گردشگری کشاورزی آری یا نه
دکتر سعیدرضا اصغری- عضو کارگروه مقدماتی تدوین ضوابط فنی گردشگری کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی
امکان استفاده از ظرفیت گردشگری در عرصه کشاورزی ایران
بخش دوم و پایانی
اخبار سبز کشاورزی ؛ دکتر سعیدرضا اصغری | در دستورالعمل اولیه مجوز فعالیتهای گردشگری کشاورزی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری کاستیهایی دیده شده و به موارد مهمی توجه نشده بود که مهمترین آنها به شرح ذیل است:
بیتوجهی به اسناد بالادستی در حوزههای کشاورزی، آب، جنگلها و مراتع و بهرهوری: در این دستورالعمل تنها به یک قانون (قانون حفظ کاربری اراضی) و یک آیین نامه (آییننامه ايجاد، اصلاح، تکميل، درجهبندی و نرخگذاری تأسيسات گردشگری و نظارت بر فعالیت آنها) اشاره شده است که مسلما پاسخگوی کلیه شبهات در این حوزه نیست.
در حوزه کشاورزی، بهرهوری، آموزش و بهداشت، قوانین و آییننامههای مختلفی وجود دارد که باید در تهیه دستورالعمل جامع به آنها توجه نمود.
بیشتر بخوانید:
تعریف نادرست گردشگری کشاورزی و واحدهای متقاضی: در این تعریف براساس یک پیشفرض اشتباه، محل انجام فعالیتهای گردشگری کشاورزی، اراضی زراعی در تعریف رایج باغات و مزارع در نظر گرفته شد در صورتی که طبق تعریف جامع، «گردشگری کشاورزی فعالیتی است که در تمامی عرصههای ممکن که در آنها فعالیت کشاورزی، دامداری، شیلات، گلخانه و… انجام میشود، امکانپذیر است.
نادیده گرفتن متقاضیان دارای عرصه بدون مجوز: در این دستورالعمل تنها به مجوز فعالتیهای گردشگری کشاورزی در واحد های تولیدی دایر توجه شده است، در صورتی که برخی متقاضیان، درخواست صدور مجوز احداث یک مجموعه گردشگری کشاورزی برای یک عرصهی بدون مجوز کسب و کار مشخص را خواستارند که در این دستورالعمل هیچ گونه توجهی به آنان نشده است.
شرایط و قوانین باید به گونهای تنظیم شوند تا یک فرد حقیقی یا حقوقی بتواند برای یک چنین عرصههایی ، بر اساس قوانین بالادستی اقدام نموده و یک واحد گردشگری کشاورزی تاسیس نماید.
کلیگویی بر اساس این پیشفرض نادرست که این ابلاغ یک ابلاغ درون وزارتی است: دستورالعمل فوق توسط ابلاغکنندگان آن، یک دستورالعمل درون وزارتی تلقی شده است؛ درصورتیکه این فرض اشتباه است و گردشگری کشاورزی یک فعالیت بینبخشی است که دو حوزهی بزرگ گردشگری و کشاورزی را در بر میگیرد و چندین وزارتخانه، سازمان و موسسه دولتی، شرکتها و مؤسسات خصوصی را درگیر مینماید.
مسلماً چنین دستورالعمل کلی و خلاصه، توان پاسخگویی به سؤالات تمامی گروههای درگیر را نخواهد داشت و در حال حاضر نیز همین کلی بودن باعث تفسیرهای متعدد در مسیر اخذ مجوز فعالیتهای یک مزرعه گردشگری شده است.
بیتوجهی به شرکتهای خدماتی و تسهیلگر: بخش مهمی از فعالیتهای گردشگری بر عهده شرکتهای خدماتی و تسهیلگر در این بخش است که با توجه به ماهیت بخش کشاورزی، نیازمند آموزشهای تخصصی در این حوزه هستند تا از بروز تبعات منفی در عرصه تولید کشاورزی پیشگیری شود.
حتما باید در این حوزه نیز وارد شد و مجوز شرکتهای تخصصی بر اساس این امر اصلاح شود.
مسکوت ماندن مسائل زیستمحیطی و توسعه پایدار: پایداری اجتماعی و اقتصادی بدون توجه به پایداری زیست محیطی امکانپذیر نیست. توجه به تنوع زیستی در هر سه سطح (ژنتیکی، گونهای و زیستگاهی) باید در تهیه هر سند تأثیرگذار بر محیطزیست در نظر گرفته شود؛ امری که در هیچ بخشی از این دستورالعمل بهطور جدی عنوان نشده و تنها در بخش سازههای غیرثابت و مباحث بهداشتی، یک اشاره تلویحی به آن شده است و فقط تنوع زیستی در زیستگاه را مد نظر قرار داده است که به نظر اکثر فعالان محیطزیست این مسئله کافی نیست و باید یک بررسی جامع در خصوص نکات زیستمحیطی مورد نیاز در دستورالعمل انجام پذیرد.
متقاضیان دارای عرصههای خارج از شمول قانون حفظ کاربری اراضی کشاورزی: نباید از خاطر برد که در بخشهایی از کشور مانند بخشهایی از استان گیلان، ساختار روستاها و مزارع، امکان ارائه خدمات اقامت و پذیرایی در مزارع کشاورزی را ایجاد کرده است.
