بازار کود ایران، متلاطم در چنبره تصمیمات غیر کارشناسی

در طول شش دهه گذشته، نیاز به کودهای شیمیایی در ایران به طور مداوم افزایش یافته است. هر ساله میلیون‌ها دلار برای خرید کودهای شیمیایی هزینه می‌شود و دولت نیز یارانه‌های زیادی را برای کمک به کشاورزان در تهیه کودهای شیمیایی ارائه می‌دهد.

اخبار سبز کشاورزی؛ کشور هر ساله به ۵ میلیون تن کود شیمیایی نیازمند است که از این میزان بیشترین نیاز به کودهای نیتروژنه با ۳ میلیون تن و بعد کودهای فسفره با ۱.۵ میلیون تن و در نهایت به ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار کود پتاسیم است.

در حال حاضر در کشور ۸ میلیون تن اوره تولید می‌شود که ۳ میلیون تن به مصرف داخلی می‌رسد و ۵ میلیون تن آن صادر می‌شود. طی 70 سال گذشته جریان بازار کود در ایران همواره نقش محوری در حمایت از بخش کشاورزی کشور ایفا می‌کند. ایران از دهه هشتاد شمسی با طیف متنوعی از کودهای تولید شده در داخل و تجارت بین‌المللی، خود را به عنوان یک بازیگر مهم در بازار جهانی تثبیت کرده است.

انتظار می‌رفت که دولت چهادهم با تمرکز استراتژیک بر افزایش بهره‌ وری کشاورزی، همراه با سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی، رشد آینده بازار کود را هدایت کند. اما طی دو سال اخیر افزایش قابل توجه قیمت کود، بحران را در بخش کشاورزی تشدید کرده است.

امسال نیز طوفانی از وقایع بازار کودهای شیمیایی را درنوردیده و کشاورزانی را که از قبل زیر فشار افزایش هزینه‌ها کمر خم کرده بودند را تحت فشار قرار داده است. در شهریورماه 1404 قیمت هر کیسه ۵۰ کیلویی کود دولتی با ۷۴ درصد افزایش از ۳۹۵ هزار تومان به ۶۸۷ هزار تومان رسیده و در بازار آزاد، قیمت‌ها از مرز یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان نیز عبور کرده است. این در حالی است که پس از ۳۰ درصد افزایش قیمت کود در فروردین 1403، دوباره در مردادماه همان سال قیمت ها ۱۰۲ درصد گران شد. در مجموع نرخ کود در ۵ماه نخست سال 1403 بیش از ۱۳۲ درصد افزایش یافته بود. این افزایش قیمت ها، زنگ خطری برای افزایش هزینه‌های تولید محصولات کشاورزی و به تبع آن، افزایش قیمت مواد غذایی است.

تا کنون بواسطه تداوم خشکسالی ها، تغییر اقلیم و گرمایش جهانی، عمده کشورها سیاست های حمایتی خود را در بخش کشاورزی افزایش داده اند و هیچ کشوری در جهان چنین افزایش قیمت نهاده های موثر در تولید را دنبال نکرده است. بنابراین اعلان معاون اول دولت چهاردهم در ستاد تنظیم بازار کشور مبنی بر افزایش 30 درصدی کودهای فسفات و پتاس را باید عجیب ترین تصمیم سیاستی کشور بر شمرد.

سیاست‌های نادرست قیمتی دولت به زودی کشاورزی کشور را ورشکسته و بحران افزایش قیمت کود شیمیایی به عنوان مهم‌ترین عامل منفی در کاهش راندمان تولید در شرایط جنگی اثرات خود را نشان خواهد داد. طرفه اینکه ایران در بخش زراعت امسال با کاهش چشمگیری در تولید محصولات اصلی همچون گندم و جو مواجه بوده است که آن را باید به معاون برنامه ریزی وزارت جهاد کشاورزی و وزیر محترم تبریک گفت.

آنچه امروز بیش از همه کشاورزی را زمین‌گیر کرده، نه کمبود بارندگی، بلکه بی برنامگی، بی مسئولیتی، عقب‌ماندگی در دانش و تکنولوژی و سیاست‌های ناکارآمد قیمتی است.

