سگ‌های کار‌ ربات‌های ارزان

در دنیای پیشرفته امروز یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های نسل بشر کم کردن فعالیت فیزیکی انسان‌ها و محول کردن این وظایف به ماشین‌ها است. اما در بعضی از موارد حیاتی استفاده از ربات، بسیار پر هزینه است و یا هنوز به اندازه‌ای از دقت نرسیده که در این زمینه‌ها فعالیت داشته باشد.

در دنیای امروز، سگ‌های کار، نقش ربات‌هایی پیشرفته‌، دارای احساسات قوی و دقت فوق‌العاده را بازی می‌کنند که با هزینه بسیار کم به ما کمک‌های زیادی می‌کنند.

استفاده از سگ‌های کار در کنار بشر سابقه‌ای چند هزار ساله دارد. این سگ‌ها به‌تدریج توسط انسان برای شکار‌، حمل‌ونقل‌، چوپانی‌، محافظت و حتی جنگ تربیت شده‌اند و در طول قرن‌ها به انسان کمک کرده‌اند.

در حال حاضر علاوه‌بر تعریف‌های کلاسیک، تعاریف‌ جدید و یا تخصصی‌شده‌تری به وجود آمده و دامنه استفاده از سگ‌ها را گسترش داده است. این سگ‌ها در طول قرن‌ها صفات کاری خود را به صورت ژنتیکی به نسل بعد منتقل کرده‌اند و مربیان سگ با استفاده از این پیش‌زمینه‌ها علاوه بر احساس مسئولیت سگ در قبال انجام کار، این موجود دوست‌داشتنی و باوفا را به متخصصی کارآمد تبدیل کرده‌اند که در بعضی زمینه‌ها هنوز از علم جلوتر حرکت می‌کنند.

شایان ذکر است که این تقسیم‌بندی نیز قراردادی بوده و ممکن است در کشورها یا سازمان‌های مختلف دارای تفاوت‌هایی باشد. به‌عنوان مثال Kennel Club، دسته‌های ماستیف‌، پینچر‌، سگ سورتمه‌، سگ نگهبان، دام و برخی نژادهای دیگر را در گروه کاری خود طبقه‌بندی می‌کند.

گروه کاری AKC و CKC شباهت زیادی به Kennel Club دارند‌، با این تفاوت که شامل تمام نژادهای سگ محافظ دام و همه نژادهای اشپیتز بزرگ(نه فقط سگ‌های سورتمه) هستند که توسط سایر کنل‌کلاب‌ها به رسمیت شناخته شده‌اند.

هر دو گروه سگ‌های کار ANKC استرالیا و NZKC نیوزلند، شامل؛ سگ‌های چوپان و نژادهای سگِ محافظ دام می‌شود، در حالی که FCI طبقه‌بندی اختصاصی برای سگ‌های گروه کاری ندارد و بنابراین تقسیم‌بندی خود را براساس ژنتیک و صفات رفتاری سگ‌ها انجام داده است.

سگ کمکی برای معلولان

به طور کلی سگ کمکی که در ایالات‌متحده به‌عنوان سگ خدماتی شناخته می‌شود‌، برای کمک به یک فرد معلول آموزش دیده‌است. این سگ‌ها یا توسط سازمان‌های تخصصی تربیت سگ‌های کمکی، آماده کار می‌شوند و یا توسط صاحب خود و با کمک یک مربی حرفه‌ای تعلیم می‌بینند.

Assistance Dogs International، یک شبکه بین‌المللی از سازمان‌های خیریه پرورش سگ کمکی در سراسر جهان است که از سال 1986 در این زمینه فعالیت می‌کند.

سگ‌های کمکی معمولا با فیلترهای خاصی انتخاب شده و در دو سالگی آموزش خود را به پایان برده و آماده کار می‌شوند‌، اما در سال‌های اخیر علاقه معلولان به تربیت شخصی سگ مورد نظر با همکاری مربی بیشتر شده و معلولان سعی می‌کنند در آموزش سگ کمکی خود نقش مستقیم داشته و به فعالیت بپردازند.

