مرگ خاموش خاک در ایران

خاک بنیان و اساس تولید، امنیت غذایی، خودکفایی کشور‌ها و توسعه اقتصاد ملی و بین المللی است.
به گزارش مزرعه سبز به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، بهره وری کشاورزی در هر کشوری در ارتباطی نزدیک و تنگاتنگ با کیفیت و عمق خاک زراعی آن کشور قرار دارد و به جرات می‌توان گفت که هر کشوری دارای منابع خاک غنی تر، حاصلخیزتر و فراوان تری باشد و از آن به بهترین و مناسب‌ترین وجه، بهره برداری کند، ثبات، پایداری، امنیت و رفاه خود را تضمین کرده است.
اگرچه از نظر علمی، خاک را جزو منابع طبیعی تجدید شونده قرار داده اند، اما با توجه به روند کند تشکیل، در عمل جزو منابع طبیعی غیرقابل تجدید به شمار می‌آید.ثروتی که برای تشکیل تنها یک سانتی متر از آن به ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ سال زمان نیاز است.
علی رغم اهمیت حیاتی خاک برای ادامه بقای آدمی، معضلی جدی آن را تهدید می‌کند و آن چیزی نیست جز پدیده فرسایش، فرسایش خاک را می‌توان به عنوان بحرانی جدی تلقی کرد.
خاک در کشتزار‌ها، پارک‌ها، جنگل‌ها و هر جا که حیاتی جریان دارد، یافت می‌شود، نه به خوبی آن را شناخته ایم و نه به اندازه کافی به اهمیتش پی برده ایم. خاک، ثروتی است که فرسایش، این عنصر ارزشمند و گران بها را به یغما می برد.
۹۵ درصد غذای ما از خاک تامین می‌شود و البته این تنها یکی از محاسن خاک است. تعداد میکروارگانیسم‌های موجود در یک قاشق چای‌خوری خاک از تعداد کل انسان‌های روی زمین بیشتر است و در واقع ما به معنای واقعی کلمه از خاک دارو می‌گیریم.
آدام اسمیت، پدر علم اقتصاد نوین، خاک را بزرگ‌ترین منابع ثروت هر کشور برمی‌شمارد و سعادت و بدبختی هر ملتی را در گرو نحوه مدیریت و بهره‌برداری از منابع خاک دانسته است. اما هر روز که می‌گذرد، این کیمیای ارزشمند را بیشتر از دست می‌دهیم.
گاهی خاک با جریانات آب همراه می‌شود و در نهایت سر از بستر‌های شوری مثل دریا در می‌آورد که به آن فرسایش آبی گفته می‌شود.یا این که باد، باعث جابه‌جا شدن ذرات خاک می‌شود و منبع غنی خاک از دسترس خارج شده و خاک فقیر برجای می‌ماند که این را هم فرسایش بادی می‌گویند.

اما ماجرا فراتر از عوامل طبیعی مثل آب و باد است، گاهی به دلیل دخالت‌ها و ندانم‌کاری‌های بشر از جمله قطع درختان، چرای بی‌رویه دام‌ها، تبدیل زمین‌های شیب‌دار به اراضی کشاورزی، توسعه طرح‌های عمرانی مثل ساخت جاده یا پتروشیمی بدون توجه به نکات مهندسی مرتبط با فرسایش، شاهد از دست رفتن این سرمایه عظیم هستیم.

