در جنگ زنبورهای عسل با کنه‌های قاتل، برنده کیست؟

طی چند سال اخیر، جمعیت زنبورهای عسل در سراسر جهان به سرعت رو به کاهش است. با توجه به نقش زنبورعسل در طبیعت، مسائل دخیل در کاهش جمعیت آنها بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

تمامی کشورها قوانین حمایتی در حفظ زنبور عسل تدوین کرده‌اند تا جایی که استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها به طور گسترده ممنوع شده است.

اما علاوه‌بر این، نباید نقش عوامل طبیعی را در کاهش جمعیت زنبورهای عسل نادیده گرفت؛ یکی از این عوامل، کنه‌های قاتل هستند.

محققین ژنتیک رفتاری دانشگاه پردوا آمریکا، معتقدند زنبورهای عسل برای رهایی خودشان از کنه‌های قاتل همیشه در حال نبرد هستند.

کنه‌های قاتل می‌توانند حتی کلنی‌های زنبور عسل را نابود کنند اما زنبورهای عسل به کمک سیستم تدافعی خود با آنها مقابله می‌کنند.

ژن‌های دخیل در قدرت تدافعی زنبورهای عسل مورد بررسی قرار گرفتند و مشخص شد آنها توانایی‌های قابل ملاحظه، اما محدودی دارند. با شناسایی ژن‌هایی که در این صنعت موثرند می‌توان روش‌های مناسب‌تری برای حفظ و انتقال این ژن‌ها در نسل‌های زنبور عسل برگزید.

هر ساله تقریباً یک سوم کلنی‌های زنبور عسل ایالات متحده آمریکا از بین می‌روند. این مهم فقط به یک عامل بستگی ندارد بلکه محققین بر این باورند که کنه‌های قاتل و دیگر حشره‌های قاتل یکی از علت های کاهش جمعیت زنبورهای عسل محسوب می‌شوند.

صفت حساسیت ایمنی زنبورها به نوعی به حس بویایی آنها مربوط می‌شود. زنبورهای عسل با شناسایی سلول‌های حاوی کنه‌های قاتل که بیشتر سلول‌های حاوی شفیره و نوزاد زنبورهای عسل هستند، از این سلول‌ها سرپوش برداشته و شفیره‌های آلوده را از بین می‌برند که بدین ترتیب در روند تولیدمثلی کنه‌ها اختلال ایجاد می‌کنند.

طبق فرضیه محققان، زنبورها بوی شفیره‌های آلوده را تشخیص می‌دهند. با بررسی ژنوتیپ این صفت، مشخص شد که از دو منبع کروموزمی از والدین مقاوم، این ژن در جمعیت زنبورها گسترش می‌یابد.

بر این اساس، یک سری از ژن‌های مؤثر در تقویت حس بویایی شناسایی شدند. ژن‌های تقویت‌کننده این حس مورد بررسی قرار گرفته و نقش آنها در بروز چنین رفتارهایی تعیین شد.

دیگر زنبورها که مورد حمله کنه‌های قاتل قرار می‌گیرند رفتار دیگری از خود نشان می دهند، به طوری که به پشت کنه‌ها ضربه وارد کرده و کنه‌ها را از بین می‌برند. در برخی موارد نیز، زنبورها با نیش زدن، کنه‌ها را از سر راه بر می‌دارند. با بررسی نقشه‌های ژن حاوی حدوداً هزار و سیصد نشانگر ژنتیکی، یک منشا کروموزمی با 27 ژن معرفی شد که ژن Neurexin1 نامیده می‌شود.

جالب است که بررسی این ژن در موش، اثر آن را در رفتار نظافتی نشان داد که می‌توان گفت ژن‌های مشابه می‌توانند در گونه‌های متفاوت جانوری بر رفتارهای یکسانی اثر داشته باشند.

با تقویت و افزایش گستره انتقال این ژن در زنبورها می‌توان ادعا کرد زنبورهای عسل نقش حفاظتی را در برابر کنه‌های قاتل انجام می‌دهند و می‌توانند به طور مؤثری روند تلفات جمعیت خود را کاهش دهند.

احمد خلیلی نیک