از طرفی، بسیاری از واحدهای کشت و صنعت کشاورزی، اراضی کشاورزی مراکز دولتی و عرصه های خاص دیگر مانند اراضی ملی، اراضی داخل بافت روستایی، واحدهای کشاورزی شهری، واحدهای کشت و صنعت کشاورزی، اراضی کشاورزی در اختیار سازمانهای دولتی، واحدهای تولیدی کشاورزی دریاپایه و… امکان ارائه خدمات گردشگری مزرعه به صورت کلاسیک یا محدود را دارند.
بنابراین در صورتی که نگارش دستورالعمل یا ضوابط فنی در این حوزه مدنظر باشد، باید به تمامی این عرصهها پرداخت و شرایط هر کدام را به طور مجزا تعیین نمود.
توان استفاده اراضی تحت شمول قانون حفظ کاربری از امکانات منطقه: گردشگری کشاورزی یک فعالیت تجربه گرا و مبتنی بر درگیر شدن جواع محلی است، با توجه به قوانین ایران امکان تعریف برخی فعالیتها مانند اسکان و پذیرایی در سازه های ثابت در اراضی با کاربری کشاورزی و اراضی ملی نخواهد بود اما با توجه به وجود واحد های اقامتی و پذیرایی در اکثر روستاها ومناطق، میتوان فعالیتهای غیرقابل تعریف در این اراضی را با استفاده از امکانات منطقه یا روستا انجام داد و با دخیل سازی جامعه محلی در مزایای مادی گردشگری، به پایداری اقتصادی و اجتماعی کسب و کار دست یافت.
از طرفی میتوان با تعریف فعالیتهای تجربه محور (بهعنوان مثال اقامت و پذیرایی در سازههای غیرثابت و چادر، اجرای تورها و رویدادهای گردشگری کشاورزی تجربهگرا)، این خلاء را جبران نمود.
راهکارهای پیشنهادی
در یک نگاه کلی به دستورالعمل فعلی میتوان دریافت که تنها نگرانیهای مخالفان تغییر کاربری اراضی بهطور کامل و نگاه حداکثری در آن لحاظ شده است. در صورتی که به نظر متقاضیان و فعالان بخش خصوصی و محققان، میتوان با قویتر کردن بازوهای نظارتی، کمی متعادلتر به آن نگریست و تمامی فعالیتهای گردشگری کشاورزی را در آن لحاظ کرد.
راهکارهای پیشنهادی به نوعی در متن ارائه شده است، اما در این قسمت بهصورت خلاصهوار به مهمترین راهکارهای پیشنهادی خواهیم پرداخت:
• تدوین دستورالعمل جامع و ضوابط فنی زیرمجموعه آن بر اساس قوانین بالادستی و اعمال نظرات کارشناسی سازمانهای اجرایی، نظارتی و خصوصی؛
• توسعه گردشگری کشاورزی در تمامی عرصههای ممکن؛
• توجه به گردشگری جامعهمحور در حوزه کشاورزی و تاکید بر توسعه همه جانبه جوامع میزبان؛
• آموزش تمامی طرفهای درگیر از قبیل: مدیران، کارکنان وزارتخانههای دخیل، جوامع هدف روستایی و بهرهبرداران کشاورزی، گردشگران و شرکتهای خدمات کشاورزی و گردشگری؛
• تشکیل یک واحد اجرایی بینبخشی در وزارت جهاد کشاورزی و سازمانهای جهادکشاورزی برای پیشبرد اهداف بر مبنای تشکیل یک کمیته مشترک بین وزارتین برای حصول به نتایج حداکثری و رفع نواقص قانونی در جهت نجات متقاضیان از سردرگمیهای فعلی و تصمیمات سلیقهای استانی؛
لازم به ذکر است با توجه به اینکه در سال 1400، تفاهمنامهای بین وزارتخانههای جهادکشاورزی و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به امضا رسید، پیرو آن «دفتر توسعه پایدار» وزارت جهادکشاورزی، از سوی مقام وزارت مامور انجام فعالیتهایی در حوزه آموزش کارکنان، تدوین ضوابط فنی و اجرایی توسعه گردشگری کشاورزی شد که در آن به بسیاری از این راهکارها اشاره شده است.
طی سال 1400 نیز فعالیتهای مناسبی از جمله تشکیل کارگروه مقدماتی تدوین ضوابط فنی گردشگری کشاورزی (برای نگارش ضوابط و انجام آموزش مدیران و کارکنان وزارت جهادکشاورزی) انجام شد که پس از تغییرات در دولت و ساختار وزارت جهاد کشاورزی، این فعالیتها متوقف باقی ماند. امید است با تسریع اقدامات در سال «تولید دانشبنیان و اشتغالآفرین» به اهداف والای نظام و مقام معظم رهبری دست یابیم.
دکتر سعیدرضا اصغری- عضو کارگروه مقدماتی تدوین ضوابط فنی گردشگری کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی
ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۶۷- مهر ۱۴۰۱