متوسط فرسایش آبی سالانه در استان همدان بین ۱۰ تا ۲۰ تن در هکتار است

اسفندیار خزایی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان گفت: متوسط فرسایش خاک در این استان سالانه ۱۰ تا ۲۰ تن در هکتار است که البته این میزان متغیر است. تداخل‌های انسانی، شیب زمین، نوع بارندگی، شدت بارندگی و شرایط توپوگرافی منطقه از عوامل مهم تشدید فرسایش خاک هستند. استان همدان به منظور دریافت یک سری داده‌های طبیعی در حوزه آبخیزداری و شناخت کافی درباره برخی از عارضه‌های طبیعی، ایستگاه تحقیقاتی حوزه «معرف - زوجی» را راه اندازی کرده که در این خصوص بهترین ایستگاه در کشور را داریم.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان ادامه داد: منابع آب، خاک‌شناسی و آب و هوا مهم‌ترین کارکرد این ایستگاه‌ تحقیقاتی است و برای ارزیابی مناطق و بررسی توجیه اقتصادی طرح‌ها می‌توان از این ایستگاه تحقیقاتی بهره گرفت.
او با اشاره به اینکه راهکار‌های مختلفی برای کنترل فرسایش خاک وجود دارد که به کارگیری شیوه‌های مدیریتی درست نخستین گام برای کنترل این مشکل است ، گفت: استفاده از شیوه‌های مدیریتی در این عرصه خود نوعی فناوری نرم محسوب می‌شود.
این مسئول با اشاره به اینکه مهمترین موضوع برای کنترل و جلوگیری از فرسایش این است که باید حریق و آتش سوزی را به نقطه صفر رساند، ادامه داد: امسال میزان حریق و آتش سوزی عرصه‌های منابع طبیعی استان از کاهش چشمگیری برخوردار بوده و میزان محسوس کاهش این حریق‌ها درصد پذیر نیست.
او گفت: متوسط ۱۰ ساله حریق عرصه‌های منابع طبیعی سطح استان ۵۰۰ هکتار و در برخی سنوات ۷۰۰هکتار بود اما از سال ۹۶ با جلسات مختلف و همکاری اصحاب رسانه ها میزان حریق مراتع و عرصه‌های منابع طبیعی به مرور کاهش یافته و امسال تنها ۵ هکتار حریق و آتش سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی سطح استان اتفاق افتاد.
خزائی با اشاره به اینکه هدف از صدور این اسناد، مدیریت بر اراضی، استفاده بهینه از منابع آب و خاک و مشخص شدن مرز بین اراضی ملی و غیر ملی است، اضافه کرد: ۴۸ درصد از اراضی استان ملی و ۵۲ درصد غیر ملی هستند. بر اساس آراء صادر شده در شعبه ویژه رسیدگی به اعتراضات مردم به نحوه اجرای مقررات ملی شدن اراضی بیش از ۹۲ هزار و ۵۶۰ هکتار به مستثنیات مردم در استان اضافه شده است.
خزایی ابراز داشت: بر اساس یافته‌های علوم خاک شناسی سال‌های زیادی طول می‌کشد تا یک سانتیمتر خاک تولید شود بنابراین باید برای حفظ آن تلاش زیادی صورت گیرد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان افزود: توسعه زمین نیز بر اساس شرایط خاص زمین شناسی متفاوت است چرا که وجود سنگ‌های متعدد در لایه‌ها و پوسته خاک موجب شکل گیری خاک به شکل کنونی برای استفاده گیاهان به عنوان هرم نخست اکوسیستم، می‌شود.
خزائی ادامه داد: خاک در ایران تحت تاثیر شرایط اقلیمی است و با توجه به قرار گرفتن این کشور در ناحیه خشک و نیمه خشک، حفاظت از آب و خاک از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است.
این مسئول گفت: در مناطقی که شاهد ریزش باران به صورت رگباری هستیم از جمله نواحی خشک و نیمه خشک بیشتر در معرض فرسایش خاک قرار دارند بنابراین توجه به پوشش گیاهی برای حفاظت از خاک به ویژه در این نواحی ضروری است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان اظهار داشت: وضعیت پوشش گیاهی در مناطق جنوبی و شمالی همدان متفاوت بوده و با توجه به اهمیت پوشش حفاظتی خاک در بخش منابع طبیعی و کشاورزی عملیات‌های مختلف می‌تواند در حفظ خاک موثر واقع شود. خزائی با بیان اینکه خاک زنده با پوشش مناسب در اختیار همه بهره‌برداران قرار دارد افزود: پوشش گیاهی خوبی از نظر مرتعی در منطقه الوند شهر همدان وجود دارد.