سگ ردیاب و حس بویایی

سگ ردیاب به روشی آموزش داده می‌شود تا با استفاده از حواس خود، موادی مانند داروهای غیرقانونی‌، حیوانات وحشی‌، ارز‌، خون‌، مواد منفجره و لوازم‌الکترونیکی قاچاق مانند تلفن‌های موبایل غیرقانونی را تشخیص دهد.

حسی که بیشترین کاربرد را در این زمینه دارد بویایی است و سگ‌های ردیاب نسبت به سگ‌های معمولی حس بویایی قوی‌تری دارند، زیرا قرن‌ها برای این موضوع تخصصی استفاده شده‌اند. اما سگ‌های شکاری و جستجوی انسان به‌طور کلی جزو سگ‌های ردیابی محسوب نمی‌شوند. همچنین در برخی موارد مانند سگ‌های جسدیاب که برای جستجوی بقایای انسان آموزش دیده‌اند در طبقه‌بندی هم‌پوشانی وجود دارد.

یک سگ پلیس هم اساساً یک سگ ردیاب است که در عملیات خاص مانند کشف و ضبط موادمخدر‌، یافتن مجرمان مفقود شده و یافتن ارز باقیمانده به‌عنوان ابزاری موثر برای پلیس استفاده می‌شود.

غالباً تصور می‌شود که از سگ‌های ردیاب فقط برای نیروهای نظامی استفاده می‌گردد. اما در زمینه‌های متفاوت دیگری ازجمله به‌عنوان یک ابزار تحقیقاتی ارزشمند برای زیست‌شناسان حیات‌وحش نیز عمل می‌کنند.

در کالیفرنیا‌، سگ‌های ردیابی آموزش می‌بینند که در پارکینگ‌های عمومیِ قایق‌ها، صدف کوآگا را روی بدنه آن‌ها کشف کنند‌. زیرا این صدف‌ها یک گونه مهاجم مضر برای محیط‌زیست هستند. همچنین، به‌منظور یافتن و جمع‌آوری مدفوعِ گونه‌های مختلفی از جانداران مثل سمور سیاه‌پا‌، نهنگ قاتل‌، و قورباغه خالدار اورگان از سگ‌های ردیاب استفاده می‌شود که این عملیات به‌عنوان شناسایی پراکنده حیات‌وحش شناخته می‌شود.

استفاده از سگ‌های ردیاب در صنعت پزشکی نیز بسیار رو به رشد است‌، زیرا مطالعات نشان داده است که سگ‌ها قادر به تشخیص بوهای خاص مرتبط با بیماری‌های مختلف پزشکی مانند سرطان هستند.

سگ کَشنده

سگ کَشنده سگی است که به‌طور سنتی برای کشیدن گاری مخصوص سگ یا در زمستان برای کشیدن سورتمه پرورش داده می‌شود. سگ‌هایی که برای این کار پرورش یافته‌اند، ساختاری قدرتمند دارند.

همه سگ‌های کَشنده دارای ویژگی‌های مورد نیاز‌، قدرت و قاطعیت هستند و بسیاری از آن‌ها در گروه نژادهای مولوسر قرار دارند که سگ‌هایی کاملاً مستحکم و قدرتی هستند.

بسیاری از نژاد‌های محبوب در آغاز به‌طور خاص برای این کار تولید شده‌اند، ازجمله Collies ،Bernese Mountain Dogs ،St.Bernards ،Bouvier des Flandres Newfoundlands و Rottweilers اگرچه اغلب آن‌ها بعد‌ها در موارد دیگری مانند نگهبانی وچوپانی مورد استفاده قرار گرفتند.

