گذر از اوج کشاورزی یک هزار ساله

انسان‌ها به مدت یک هزار سال با پاک‌سازی اراضی جنگل و مرتعی برای تولید محصولات کشاورزی و دامداری، موجب تغییر شکل کره زمین شده‌اند که در نتیجه این اقدامات، یک سوم از جنگل‌ها و دوم سوم از اراضی مرتعی را از زمان آخرین عصر یخبندان(در حدود 15 هزار سال قبل)، از بین برده‌اند. این پاک‌سازی‌ها خسارات غیرقابل جبرانی به تنوع زیستی کره زمین نیز وارد کرده است.

اخبار سبز کشاورزی : طی 50 هزار سال گذشته و از هنگام ساکن شدن انسان‌ها در مناطق مختلف کره زمین، بیوماس پستانداران در حدود 85 درصد کاهش یافته است.

اما توسعه کشاورزی بزرگترین عامل تخریب حیات وحش بر روی کره زمین بود و نکته اساسی آن که دیگر زمینی برای توسعه کشاورزی در برخی نقاط به جای نمانده است.

در یک هزار سال گذشته، اراضی کشاورزی از نقطه اوج و نهایی خود گذشته و مقدار آن‌ها به تدریج در حال کاهش است. اندازه‌گیری واقعی اراضی کشاورزی جهان کار ساده‌‎ای نیست، چرا که به شکلی بسیار نامنظم در سرتاسر کره زمین پراکنده‌اند، اما به شکلی تخمینی می‌توان با جمع‌بندی اراضی کشاورزی هر کشوری به یک عدد نهایی رسید.

فاجعه تخریب اراضی طبیعی برای تولید غذا

سازمان فائو از سال 1961 یک تحلیل زیربنایی برای محاسبه این اراضی دارد، اگر چه محققان روش‌های محاسباتی خود را به کار برده و در هر زمانی به آن‌ها متکی هستند.

هر چند آن‌‎ها مخالف به‌کارگیری این مقدار از اراضی برای کشاورزی‌اند، اما قبول دارند که بخش کشاورزی از مرحله اوج مصرف اراضی عبور کرده که این لحظه‌ای تاریخی در رابطه انسان با سیاره زمین و مرحله‌ای بحرانی در لزوم محافظت از اکوسیستم‌ها است.

این گذر از مرحله اوج به کار بردن زمین برای کشاورزان نشان می‌دهد که آینده تولید غذا دیگر نمی‌تواند بر مبنای تخریب اراضی طبیعی مانند گذشته باشد.

انسان‌‌ها دیگر مجاز به ادامه دادن روش‌های گذشته نبوده و باید فضای کافی برای زندگی حیات وحش و جنگل‌ها و مراتع نیز در نظر بگیرند. بیابان‌زایی و از بین رفتن آن دسته از اراضی کشاورزی که دهه‌های قبل برای تولید محصول مورد استفاده قرار می‌گرفتند می‌تواند یکی از دلایل گذر از آن نقطه اوج مصرف اراضی برای کشاورزی باشد و به طور روزانه این کاهش، گسترده‌تر می‌شود.

جداسازی رابطه زمین کشاورزی با تولید غذا

علی‌رغم کاهش اراضی کشاورزی، جهان به تولید غذای بیشتر ادامه می‌دهد و این یک واقعیت است. در حال حاضر این قطع ارتباط را می‌توان در داده‌ها و اطلاعات سازمان فائو مشاهده نمود، چرا که تولید غذا افزایش داشته و این به آن معنا است که تغذیه افراد بیشتر به منزله دور شدن افزون‌تر از محیط طبیعی نیست و جدا شدن رابطه زمین کشاورزی با تولید غذای بیشتر حتی می‌تواند موجب برگرداندن مقداری از آن اراضی به طبیعت باشد.

چراگاه‌ها و مراتع

استفاده از چراگاه‌های جهانی به نقطه اوج خود رسیده اما مراتع هنوز ظرفیت تغییر دارند.

این عبارت می‌تواند اندکی تعجب‌برانگیز باشد، چرا که مصرف گوشت همچنان روندی صعودی دارد. جهان 3 برابر بیشتر از مقدار گوشتی که 50 سال قبل تولید می‌کرد، عرضه می‌نماید، اما این مقدار گوشت چگونه تولید می‌شود؟ از این مقدار، حجم بسیار زیادی گوشت خوک و مرغ تولید می‌شود که اساسا نیازی به چراگاه ندارند.

ثانیا، مقدار زیادی از این گوشت تولیدی، نه در چراگاه‌ها که در دامداری‌های فشرده و صنعتی تولید می‌شود. اما یک تعارض آشکار در این‌جا وجود دارد که تولید گوشت به چنین روش‌‎هایی نیاز بیشتری به اراضی برای تولید غذا وعلوفه برای این دسته از دام‌ها دارد، اما در هر صورت به دلیل برداشت محصول فراوان از واحد سطح، اراضی کمتری مورد نیاز است.

هم‌اکنون دام‌های بیشتری توسط تولیدات اراضی کشاورزی نسبت به چراگاه‌ها تغذیه می‌شوند و در واقع نیمی از اراضی کشاورزی جهان برای تغذیه دام‌ها به کار گرفته شده است. سوخت‌های زیستی نیز فشار مضاعفی در کشورهایی مانند آمریکا و برزیل بر اراضی کشاورزی وارد کرده و آن‌ها را در معرض فرسایش قرار داده‌اند.

افزایش اراضی کشاورزی

هنوز در بسیاری از کشورها مقادیر بیشتری از اراضی طبیعی به زمین‌های کشاورزی تبدیل می‌شوند که نشان‌دهنده گذر نکردن از اوج کاربری اراضی کشاورزی در آن‌ها است، هر چند در برخی از کشورها این اراضی روندی نزولی دارند. بیشترین کاهش اراضی در مناطق خشک اتفاق افتاده، اما سطح چراگاه‌ها در مناطق استوایی افزایش داشته است.

دلیل این که افزایش اراضی چراگاهی به سمت نواحی استوایی تمایل پیدا کرده، تنوع زیستی غنی‌تر و میزان کربن در آن‌ها است. افزون بر نیمی از گونه‌های جانوری در جنگل‌های مناطق استوایی زندگی می‌کنند و کربن زیادی در آن‌ها رسوب می‌کند.

بسیاری از ناظران عقیده دارند که مقدار کل اراضی کشاورزی جهان کاهش یافته و تضمینی برای توام این روند کاهشی وجود ندارد. اوج میزان مصرف اراضی کشاورزی در سال‌های اوایل 2000 بود و از آن به بعد روندی نزولی داشته است.

اما در جنوب صحرای آفریقا و آمریکای جنوبی به علت افزایش جمعیت، توسعه اراضی کشاورزی ادامه دارد که فشار بر کره زمین را بالا می‌برد. بارزترین آن جنگل‌زدایی شدید در منطقه آمازون است.

ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۶۶ - شهریور ۱۴۰۱