادرات جهان را در چندین کالای اصلی از جمله گندم، روغن نباتی و ذرت به خود اختصاص داده اند و قیمت آنها در ماه گذشته به بالاترین سطح خود رسیده است.

از طرفی، به دلیل آنکه بنادر اوکراین به دلیل محاصره روسیه مسدود شده، نگرانی در مورد برداشت محصولات در سال جاری وجود دارد زیرا شواهد نشان می دهد که جنگ در فصل کاشت نیز ادامه دارد.

علاوه بر آن، سازمان فائو نیز اعلام کرد که شاخص قیمت مواد غذایی این سازمان که تغییرات ماهانه قیمت‌های بین‌المللی را برای سبدی از کالاها دنبال می‌کند، شاخص قیمت غذا در ماه گذشته به بیش از ۱۵۹ واحد رسیده که افزایشی بیش از ۱۲.۶ درصدی نسبت به فوریه را نشان می‌دهد و بالاترین میزان ثبت‌شده از زمان تعریف آن در سال ۱۹۹۰ است.

فائو همچنین گفت که جنگ در اوکراین تا حد زیادی عامل افزایش ۱۷.۱ درصدی قیمت غلات از جمله گندم و موارد دیگر مانند جو، جو و ذرت بوده است چرا که دو کشور روسیه و اوکراین تقریباً ۳۰ درصد و ۲۰ درصد از صادرات جهانی گندم و ذرت را به خود اختصاص می دهند.

بر اساس این گزارش، بیشترین افزایش قیمت ها مربوط به روغن های گیاهی بوده که ۲۳.۲ درصد افزایش یافته است. این افزایش قیمت ناشی از قیمت های بالاتر برای روغن تخمه آفتابگردان است که برای پخت و پز استفاده می شود.

این افزایش در حالی اعلام شده که اوکراین بزرگترین صادرکننده روغن آفتابگردان در جهان است و روسیه در رتبه دوم قرار دارد. افزون بر این، قیمت شکر و محصولات لبنی نیز به طور قابل توجهی افزایش یافته است.

البته یک اختلال گسترده در عرضه نیز وجود دارد و این اختلال گسترده در عرضه از منطقه دریای سیاه موجب افزایش قیمت روغن نباتی شده است. البته نمیتوان محاسبه کرد که جنگ تا چه اندازه مقصر قیمت‌های بی‌سابقه مواد غذایی است و در حالی که عوامل لجستیکی در این زمینه نقش بزرگی ایفا می کنند.

آن چه گه گزارش ها نشان می دهند این است که اساساً صادرات از طریق دریای سیاه وجود ندارد و صادرات از طریق دریای بالتیک نیز در حال پایان است. از این رو، افزایش قیمت مواد غذایی و اختلال در عرضه از روسیه و اوکراین کمبود مواد غذایی را در کشورهای خاورمیانه، آفریقا و بخش‌هایی از آسیا که بسیاری از مردم قبلاً غذای کافی دریافت نمی‌کردند، تهدید کرده است.

این کشورها به منابع مقرون به صرفه گندم و سایر غلات از منطقه دریای سیاه برای تغذیه میلیون‌ها نفری که از نان یارانه‌ای و رشته‌های خوراکی مانند نودل استفاده می کنند، متکی هستند و اکنون با احتمال بی‌ثباتی سیاسی بیشتر روبرو خواهند شد.

سایر تولیدکنندگان بزرگ غلات مانند ایالات متحده، کانادا، فرانسه، استرالیا و آرژانتین به دقت تحت نظر هستند تا ببینند آیا می توانند به سرعت تولید خود را برای پر کردن شکاف ها افزایش دهند، اما کشاورزان با مشکلاتی مانند افزایش هزینه های سوخت و کود، خشکسالی و اختلالات زنجیره تامین مواجه هستند که در اثر جنگ تشدید شده است.

سیب اولو، محقق ارشد برنامه جهانی غذا در غرب و مرکز آفریقا در داکار، سنگال اعلام کرده که در مرکز و غرب ساحل آفریقا، اختلالات ناشی از جنگ به وضعیت غذایی ناپایدار ناشی از کووید، درگیری ها، آب و هوای نامناسب و سایر مشکلات ساختاری افزوده است ضمن اینکه کشاورزان به ویژه نگران هستند که نتوانند به کودهای تولید شده در منطقه دریای سیاه دسترسی داشته باشند.

