برداشت ماسه‌های ساحل خزر که این روزها با عنوان پدیده نوظهور «ماسه‌خواری» از آن یاد می‌شود تبعات جبران ناپذیری برای زیست‌بوم دریای خزر به دنبال خواهد داشت
برداشت ماسه‌های ساحل خزر که این روزها با عنوان پدیده نوظهور «ماسه‌خواری» از آن یاد می‌شود شاید در نگاه اول چندان مهم به نظر نرسد ، ولی به اعتقاد کارشناسان در صورت تداوم و برخورد نکردن با متجاوزان، تبعات جبران ناپذیری برای زیست‌بوم دریای خزر به دنبال خواهد داشت.
برداشت غیرمجاز ماسه از سواحل دریای مازندران در چند ماه اخیر بارها در رسانه ها مطرح شد و حتی واکنش معاون وزیر نیرو را هم در پی داشته است. مشاهده پدیده ماسه خواری در سواحل خزر چندان کار سختی نیست چون عمدتا در روز روشن و در ساعات کم تردد و یا شبانه بدون کمترین واهمه انجام می شود. انتقال ماسه علاوه بر کامیون ، با تراکتور و حتی خودروهای نیسان هم قابل مشاهده است.
خیلی از محلی ها نسبت به این پدیده بی تفاوت هستند چون معتقدند « چیزی که در سواحل فراوان است ، ماسه است و برداشتش هم ضرری برای کسی ندارد». اما واقعیت این است که پدیده ماسه خواری علاوه بر این که به مرور زمان چهره سواحل زیبای خزر را زشت می کند ، تبعات زیستی محیطی عمیقی هم برای دریا و جانداران موجود در آن از جمله ماهیان استتخوانی در پی خواهد داشت.
تخریب زیستگاه موجودات کف‌زی
صابر وطن‌دوست، نایب رییس انجمن ماهی شناسی ایران در باره پیامدهای برداشت ماسه از سواحل خزر به ایرنا گفت: ماسه‌ها در نوار ساحلی از زیستگاه های مهم کف‌زیان هستند و مهم‌ترین آسیبی که با برداشته ماسه سواحل خزر متوجه آن می شود، تخریب زیستگاه موجودات کف‌زی است.
وطن‌دوست افزود : موجودات کف زی در چرخه مواد در سواحل و دفع برخی از آلاینده ها موثر هستند و همچنین منابع مهمی برای تغذیه آبزیان به خصوص ماهیان خزری محسوب می شوند. برداشت ماسه سواحل در دراز مدت سبب از بین رفتن جمعیت کف زیان از جمله گاماروس ها می شود که در ماسه سواحل دیده می شوند و در چرخه غذایی موجودات نقش مهمی ایفا می کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد بابل گفت : یک سری از ماهیان اقتصادی دریای خزر از جمله « کفال » ماهیان در نزدیکی سواحل تخم ریزی می کنند که با برداشت ماسه به تخم و لارو آنها آسیب وارد می شود.
وی به تخم ریزی برخی از ماهیان خزری در رودخانه ها اشاره کرد و افزود : برداشت ماسه در مصب رودخانه ها یعنی جایی که رودخانه به دریا می رسد ، می تواند بر جمعیت ماهیان اثر منفی داشته باشد زیرا بسیاری از ماهیان اقتصادی دریای خزر رود کوچ هستند که برای تخم ریزی به رودخانه می روند و مطمئنا برداشت شن و ماسه در این مسیر خلل ایجاد کرده و بسترهای مناسب تخم ریزی این ماهیان را از بین می برد.
تهدید آب‌های زیرزمینی
عزیز عابسی، فوق دکتری مهندسی عمران، هیدرولیک محیط زیست از دانشگاه جورجیا تک آمریکا هم در خصوص پدیده ماسه خواری به خبرنگار ایرنا گفت: در حال حاضر در بحث ماسه خواری بیشتر جنبه اجتماعی و توریستی آن مطرح است که چهره ی زشت و زننده ای به ساحل می دهد ، ولی با تداوم ماسه خواری از سواحل، ما در آینده نزدیک شاهد مشکلات محیط زیستی در سواحل خواهیم بود.
عابسی توضیح داد: رسوبات دریا از اندرکنش بین موج و تراز آب دریا ناشی از جریان و جزر و مد رخ می‌دهد. این رژیم رسوبی متعادل با شرایط منطقه و جریانی به وجود آمده است که هرگونه دست درازی به آن از جمله ساخت بندر و یا برداشت ماسه موجب به هم خوردن حرکت رسوبات می شود که در منطقه شمال از سمت گیلان به سمت گلستان است؛ همانند اتفاقی که پشت موج شکن ها در بندر امیرآباد افتاده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه نوشیروانی بابل گفت: به هم خوردن رژیم رسوبی باعث تشدید فرسایش و رسوب‌گذاری در قسمت هایی همچون دهانه موج و یا زیستگاه های خاص خواهد شد به همین علت باید از جا به جایی رسوب ها و برداشت آنها جلوگیری شود ، زیرا ماسه ها در تعادلی به طور پیوسته در حال جا به جایی هستند و دست درازی ما در دراز مدت این تعادل را به هم می زند و فرسایش را تشدید می کند.هنگامی که ماسه ها از ساحل برداشت می شود به مرور امکان پیشروی آب دریا نیز فراهم می شود که این پیشروی آب شور اعماق دریا را نیز به ساحل می آورد.
عابسی با بیان اینکه این دست درازی و برداشت رسوب در مقیاس بزرگ پیش آمدگی آب دریا و به همراه آن آب شور را به دنبال خواهد داشت، گفت: در نهایت این آب شور به خشکی نفوذ می کند و از یک طرف آب شیرین از سمت کوه و از طرفی دیگر آب شور دریا در دهانه رودخانه به هم می پیوندند که آب شیرین با آب شور پس زده می شود و این سبب می شود که در نواحی پیش آمدگی دریا، چاه های آب در ساحل شور شود و زمین های کشاورزی که نزدیک ساحل قرار دارند نیز آب شور مزه تر می شود و در نتیجه شور شدن آب های زیرزمینی را به دنبال خواهد داشت.
وی تاکید کرد: شاید در حال حاضر با برداشت کم ماسه از ساحل تنها وجهه اجتماعی و توریستی آن بیشتر آسیب ببیند، ولی با ادامه این روند اثرات جبران ناپذیری را در حوزه خزر شاهد خواهیم بود.
گفتنی است، بیشترین فعالیت متجاوزان یا همان ماسه‌خواران در مناطق خلوت سواحل متمرکز است. مناطق ساحلی غربی مازندران هم بیشتر از مناطق مرکزی و شرقی درگیر این پدیده هستند.
