کشاورزی پایدار

خیلی دور، خیلی نزد یک

درباره کشاورزی پایدار، بنابر موقعیت زمانی و مکانی، هر آن گاه که مصلحت اقتضا نموده سخنان بسیار گفته شده، اما نتیجه نهایی که بنا بر پایداری هر چه بیشتر در آن بخش و لزوم پایداری و ایجاد زیرساخت‌ها به‌منظور اجتناب از نوسانات شدید و زیان بار بوده درک نشده که به دلیل نبودن «قیر یا قیف»، کشاورزی پایدار به مقوله‌ای دست نیافتنی و دور از دیدگاه تصمیم‌گیرندگان مبدل شده است.

کاهش زادآوری و افزایش جمعیت و نشان دادن آینده‌ای پیر و فرتوت از ایرانی کهنسال، مانع از رشد تدریجی جمعیت نخواهد شد، هر چند دستورات و روایات و احادیثی که در این باب بیان شد، برای رساندن جمعیت به دو برابر میزان کنونی کاری از پیش نبرد و همه ساله از تشکیل خانواده‌های جدید کاسته می‌شود.

از سوی دیگر بلند کردن عَلَم خودکفایی در نیازهای غذایی داخلی با چشمی بر صادرات، به دلیل ارزآوری و نگرش اقتصاد بدون نفت، این اندیشه را به ذهن متبادر می‌کند که گویی برنامه‌های اجرایی محکم و درازمدت برای سروسامان دادن و پایداری که در بخش کشاورزی وجود دارد، از حمایت جدی مسئولان حکایت دارد.

حال، ضمن اقرار به شرایط بسیار نامطلوبی که بر کلیت کشور حاکم است، بخش کشاورزی به دلیل وسعت جغرافیایی و جمعیت بهره‌برداران، نصیب بیشتری از این شرایط نامطلوب را متحمل می‌شود، اما شوربختانه از همین امکانات اندک نیز به نحو شایسته‌ای بهره‌برداری نمی‌شود. حال چند نکته در این مقوله:

1- اکنون وارد دوره‌ای از عمر بشر شده‌ایم که انسان به دلیل پیشرفت‌های تکنولوژیک به‌طور کامل بر زمین تسلط دارد و لذا می‌توان با بهره‌برداری صحیح و جلوگیری از فرسایش هرچه بیشتر آن، خاکی را که میلیون‌ها سال به وجود آمده برای بهره‌برداری و تأمین غذای آیندگان حفظ و حراست کرد.

2- تا سال 2050 (سی سال دیگر) باید تولید مواد غذایی دو برابر شود که ضرورتاً به اراضی کشاورزی بیشتری نیاز است، این در حالی است که به‌‌ویژه در مناطق گرم جهان و ازجمله ایران، خاک‌های کشاورزی در حال تخریب و فرسایش شدید می‌باشند. از سوی دیگر منابع آب شیرین ما به سرعت در روند کاهش و از دست رفتن هستند، بنابراین با در نظر گرفتن دو فاکتور آب و خاک‌های آسیب دیده، باید تولید بیشتر با هزینه کمتر را در دستور کار قرار دهیم. خاک‌های سالم سرشار از کربن می‌باشند که باید با غنی‌سازی ضمن کشت درختان مثمر از فرسایش آن‌ها جلوگیری به عمل آوریم.

3- اکثر قریب به اتفاق کشاورزان ما، افرادی با درآمدهای معیشتی و در حد زنده ماندن هستند که وضعیتی به شدت ناپایدار به وجود می‌آورد. در حال حاضر ما با گسترش حاشیه ‎نشینی در شهرهای بزرگ و کوچک مواجه هستیم. حاشیه‌نشینانی که طبق برخی آمارها، افزون بر 20 میلیون نفر بوده و اکثریت آن‌ها از مهاجران روستاهایی می‌باشند که با تداوم فقر و ناپایداری در کشاورزی، ناچار از ترک و تخلیه روستاها شده‌اند. باید با مشوق‌های حمایتی و تسهیلات بلاعوض، این افراد و به‌‌ویژه جوانان را برای برگشت به روستاها تشویق نمود.

4- در حدود 50 هزار گونه گیاهان خوراکی وجود دارد، اما نیمی از مواد غذایی مردم کره زمین از سه محصول گندم، برنج و ذرت به دست می‌آید که به نوبه خود به خاک‌های حاصلخیز نیز فشار وارد می‌کنند. باید با تنوع بخشی به غذاها و ذائقه‌ها به پایداری کشاورزی کمک نمود تا ضمن محافظت از زیستگاه‌های طبیعی از تولیدات آن‌ها نیز استفاده بهینه شود.

5- نقش مکانیزاسیون در توسعه پایدار انکارناپذیر است، حال نکته اساسی آن است که می‌توان با برنامه‌ریزی از همین امکانات موجود به‌صورتی کارآمد و مفید بهره‌برداری کرد و با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه و تکیه بر تولیدات داخل و حمایت از صنعتکاران و کارآفرینان، قدم‌هایی هرچند کوچک برداشت.

مهندس مهدی رجول دزفولی