سگ محافظ

سگ محافظ یا نگهبان (با سگ حمله‌کننده اشتباه گرفته نشود) سگی است که برای محافظت در برابر مزاحمان ناخواسته اعم‌از انسان یا حیوان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این گروه از سگ‌ها به مرور زمان یاد گرفته‌اند ساکنان خانه را آزار ندهند و تنها نسبت به افراد غریبه واکنش نشان دهند.

سگ‌های نگهبان می‌توانند از نژاد‌های کوچک‌تری باشند، زیرا وظیفه آن‌ها تنها آگاه کردن صاحب خود از حضور یک متجاوز در منطقه مورد نگهبانی است. اما سگ‌های محافظ از جثه بزرگ (معمولا بالای 50 کیلوگرم) برخوردار هستند تا در صورت لزوم با مهاجم درگیر شده و از منطقه خود محافظت کنند.

سگ حمله‌کننده

سگ حمله‌کننده(Attack Dog) یا سگ محافظت شخصی، زیرشاخه دیگری از گروه سگ محافظ است که توسط انسان آموزش داده می‌شود؛ تا از یک فرد‌، قلمرو یا دارایی به دفاع بپردازد یا به متجاوز حمله کند.

فرمان حمله می‌تواند به‌وسیله فرمان مستقیم‌، به‌محض د‌یدن، یا به وسیله تحریک استنباطی داده شود.

سگ‌های حمله در طول تاریخ اغلب مورد استفاده قرار ‌گرفته‌اند و اکنون در نقش‌های امنیتی‌، پلیس و نظامی به کار گرفته می‌شوند.

سگ راهنما برای افراد روشن‌دل

سگ‌های راهنما برای هدایت افراد نابینا و کم‌بینا در اطراف موانع، آموزش دیده‌اند. اگرچه می‌توان سگ‌ها را برای حرکت در موانع مختلف آموزش داد‌، اما آنها نسبت به رنگ‌های قرمز-سبز کور رنگ هستند و توانایی تفسیر علائم خیابان را ندارند. بر این اساس انسان، کارگردانی حرکت را براساس مهارت‌های کسب شده از طریق آموزش‌های قبلی انجام می‌دهد.

در حقیقت اگر شخص کنترل‌کننده را سیستم ناوبری هواپیما در نظر بگیریم که می‌داند چگونه از یک مکان به مکان دیگر برسد؛ سگ در حکم خلبان است که مسافر را با خیال راحت به مقصد می‌رساند.

در بسیاری از کشورها سگ‌های راهنما‌، شنوا و خدماتی‌، به دلیل کمک به معلولان از مقررات مربوط به حضور حیوانات در مکان‌هایی مانند رستوران‌ها و وسایل حمل‌‌ونقل عمومی معاف هستند و بیشتر حکم یک متخصص و پرستار را دارند، نه یک حیوان خانگی.

سگ چوپان

سگ گله یا چوپان، نوعی سگ است که برای هدایت و نگهداری گله، آموزش داده شده و یا متعلق به نژادهایی است که طی قرن‌ها برای گله‌داری استفاده گردیده و در این زمینه تخصص پیدا کرده‌اند. در حقیقت تمام تکنیک‌های یک سگ گله، رفتارهای اصلاح شده ذات شکارچی این حیوان است و بشر توانسته از طریق پرورش انتخابی‌، تمایل طبیعی سگ را نسبت به شکار دام به حداقل برساند و همزمان مهارت شکار سگ را در نگهداری از گله به کار گرفته و در نتیجه یک سگ چوپان موثر ایجاد کند.

سگ‌های چوپان می‌توانند به روش‌های مختلف گله را مدیریت کنند. بعضی از نژادها مانند Australian Cattle Dog و Welsh Corgi به‌طور معمول برای هدایت گله‌های گاو به پاشنه دام‌ها دندان می‌زنند (عملی سریع و بدون ایجاد زخم برای هوشیار کردن دام) این گروه به‌عنوان چوپان‌های پس‌رو یا heeler شناخته می‌شوند؛ زیرا به‌دلیل نوع هدایت گله باید در پشت دام‌ها قرار بگیرند.

