افت ۲۱ درصدی سطح یخچال‌های کشور طی یک دهه گذشته

موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو اعلام‌کرد: مقایسه مجموع مساحت یخچال‌های کشور در سال ۱۴۰۰ با مساحت یخچال‌ها در یک دهه گذشته (مساحت یخچال‌های ایران در سال ۹۲ نزدیک به ۴۲ کیلومتر مربع برآورد شده است) حاکی از آن است که حدود ۲۱ درصد (۹ کیلومترمربع) از سطح یخچال‌های طبیعی کشور کاسته شده است.

به گزارش اخبار سبز کشاورزی به نقل از دانشجو، بر اساس جدیدترین مطالعات انجام شده در موسسه تحقیقات آب در سال ۱۴۰۰، هم اکنون بیش از ۱۱ منطقه یخچالی در کشور شناسایی شده که مساحت آن‌ها حدود ۳۴.۷۲ کیلومتر مربع است.

استان‌های با دارا بودن مازندران ۳۶.۷ درصد، چهارمحال و بختیاری۲۳.۷ درصد، اردبیل ۱۹.۲ درصد و لرستان ۹.۸ درصد از کل پهنه‌های یخچالی کشور، بیشترین سهم را از این منبع ارزشمند آبی برخوردار هستند.

مقایسه مجموع مساحت یخچال‌های کشور در سال ۱۴۰۰ با مساحت یخچال‌ها در یک دهه گذشته حاکی از آن است که حدود ۲۱ درصد ( ۹ کیلومترمربع) از سطح یخچال‌های طبیعی کشور کاسته شده است.

از این مقدار حدود چهار کیلومترمربع از مساحت یخ‌های آشکار و پنج کیلومترمربع از سطح مناطق واریزه‌ای کاسته شده است. اگرچه سطح یخچال‌های طبیعی موجود در کشور نسبت به بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی (همانند پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان و غیره) بسیار ناچیز محسوب می‌ شود، اما همین مقدار نیز منبع ارزشمندی از منظر منابع آبی و به‌ویژه از جنبه پایشگرهای تغییرات اقلیمی محسوب می‌شود.

اهمیت این موضوع به‌خصوص در آن است که یخچال‌های طبیعی موجود در کشور جزو معدود یخچال‌هایی است که در عرض‌های جغرافیایی پایین و در شرایط آب و هوایی خشک و نیمه خشک قرار گرفته است که به واسطه ارتقاعات رشته‌کوه‌های زاگرس و البرز تشکیل شده اند.

از جمله اقدام های اخیر انجام شده در خصوص مطالعه روند تغییرات یخچال‌های طبیعی می‌‌توان به تعریف پروژه‌ای با عنوان «عکسبرداری هوایی از یخچال علم‌کوه و ارزیابی تغییرات ارتفاعی و سطحی آن در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹» اشاره کرد که هدف اصلی آن ادامه فرآیند پایش وضعیت یخچال‌های طبیعی کشور به منظور ارزیابی اثرات تغییر اقلیم و گرمایش جهانی بر آن‌ها بوده است.

در این مطالعه برخلاف روش‌های مرسوم پایش روند تغییرات یخچال‌ها که فقط سطح و محدوده یخچال‌ها مورد بررسی قرار می‌‌گیرد، تغییرات ضخامت یخچال مورد مطالعه قرار گرفته است. زیرا بخش قابل توجهی از سطح یخچال‌های طبیعی ایران توسط واریزه‌های یخچالی پوشیده شده است و به همین دلیل امکان پایش تغییرات سطحی آن‌ها به سادگی با استفاده از داده‌ها ماهواره‌ای یا حتی بازدیدهای میدانی میسر نیست.

بر این اساس در این پروژه، تصویربرداری هوایی با قدرت تفکیک مکانی بسیار بالا (برابر با هشت سانتی‌متر) با استفاده از پهپاد از سطح یخچال‌های منطقه علم‌کوه به عنوان بزرگترین و معروفترین یخچال طبیعی کشور در سه بازه زمانی مختلف در فاصله سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۹ انجام شده است و نتایج حاصل از آن با تصاویر اخذ شده در سال‌های قبل از آن (سال ۱۳۹۰) مورد مقایسه قرار گرفته است.

روند کاهشی یخچال‌های طبیعی کشور

نتایج این پروژه نشان داد که متوسط ضخامت یخچال‌های منطقه مورد اشاره در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ الی ۱۳۹۹ با نرخ تقریبی منفی ۲۳ سانتی‌متر در سال در حال کاهش است که معادل کاهش ۷۵۰ هزار متر مکعب از حجم یخچال علم کوه در هر سال است.

با احتساب حجم ۱۰۲ میلیون ‌متر مکعبی یخچال علم کوه (که بر اساس بازدیدهای میدانی و ابزارهای پیشرفته اندازه‌گیری عمق یخ تعیین شده است) و در صورت ادامه این روند تا انتهای قرن ۲۱ تقریباً ۶۰ درصد از حجم یخچال‌های این منطقه از بین خواهد رفت که همین موضوع منجر به بروز بحران‌های مختلفی همانند مخاطرات محیطی و چالش‌های زیست محیطی و منابع آبی گوناگونی در این منطقه و سایر مناطق مشابه یخچالی کشور می‌شود.

به دلیل روند کاهشی یخچال‌های طبیعی کشور و تسریع این روند در برخی از سال‌ها، شاهد وقوع بحران‌هایی همانند سیلاب‌های یخچال‌های همانند سیلاب تیرماه ۱۳۹۰ در منطقه کلاردشت خواهیم بود.
با وجود اینکه یخچال‌های طبیعی ایران با نرخ کاهشی نسبتاً شدیدی در سال های اخیر روبه‌رو بوده‌اند، اما هنوز بر اساس معیارهای یخچال‌شناسی به عنوان یخچال‌های فعال و ارزشمندی شناخته می ‌شوند. یکی از این معیارها پویایی و تحرک یخچال‌ها در قالب جابه‌جایی افقی از مناطق مرتفع به سمت مناطق با ارتفاعات کمتر است.

در واقع یخچال به دلیل ضخامت قابل توجهی که به‌خصوص در داخل سیرک‌های یخچالی دارد، در راستای شیب خود اقدام به جابه‌جایی می -کند که همین موضوع دلیلی بر پویایی و زنده بودن یخچال‌های طبیعی است.

بر اساس مطالعات انجام شده در سطح یخچال علم‌کوه، میانگین جابه‌جایی افقی این یخچال تقریباً برابر با ۱.۱ متر بر سال در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ الی ۱۳۹۹ بوده است. میزان جابه‌جایی‌های این یخچال در میانه‌های زبانه‌ها و جریانات یخچالی در حداکثر مقدار خود اتفاق افتاده است و با حرکت به سمت مناطق حاشیه‌ای به‌تدریج از میزان جابه‌جایی سطحی یخچال کاسته شده است.