کشت گیاهان پوششی برای تولید غذا

هم تغذیه خاک هم تغذیه انسان

در کشاورزی، گیاهان پوششی به آن دسته از گیاهانی اطلاق می‌شود که بیشتر با هدف ایجاد پوشش روی زمین تا برداشت یک محصول، کاشته می‌شوند.

گیاهان پوششی به‌منظور کنترل فرسایش خاک، حاصلخیزی و بهبود کیفیت خاک و آب، مبارزه با علف‌های هرز، آفات و بیماری‌ها و حفظ محیط‌زیست به کار برده می‌شوند.

این راز پنهانی نیست که سالیان درازی است گیاهان پوششی مورد اقبال عموم قرار گرفته‌اند. به‌طور سنتی، این گیاهان به‌منظور حفظ و بهبود سلامت خاک، کاهش سرعت جریان آب باران

و ممانعت از تهاجم علف‌های هرز کاشته می‌شوند. هم‌زمان با تمام مواردی که برای حفاظت از محیط‌زیست به اجرا در می‌آیند، بسیاری از کشاورزان شروع به کشت آن‌ها با اهداف دیگری کرده‌اند که آن هم «تولید غذا» است.

گیاهانی وجود دارند که ما آن‌ها را بیش از یک گیاه پوششی مورد توجه قرار می‌دهیم، آن هم به‌عنوان یک ماده غذایی برای گاوهای شیری است. ما عادت کرده‌ایم که با دیدگاهی یک سویه، فقط به مواد سیلویی و یونجه به‌عنوان غذای دام نگاه کنیم.

شمار زیادی از گیاهان می‌توانند به‌عنوان گیاه پوششی مورد استفاده قرار داده شوند. گیاهان خانواده نخود(لگومینوز) و باریک‌برگ‌ها(گراس‌ها)، در سطح گسترده‌ای برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما در حال‌حاضر به گیاهان خانواده شب‌بو مانند: انواع شلغم، خردل و تربچه علوفه‌ای نیز علاقه نشان داده می‌شود.

گیاهان خانواده نخود معمولاً به‌عنوان یک گیاه پوششی مناسب به‌کار برده می‌شوند. سویا، انواع لوبیا، نخود و سایر گیاهان که اصولاً در پاییز کاسته می‌شوند. در طول زمستان روی زمین یک پوشش ایجاد می‌کنند. یکی از دلایل عمده و انتخاب لگوم‌ها به‌عنوان گیاه پوششی، تثبیت ازت هوا در خاک توسط آن‌ها چنان‌که برخی از آن‌ها تا حدود 200 کیلوگرم در هکتار ازت تثبیت می‌کنند. اما هریک از گیاهان خانواده نخود، قادرند نسبت به نوع خود، مقداری از ازت را تثبیت نمایند.

غلات یک‌ساله مانند: جو، گندم و یولاف و همچنین غلات فصل گرم مانند: سورگوم (سودان گراس)، معمولاً به‌عنوان گیاهان پوششی مورد کشت قرار می‌گیرند.

گیاه Ryegrass(چچم) چنانچه در ابتدای پاییز کاشته شود به خوبی در زمین مستقر می‌شود. این گیاه یک شبکه ریشه‌ای گسترده ایجاد کرده و مانع از فرسایش خاک می‌شود، ضمن آن ‌که مقدار زیادی محصول ارگانیک تولید می‌کند. در کشت آن باید دقت کافی به عمل آورد، چرا که می‌تواند به‌صورت یک علف هرز غالب درآمده و مشکل ایجاد نماید.

سودان گراس یک گیاه با رشد سریع تابستانه است و محصول زیادی در زمانی کوتاه تولید می‌کند. به‌علت خصلت غلبه‌گری آن بر مزرعه، برای سرکوب علف‌های هرز بسیار مفید است.

گیاهان خانواده شلغم ازقبیل: شلغم، خردل، کلزا و ترب علوفه‌ای نیز به‌عنوان محصولات پوششی کشت می‌شوند. این گیاهان به‌طور فزاینده‌ای در زمستان و نیز تناوب زراعی در کشت‌های سبزی‌ها و سیب زمینی مورد استفاده قرار می‌گیرند. کانولا به خوبی در شرایط سرد و مرطوب اواخر پاییز که سایر گیاهان در شرایط خواب و توقف رشد می‌باشند به رشد خود ادامه می‌دهد.

آن‌چه در مبحث گیاهان پوششی شایان توجه است، استفاده دوگانه از این گیاهان می‌باشد، چرا که ضمن لایه پوششی مناسب به‌منظور جلوگیری از فرسایش خاک در مقابل ضربات وارده از سوی بارندگی‌های شدید و روان آب‌ها، می‌توان با تولید علوفه برای تغذیه دام‌ها و درنهایت تولید غذا برای انسان‌ها، بخش کوچکی از مواد مورد نیاز نظیر روغن کلزا یا کانولا را که در سطح وسیعی در سبد غذایی قرار دارد نیز تأمین نمود.

مهدی رجول دزفولی