برخی از نژادهای دیگر‌، به‌ویژه Border Collie، در مقابل حیوانات قرار می‌گیرند و از تکنیک خیره‌شدن که Strong eye نامیده می‌شود برای هدایت حیوانات استفاده می‌کنند.این قبیل چوپان‌ها، پیشرو یا Header نامیده می‌شوند؛ زیرا برای مدیریت حرکت گله یا نگه‌داشتن آن به جلو گله می‌روند.

سگ‌هایی مانند Australian Kelpie و Australian Koolie از هر دو روش استفاده می‌کنند. نژادهایی مانند New Zealand Huntaway از قدرت صدای عمیق و بلند خود برای جمع‌آوری انبوه گوسفندان استفاده می‌کند.

سگ‌های چوپان بلژیکی‌، بریارد و ژرمن‌شپهرد مانند "حصار زنده" عمل می‌کنند و گله‌های بزرگ گوسفندان را به شکلی برای چَرا، حرکت می‌دهند که از خوردن محصولات با ارزش و سرگردانی آن‌ها در جاده‌ها، جلوگیری می‌کنند.

سگ نظامی

استفاده از سگ در جنگ، دارای سابقه‌ای بسیار طولانی است. از دوران باستان تا به حال فعالیت‌های متنوعی ازقبیل شرکت مستقیم در جنگ، تا استفاده به‌عنوان دیدبان‌، نگهبان و ردیاب به سگ محول شده است و این وظایف با پیشرفت فعالیت‌های نظامی در حال گسترش است.

سگ‌های معاصر در نقش‌های نظامی اغلب به‌عنوان سگ‌های پلیس-در ایالات‌متحده و انگلستان به نام سگ‌کار نظامی(MWD) یا K-9 - شناخته می‌شوند.

وظیفه آنها تقریباً به اندازه نقش آنها در میان اقوام باستانی متنوع است‌، گرچه امروزه در تشکیلات خط‌مقدم کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. از سال 2011 تا به حال 600 سگ MWD متعلق به ارتش ایالات‌متحده به‌طور فعال در درگیری‌ها در عراق و افغانستان شرکت کرده‌اند.

به‌طور سنتی‌، رایج‌ترین نژاد برای این عملیات از نوع پلیس‌، ژرمن‌شپهرد است. اما در سال‌های اخیر‌، سگ‌های کوچک‌تر با حس بویایی قوی‌تر در کشف و ردیابی و نژاد‌های مقاوم‌تری مانند Belgian Malinois و Dutch Shepherd برای گشت‌زنی و اجرای قانون انتخاب می‌شوند.

تمام سگ‌های نظامی‌ امروزی پس از آموزش با یک فرد، تیم می‌شوند. این شخص را Handler می‌نامند. این اشخاص معمولاً در طول زندگی حرفه‌ای خود با یک سگ نمی‌مانند‌، اما معمولاً یک «هندلر» حداقل یک سال و گاهی خیلی بیشتر با یک سگ، تیم تشکیل می‌دهد.

سگ امداد و نجات

سگ‌های جستجو و نجات(SAR) پس از بلایای طبیعی و حوادث دارای تلفات جانی برای مکان‌یابی افراد گمشده بسیار ارزشمند هستند.

سگ‌های جستجو و نجات، رایحه انسان را به راحتی تشخیص می‌دهند. اگرچه هنوز دانشمندان در حال تحقیق در مورد چگونگی انجام دقیق این پروسه هستند‌، اما قوی‌ترین حدس‌ها شامل استشمام از طریق سلول‌های شناور پوستی است که حامل رایحه انسان زنده است که این رایحه به دلیل جدا شدن حدود ۴۰ هزار سلول در دقیقه از بدن و پخش شدن آن‌ها در محیط است. تعریق تبخیر شده، گازهای تنفسی یا گازهای تجزیه‌شده توسط باکتری‌های روی پوست و یا بافت‌های انسانی نیز توسط این سگ‌ها تشخیص داده می‌شود.

