نهضت ملی مسکن؛ طرحی با ابهام فراوان

مزرعه سبز : مسکن به عنوان یکی از موتورهای محرک اقتصادی شناخته می‌شود که به دلیل ارتباط بالادستی و پایین‌دستی با بسیاری از صنایع دیگر، صنعت ساختمان می‌تواند به تنهایی درصدی از اقتصاد کشور را به رکود بکشاند و یا به آن رونق دهد.

یادداشت/ نادر کریمی جونی، کارشناس اقتصاد کشاورزی: از این بابت صنعت ساختمان می‌تواند میزانی از رکود و یا رونق را در کشور پدید آورد. البته مسکن در ایران دغدغه بسیاری از خانوارها و شهروندان است؛ چنانکه از زمره کالاهای مصرفی خارج شده و بسیاری به منظور سرمایه گذاری به بازار صنعت ساختمان وارد می‌شوند.

در صورتی که مسکن در بسیاری از کشورها جزو کالاهای مصرفی است، از این بابت تحرک قیمتی زیادی ندارد؛ اما در ایران وارد کالاهای سرمایه‌های شده و نه فقط خود مسکن و ساختمان که زمین هم در بسیاری موارد با هدف کسب سود و تجارت خرید و فروش می‌شود؛ چنانچه که فقط تورم رخ داده در قیمت زمین کافی است که برخی‌ها را ثروتمند و برخی دیگر را فقیر کند.

دولت ابراهیم رئیسی از ابتدا با شعار ساخت یک میلیون واحد مسکونی قدم به عرضه مبارزات انتخاباتی گذاشت و پس از پیروزی در انتخابات هم همواره بر تحقق این وعده تاکید کرده است.

برخی می‌گویند تحویل 4 میلیون واحد ساختمانی مسکونی در 4 سال، یعنی آنکه در هر سال یک میلیون واحد مسکونی به متقاضیان تحویل داده شود؛ اما دست اندرکاران و همکاران رئیسی می‌گویند که به جهت ایجاد مقدمات و ملزومات ممکن است در سال نخست یک میلیون واحد مسکونی به متقاضیان تحویل داده نشود؛ اما در سال‌های بعد تولید مسکن سرعت می‌گیرد و از یک میلیون واحد تحویل داده شده هم بیشتر می‌شود.

در این صورت سر جمع واحدهای مسکونی تولید و تحویل داده شده به همان رقم 4 میلیون واحد می‌رسد و وعده انتخاباتی رئیسی محقق خواهد شد.

البته در حال حاضر شواهدی وجود دارد که تحقق این وعده را با ابهامات جدی مواجه ساخته است. در وهله اول افزایش 57 درصدی نرخ دستمزد نیروی کار، افزایش قیمت برخی مصالح ساختمانی و به ویژه میل‌گرد و سیمان و در مراحل دیگر افزایش تعرفه خدمات شهرداری، شرکت توانیر، ساختمان نظام مهندسی و… قیمت تمام شده مسکن را به شدت افزایش داده است.

پیش از این کارشناسان سازمان نظام مهندسی قیمت تمام شده تولید مسکن را بدون احتساب قیمت زمین 49 تا 51 میلیون ریال برای هر مترمربع اعلام کرده بودند؛ همان موقع بسیاری از کارشناسان و فعالان عرصه صنعت ساختمان نسبت به این اعلام قیمت اعتراض کرده و آن را غیرواقعی ارزیابی کرده بودند.

این کارشناسان همان هنگام تاکید کردند که قیمت تمام شده مسکن با نرخ‌های موجود و بدون در نظر گرفتن قیمت زمین حتما کمتر از 65 میلیون ریال برای ساخت هر مترمربع مکسن کمتر نیست و عملاً آن نرخ اعلام شده ساختمان نظام مهندسی هیچ جا مورد استناد قرار نمی‌گیرد؛ اما با افزایش قیمت‌ها در سال 1401 اکنون نرخ برآورد شده از سوی تولیدکنندگان مسکن یعنی 65 تا 70 میلیون ریال ممکن است به 80 تا 85 میلیون ریال برای ساخت هر یک متر مربع واحد مسکونی نیز برسد.

البته قابل درک است که این رشد در قیمت‌ها مشاهده شود؛ اما مشکل بزرگ آنجاست که با این رشد قیمت‌ها و تورمی‌که پیش‌بینی می‌شود به حدود 35 تا 40 درصد برای سال 1402 برسد، آیا اقشار و جامعه هدف نهضت ملی مسکن می‌تواند خانه های این طرح را خریداری کنند؟

نکته مهم در این باره آن است که چون واحدهای مسکونی می‌تواند این طرح همگی در خارج از شهرهای بزرگ قرار دارند، ساخت این تعداد خانه بر قیمت مسکن در شهرهای بزرگ تاثیر چندانی ندارد و سبب کاهش نرخ مسکن نخواهد شد.

حال نکته دیگر آن است که متقاضیان واحدهای مسکونی این طرح همگی و یا دست‌کم قریب به اتفاق ایشان به اقشار متوسط و دهک‌های یک تا سه اقتصاد ایران تعلق دارند.

حال و با افزایش قیمت تمام شده این واحدها، اگر دولت نرخ زمین را افزایش ندهد و حتی زمین را برای متقاضیان رایگان محاسبه کند، روشن است که باز هم تعداد زیادی از این جامعه هدف بدون کمک بانک‌ها و دولت توانایی خرید این واحدها را ندارند؛ به این ترتیب تورم قیمت‌ها عده‌ای را از رسیدن به منافع این طرح محروم می‌سازد که اگر این عده شامل ثبت نام کنندگان باشند یا باید واحد خود را به دیگری واگذار کنند که این مساله دوباره موضوع سفته بازی و واسطه‌گری را احیا می‌کند و باید اصل پول خود را دریافت کند و از طرح خارج شوند که در این صورت مشکل مسکن اقشار کم‌درآمد و متوسط هم چنان حل نشده باقی می‌ماند.

البته اکنون این ابهام وجود دارد که آیا واحدهای مسکونی این طرح در سررسیدهای زمانی خویش به متقاضیان واگذار می‌شود؟

تقریباً 55 درصد از زمان ساخت نخستین پروژه یک میلیون واحد یا 550 هزار واحد مسکونی ساخته شده و قابل واگذاری باشد و یا 550 درصد از کل پروژه پیشرفت فیزیکی داشته باشد؛ اما دست کم تاکنون وزارت مسکن و شهرسازی یا دولت درباره ساخت و پیشرفت فیزیکی این پروژه اطلاعاتی منتشر نکرده و درباره آن توضیح نداده‌اند.

اکنون معلوم نیست که آیا پروژه ساخت مسکن در طرح نهضت ملی به وضع مسکن مهر و دردسرهایی که آن طرح برای کشور به وجود آورد دچار می‌شود یا خیر، قدر مسلم آن است که این طرح احتمالا در پایان دوازده ماه منتهی به شهریور 1401 خانه‌ای را به متقاضیان تحویل نخواهد داد.