کود فسفاته و متهم اصلی

اراضی کشاورزی ایران سالانه نیاز به حدود 800 هزار تن کود فسفاته دارند و تا سال‌ها پیش این کود، از محل واردات تامین می‌شد.
اینک چند سالی است که خاک فسفاته از کشور سوریه وارد و با توجه به میزان عناصر سنگین آرسنیک کمتر آن نسبت به خاک فسفاته وطنی، بخشی از نیاز کود فسفاته با مونتاژ یا تولید داخلی به مزارع می‌رسد.
کارخانه‌دار ناتوان از تولید؛ کشاورز ناتوان از خرید
شرکت خدمات حمایتی کشاورزی که پیشتر اعلام کرده بود در سال 93 بیش از 90درصد کود فسفاته مورد نیاز کشور را از منابع داخلی(با خاک وارداتی یا خاک داخلی) تامین می‌کرد ، امسال با عقد 29 قرارداد با ظرفیت تولید 300 هزار تن، سعی دارد نگرانی زارعان را کاهش داده یا برطرف نماید. البته به‌دلیل گران شدن 5 برابری قیمت کود فسفاته و اختصاص‌نیافتن یارانه افزایش قیمت(از هر کیلوگرم 700 تومان به 4 هزار تومان)، به نظر می‌رسد به علت نبود توازن خرید زارعان، مصرف کود فسفاته به‌شدت کاهش یابد.
اما تولیدکنندگان کود فسفات برخلاف سرمایه‌گذاری‌های چند ده میلیاردی در کار تاسیسات کارخانه، تجهیزات و آزمایشگاه‌ها و ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم، با چند چالش عمده روبرو هستند:
تولید کارمزدی کود فسفاته
در این مورد یکی از کارخانه‌داران به خبرنگار ما می‌گوید: گرچه شرکت خدمات حمایتی اعلام آمادگی نموده تا به جای کود سوپرفسفات، کود فسفاته 12 الی 13درصد از ما تحویل بگیرید یا خاک فسفاته‌دار سوریه‌ای به ما تحویل داده تا به صورت کارمزدی کود فسفاته تولیدکنیم، اما بوروکراسی حاکم‌بر سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی، اجازه کار و توسعه نمی‌دهد.
از طرفی، شرکت‌ها به‌جای این‌که خود رشد و توسعه پیدا کنند یا در بازارهای رقابتی کود عرضه نمایند، مجبور می‌شوند توان‌شان را صرف رشد شرکت خدمات حمایتی بنمایند.
توجه داشته باشید که شرکت خدمات حمایتی کلا با کود اوره یارانه‌ای سر پا بود و فعالیت می‌کرد، اما با این حرکت حاکمیتی، تمام توان شرکت‌های بخش خصوصی(به‌ویژه این ‌که بسیاری از شرکت‌ها، امکان پخش و توزیع فروش داخلی ندارند) صرف جان گرفتن شرکت دولتی خدمات حمایتی و کم‌رنگ شدن خودشان می‌گردد.
بخش مشکل‌ساز قراردادها این است که قیمت برخی نهاده‌ها از هنگام قرارداد تا زمان اجرا 5 برابر شده، اما قیمت خرید آنها از شرکت‌ها ثابت و تغییری نکرده است.
نهاده‌ی تولید کود گران می‌شود؛ اما قیمت خرید ثابت است
چالش بعدی این است که به‌دلیل بی‌ثبات بودن قیمت نهاده‌ها در زمانی که کارخانجات برای تولید کود فسفاته با شرکت خدمات حمایتی قرارداد منعقد نموده‌اند، هر کیلوگرم اسید 1000 ریال به‌فروش می‌رسید، اما در همین مدت کوتاه، تا مرحله دریافت خاک و … قیمت هر کیلوگرم اسید به 4 تا 5 هزار ریال رسیده است در حالی‌که متن قرارداد قابل تغییر یا افزودن متمم نیست.
تصور کنید تولیدکننده بعد از عقد قرارداد و چند ماه تلاش برای انجام تولید، باید در انتظار دریافت وجه به قیمت زمان عقد قرارداد(نه زمان خرید) باشد.
راهی برای تولید صادرات‌محور کود
از طرفی، تولیدکننده نمی‌تواند اقدام به صادرات کند؛ زیرا در این شبکه ناسالم توزیع، باید ثابت کند که هیچ‌یک از نهاده‌های تولید(حتی به مقدار یک درصد) یارانه‌ای نیست.این است که در آمار و ثبت فعالیت شرکت‌ها و کارخانه‌ها، دو هزار کارخانه و تولیدکننده انواع کودهای شیمیایی داریم که کودهای ترکیبی تولید، مونتاژ، جابه‌جایی، تامین و عرضه می‌نمایند، اما در عمل یارای صادر کردن ندارند.
به‌نظر می‌رسد در چنین شرایطی کارخانجات به‌ویژه آنها که توان فروش داخلی ندارند؛ به سمت عقد قرارداد نبستن با شرکت خدمات حمایتی رفته و خودشان به‌صورت مستقل وارد عرصه فعالیت‌های آزاد و برون‌یارانه‌ای بشوند و در صورت امکان صادرات(یا صادرات مجدد) نیز داشته باشند!

ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۵۷- مهر سال ۱۴۰۰