بیش از ۱۹ هکتار اراضی منابع طبیعی استان همدان به بیابان تبدیل شده است

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان اضافه کرد: خشکسالی‌های متعدد، نوع خاک و پوسته آن، فشار بیش از حد به سرزمین، چرای مفرط و بهره برداری بی‌رویه از منابع زیرزمینی موجب بروز آسیب جدی به خاک و تبدیل شدن بیش از ۱۹ هکتار اراضی منابع طبیعی به بیابان شده است.
او با بیان اینکه بر اساس مطالعات کارشناسان ۶۵ هزار هکتار از عرصه‌های استان همدان در معرض بیابانی شدن است، گفت: ۲۶ هزار هکتار از این عرصه‌ها در حوزه منابع طبیعی قرار دارد.
خزائی ادامه داد: بخشی از خاک در شکاف و درز سنگ‌های سطح زمین شکل گرفته است و حذف پوشش گیاهی موجب رانش و جابجایی سنگ‌ها و از بین رفتن تدریجی خاک می‌شود. فرسایش خاک به میزان ۱۰ تن در هکتار طی یکسال امری طبیعی است چرا که در غیر این صورت امکان کشاورزی در دشت‌ها وجود نداشت.

مدیر کل منابع طبیعی استان با اشاره به نقاط بحرانی استان در فرسایش آبی گفت: بیشترین میزان فرسایش خاک در شهرستان کبودرآهنگ است.
به گفته یکی از کشاورزان همدانی کشاورزان باید نحوه درست کشت و زراعت را یاد بگیرند وکمتر زمین را شخم بزنند و باید از علف‌های حاشیه زمین نیز مراقبت کرد.
رنجبر در خصوص اینکه چرا کشاورزان زمین را شخم می‌زنند می‌گوید: شخم زدن زمین کشاورزی یکی از مهم‌ترین کار‌ها و اقداماتی است که می‌توان قبل، حین و بعد از کشاورزی انجام داد در واقع با این کار خاک را می‌توانیم آماده‌تر کنیم تا محصولات سالم‌تری داشته باشیم.
او گفت: اما اگر بخواهیم شخم اولیه را انجام بدهیم باید هنگامی که گیاهان تازه کاشته شده‌اند، از ابزار‌هایی نظیر گاوآهن کمک بگیریم و سطح روی خاک را جا به جا کنیم. با این کار خاک بسیار حاصلخیز‌تر خواهد شد و از آسیب رسیدن به محصولات نیز جلوگیری می‌شود البته بعد از برداشت محصول هم می‌شود این کار را انجام داد، اما باید از دستگاه شخم کمک گرفت و محصولات قبلی که بر روی خاک به جای مانده‌اند را به طور کامل جمع‌آوری کرد. شخم زدن زمین بعد از کاشته شدن محصولات نیز می‌تواند به رشد گیاه کمک کند همچنین در جلوگیری از فرسایش خاک هم بی تاثیر نیست.
خاک یکی از منابع اصلی جهت رشد گیاهان و تولید مواد غذایی است و امروزه افزایش تولید مواد غذایی و استفاده‌درست از منابع جهت تولید در سرتاسر جهان در اولویت قرار دارد بنابراین محافظت از خاک و جلوگیری از فرسایش آن از اهمیت بالایی برخوردار است.حفاظت از خاک یکی از عناصر اصلی تامین غذا محسوب می شود که باید به مطالبه ای عمومی تبدیل شود تا این موجود زنده از بودن روی دور تند فرسایش پیاده شود و آینده زندگی این استان که قطب تولید کشاورزی کشور است ، تهدید نشود.

انتهای پیام/