علل کمبود گندم بذری

پیش از این اکثریت قریب به‌اتفاق کشاورزان و در حال‌حاضر نیز اقلیتی از آنها، خود مسئول تامین و نگهداری بذور برای سال آینده زراعی بودند و از بذر گندم و غلات گرفته تا صیفی‌ها را در هنگام برداشت محصول معین و نگهداری می‌کردند.

با توسعه دانش و تکنولوژی تولید بذر و توسعه علم ژنتیک، بذور متفاوتی پای به عرصه کشاورزی گذاشت؛ به گونه‌ای که کشاورزان به‌تدریج با ترک عادت پیشین در ذخیره بذر برای سال آینده، تماما به خرید بذر عمدتا هیبرید(غلات در این قالب نیست) وابسته شدند و به جز در زمان و موارد خاص اقدامی در این زمینه انجام نمی‌دهند.

شرایط در حال‌حاضر به گونه‌ای تغییر یافته که برای به‌دست آوردن هر چه بیشتر محصول در واحد سطح و به‌منظور کسب درآمد بالاتر، استفاده از بذور مطمئن، منطبق با شرایط جغرافیایی هر منطقه و درنهایت با تولید بیشتر، به‌صورت یک هدف‌گذاری مستمر در آمده است، بنابراین تامین بذور سالم و گواهی‌شده از سوی مراجع ذی‌ربط پیوسته در دستور کار مسئولان بخش کشاورزی و کشاورزان است.

اینک با شروع سال زراعی و حرکت ماشین‌ها و ادوات برای کشت غلات(گندم و جو) آنچه موجب نگرانی مسئولان وکشاورزان گردیده، تامین بذر گواهی‌شده برای کشت است. دولت دوازدهم با رو در رو قرار دادن خود با گندمکاران، خشت کجی را بنا نهاد که آوار آن سرانجام شامل حال تمام جامعه، مکمل خشکسالی، کمبود آب و کاهش محصول گردید.

قیمت‌گذاری ناعادلانه‌ای که حتی بدون احتساب درصدی از سود، هزینه‌های تمام‌شده تولید گندم را پوشش نمی‌داد و علاوه بر آن تاخیری 8 ماهه در اعلام قیمت خرید تضمینی محصول گندم، موجب گردید تا گندمکاران محصول کاهش یافته(به دلیل خشکسالی و کم آبی) را علی‌رغم نیاز به نقدینگی، به دولت تحویل ندهند و آن را به روش‌های دیگری چون ذخیره کردن، فروش به دامداران و دلالان و حتی قاچاق به کشورهای همجوار عرضه کنند. اکنون دولت با تمام تلاش و سعی خود در پایان دوره برداشت گندم، نتوانسته بیش از پنج میلیون تن گندم خریداری نماید و ناچار است تا کمبود این قوت غالب جامعه را با وارد کردن حدود 9 میلیون تن با قیمت جهانی، جبران نماید.

نیاز به یک میلیون و 200 هزار تن گندم بذری

اگر چه برداشت گندم به دلیل شرایط کم بارانی تا حدود 30درصد نسبت به سال گذشته کاهش داشت، اما تمایل نداشتن کشاورزان به تحویل محصول خود به دولت، عاملی اساسی در کاهش تامین بذر برای سال آینده زراعی و خطر هر چه بیشتر پایین آمدن میزان کشت و عواقب ناخوشایند آن در تامین گندم موردنیاز مصرف در سال 1401 خواهد شد. به‌گفته علیقلی ایمانی، نایب رئیس بنیاد ملی گندمکاران، برای کشت در سال زراعی پیش‌رو به 2/1 میلین تن گندم بذری نیاز داریم که بعید است با چنین روندی بتوان آن را تامین کرد. ایمانی اضافه می‌کند که خرید تضمینی بیش از 50درصد کاهش یافته است.

حال به چند نمونه از این کاهش خریدهای تضمینی در چند استان توجه کنیم: استان مرکزی با 72درصد کاهش، استان خراسان‌جنوبی با 73درصد، استان یزد 66درصد، خراسان‌رضوی 44درصد، لرستان 60درصد، کردستان 51درصد کاهش و سایر استان‌ها نیز روندی این‌گونه دارند.

درصد کاهش خرید گندم طی یک سال

در سال گذشته دولت توانست افزون‌بر 8 میلیون تن گندم از کشاورزان خریداری نماید، اما امسال با تمام ترفندها نتوانست بیش از 5 میلیون تن خریداری کند. تاکنون مشخص نشده که معاونت زراعت چه تمهیداتی برای تامین 2/1 میلیون تن بذر مورد نیاز کشت گندم و پس از آن جو برداشته است.

نکته دیگری که می‌تواند موجب تنش و بروز یک شوک به شرایط تامین گندم بذری گردد، اعلام قیمت 7500 تومانی گندم در سال زراعی آتی است که اگر چه با احتمال قریب به یقین با هدف تشویق و ترغیب گندمکاران و گام نهادن در جهت تامین حداکثری آن در داخل کشور است، اما پیش‌بینی یک پاییز کم باران و مشکل کم آبی در کل سطح کشور می‌تواند بر کشت گندم تاثیرگذار باشد.

در برنامه مصوب تهیه و تدارک بذر گندم در سال زراعی 1401-1400، نیازسنجی‌ها برعهده رئیس سازمان جهادکشاورزی هر استان گذاشته شده که در شرایط کنونی کاهش تحویل گندم برداشت شده توسط کشاورزان،خرید، فرآوری و توزیع بذر گندم مورد نیاز برای کشت، چندان امکان‌پذیر به نظر نمی‌رسد.

اگر این واقعیت را بپذیریم که 5/2 میلیون هکتار کشت آبی و در حدود 4 میلیون هکتار کشت دیم در مجموع به 2/1 میلیون تن بذر از انواع مختلف نیاز داریم، این که سازمان‌های جهادکشاورزی استان‌ها با در نظر گرفتن کاهش 50درصدی فروش گندم به دولت از سوی کشاورزان) بتوانند این میزان بذر را تامین نمایند، پرسشی است که مسئولان باید به آن پاسخ دهند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۵۶