سگ‌های SAR انسان‌ها را زیر آب‌، برف و ساختمان‌های فروریخته می‌یابند. بنابراین اعزام تیم‌های SAR پس از ریزش بهمن‌، رانش زمین و زلزله می‌تواند به‌معنای تفاوت بین زنده یافتن شخص یا بازیابی جسد باشد. سگ‌های SAR را می‌توان به‌طور کلی به دو گروه سگ‌های بو کشنده هوا(Air scenting dog) و ردیاب طبقه‌بندی کرد.

همچنین می‌توان آنها را براساس اینکه آیا بویایی تخصصی دارند و در چه شرایطی می‌توانند کار کنند طبقه‌بندی کرد. سگ دارای بویایی تخصصی پس از بو کردن نمونه رایحه یک شخص خاص‌، توانایی تشخیص آن رایحه را از موارد مشابه دارد، اما سگ‌های بویای غیرتخصصی قادر نیستند رایحه‌های مشابه مانند رایحه دو انسان یا جسد مختلف را از هم تشخیص دهند. سگ‌های SAR را می‌توان به‌طور خاص برای جستجوی خرابه‌های حادثه‌، داخل آب یا بهمن، آموزش داد.

سگ درمانگر

سگ درمانگر سگی است که برای تأمین عاطفه‌، آسایش و حمایت احساسی از انسان، اغلب در محیط‌هایی مانند بیمارستان‌ها‌، خانه‌های سالمندان‌، مدارس‌، کتابخانه‌ها‌، مهمانسراها یا مناطق فاجعه، آموزش دیده است.

برخلاف سگ‌های کمکی‌، که برای کمک به بیماران خاص با نیازهای جسمی روزمره آموزش دیده‌اند، سگ‌های درمانگر برای تعامل با همه افراد و نه فقط با «هندلر» خود آموزش دیده‌اند. سگ برای کارهای درمانی طی چند قرن اخیر توسط بسیاری از افراد ازجمله؛ فلورانس نایتینگل‌، زیگموند فروید و الین اسمیت به کار گرفته شدند.

یک سگ مناسب برای تبدیل شدن به یک سگ درمانگر باید با افراد غریبه آرام و اجتماعی باشد. همچنین، باید بتواند خود را با صداهای بلند و حرکات سریع تطبیق دهد.

برای تأیید یک سگ توسط یک سازمان ملی مانند اتحادیه سگ‌های درمانی، مراحل خاصی وجود دارد که یکی از آن‌ها معاشرت سگ در اطراف حیوانات و افراد دیگر است. آنها در مورد رفتارهایی مانند نپریدن روی افراد و امکان راه رفتن با یک بند شل آزمایش می‌شوند.

شرایط دقیق آزمون و صدور گواهینامه براساس نیازهای هر سازمان متفاوت است. برخی از سازمان‌ها کلاس‌هایی مانند "ضد حواس پرتی" را ارائه می‌دهند که توانایی تمرکز سگ را تقویت می‌کند و آموزش دریافت درمان برای کمک به آماده‌سازی سگ و صاحب سگ برای ویزیت‌های درمانی بسیار موثر است.

در مجموع، استفاده از سگ‌ها در صنایع و مشاغل مختلف هر روز بیشتر و تخصصی‌تر می‌شود و روش‌های استفاده جدیدی به خود می‌گیرد‌، زیرا این جاندار وفادار علاوه‌بر قدرت و استقامت بالا و هوش فوق‌العاده دارای احساسی بالاتر از اکثر حیوانات است. تجربه اثبات کرده که این احساس یکی از عوامل بسیار مهم برای حضور پررنگ سگ در ابعاد مختلف در زندگی انسان‌ها است.

علی گل‌باف

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۴۵