از آن جایی که هزینه کودها در بسیاری از نقاط این منطقه به دلیل اختلال در عرضه که با بحران در اوکراین تحریک شده است، تقریبا ۳۰ درصد افزایش یافته است، برنامه جهانی غذا برای تامین نیازهای ۲۲ میلیون نفر در منطقه ساحل افریقا و نیجریه طی شش ماه ۷۷۷ میلیون دلار کمک مالی درخواست کرده است.

بر همین اساس، برای رفع نیازهای کشورهای واردکننده غذا، فائو در حال توسعه پیشنهادی برای اجرای مکانیزمی در جهت کاهش هزینه های واردات برای فقیرترین کشورها بوده است. این پیشنهاد از کشورهای واجد شرایط می‌خواهد که متعهد به سرمایه‌گذاری‌های بیشتری در بهره‌وری کشاورزی خود شوند تا اعتبارات وارداتی را برای کمک به کاهش ضربه دریافت کنند.

اتفاقی که باید بیفتد

جنگ در اوکراین، بسیار شبیه به همه‌گیری کووید، شکنندگی سیستم غذایی فعلی این منطقه را با اتکای بیش از حد به مواد شیمیایی مشتق‌شده از سوخت‌های فسیلی و تجارت جهانی کالاها برجسته می‌کند و به نیاز به یک سیستم انعطاف‌پذیرتر، سیستم غذایی متنوع محلی و بیشتر اشاره می‌کند.

دولت‌ های ملی باید سیاست‌ های عمومی را طراحی و به تأمین مالی بپردازند تا انعطاف‌پذیری بلندمدتی ایجاد شده و حاکمیت غذایی جوامع محلی تقویت شود. بر همین اساس، به طور خاص، این منطقه باید از تولید مواد غذایی صنعتی فاصله گرفته و به سمت تغییر مکان غذایی که برای مردم و اکوسیستم‌های وابسته سالم است، حرکت کنند.

غذای محلی، کشاورزی محلی

علاوه بر آن، دولتهای منطقه خاورمیانه باید در نحوه کشاورزی و خوراک خود تجدید نظر کنند. جنگ روسیه و اوکراین گسل‌های موجود در صنایع غذایی و محصولات کشاورزی را بیشتر آشکار کرده است؛ یک سیستم غذایی جهانی شکننده که تحت رژیم های غذایی ناپایدار فزاینده ثروتمندان، تأثیرات تغییرات آب و هوایی، از دست دادن تنوع زیستی و کاهش سلامت خاک ها به دلیل استفاده بیش از حد از مواد شیمیایی کشاورزی، تحت فشار قرار گرفته است.

از این رو، تغییر به سمت یک سیستم غذایی پایدار مبتنی بر حاکمیت غذایی و کشاورزی زیست محیطی برای سلامت مردم و کره زمین حیاتی است. طرح‌های کشاورزی متعددی که توسط جامعه مدنی یا جنبش‌های مردمی رهبری می‌شوند برای تقویت حاکمیت غذایی در منطقه خاورمیانه و شمال افریقا موثر خواهند بود. به عنوان مثال در اردن، مردم زمین های شهری بلااستفاده را می توانند به مزارع گندم مولد تبدیل کنند.

در لبنان نیز جوامعی که به شدت از پاندمی کرونا آسیب دیده اند، برای ترویج کشاورزی شهری و باغ های اجتماعی ( به فضاهای سبز عمومی اطلاق می شود که توسط گروه های جامعه مردمی مدیریت می شوند) سازماندهی شده اند.

عدالت اجتماعی، عدالت اقلیمی

جوامع و دولت‌ها در جنوب جهانی (کشورهای در حال توسعه) می‌توانند با اتخاذ راه‌های جایگزین برای توسعه، چرخه وابستگی به استعمار نو را بشکنند. مسیرهایی که مردم را به جای سود شرکت ها در اولویت قرار می دهد و تضمین می کند که دارایی هایی مانند بذر، زمین و ابزار، متعلق به جامعه هستند و به طور عادلانه توزیع می شوند.

هر رویکرد پایدار باید شامل سازگاری با گرمایش جهانی باشد و بر پایه حقوق بشر استوار باشد. بر همین اساس، اکثر کشورهای جهان باید نقش فعالانه ای در مذاکرات در مورد اثرات تغییرات آب و هوا ایفا کنند.
این امر شامل طرح‌هایی برای کاهش و سازگاری است و به طور حیاتی، اطمینان از اینکه کشورهای آلوده کننده غنی به تعهدات برجسته خود برای پرداخت خسارات و ویرانگر ناشی از بحران آب و هوا عمل می‌کنند./ بازار