تا کنون دولت بسته حمایتی یا برنامه قابل اتکایی به جامعه کشاورزان در قبال رشد انفجاری قیمت کودها ارایه نداده است. بدلیل خانه نشین ساختن متخصصین باتجربه، سردرگمی در تمامی ارکان وزارت جهاد کشاورزی موج می زند. آیا امنیت غذایی کشور 90 میلیونی را که در برابر بحران بی آبی، خشکسالی های شدید، تنگناهای لجستیکی ناشی از تحریم ها، اختلالات ژئوپلتیک ناشی از تجاوزات رژیم صهیونی و آمریکا و چالش های دیرینه ساختاری همچنان مقاومت میکند باید به ورطه بی برنامگی، بی عملی و تصمیمات نادرست و غیر کارشناسی مدیریتی سپرد؟

 

اهمیت بازار کود

 بازار کود در ایران برای بخش کشاورزی که همچنان بخش مهمی از اقتصاد کشور است، اهمیت قابل توجهی دارد. ایران با طیف متنوعی از کودهای تولید و مصرف شده در داخل کشور، خود را به عنوان یک بازیگر کلیدی در بازار جهانی کود معرفی کرده است. بخش کشاورزی ایران به شدت به استفاده از کودهای مختلف برای افزایش عملکرد و کیفیت محصولات وابسته است.

تمرکز استراتژیک این کشور بر بهبود بهره‌وری کشاورزی منجر به توسعه بازار قوی کود شده است. کودهای کلیدی تولید و مصرف شده در ایران شامل کودهای نیتروژنی (مانند اوره و نیترات آمونیوم)، کودهای فسفاته، پتاسه و کودهای پیچیده‌ای هستند که چندین ماده مغذی را با هم ترکیب می‌کنند. کودهای نیتروژنی به دلیل نقش حیاتی‌شان در تقویت رشد گیاه، بیشترین کاربرد را در ایران دارند.

اوره و نیترات آمونیوم در این دسته غالب هستند و اوره به دلیل محتوای بالای نیتروژن و مقرون به صرفه بودن، مهم‌ترین آنهاست. کودهای فسفاته برای رشد ریشه و بهبود مقاومت گیاهان ضروری هستند. ایران مقادیر قابل توجهی کود فسفاته، از جمله سوپرفسفات تک (SSP) و سوپرفسفات سه (TSP) تولید می‌کند که برای محصولات مختلف کشت شده در کشور ضروری هستند. پتاس، به ویژه کلرید پتاسیم، یکی دیگر از کودهای حیاتی است که در ایران برای افزایش کیفیت محصولات کشاورزی و مقاومت در برابر بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگرچه تولید داخلی پتاس در ایران محدود است، اما کشور مقادیر قابل توجهی از آن را برای تأمین تقاضای کشاورزی وارد می‌کند. کودهای پیچیده، مانند ترکیبات NPK (نیتروژن، فسفر، پتاسیم)، نیز در ایران به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند.

این کودها تغذیه متعادلی را برای محصولات فراهم می‌کنند و همین امر آنها را در بین کشاورزان بسیار محبوب کرده است. کودهای فسفاته منبع قابل توجهی از فسفر (P) مورد نیاز گیاه برای رشد هستند. فسفر برای بسیاری از عملکردهای حیاتی، از جمله فتوسنتز و تنفس، مورد نیاز گیاهان است. فسفات برای تقسیم سلولی و توسعه بافت جدید بسیار مهم است، و این امر آن را در رشد اولیه گیاه بسیار مهم‌تر می‌کند. مطالعات نشان داده است که کمبودهای اوایل فصل تأثیر بیشتری بر عملکرد نسبت به کمبودهای اواخر فصل دارد.

حجم تجارت کود در ایران تحت تأثیر ظرفیت‌های تولید داخلی و سیاست‌های تجارت بین‌المللی است. ایران بخش قابل توجهی از کودهای خود، عمدتاً کودهای نیتروژنی، را صادر می‌کند، در حالی که به دلیل تولید محدود داخلی، کودهای دیگری مانند پتاس را وارد می‌کند. ایران صادرکننده قابل توجه اوره است و از ذخایر قابل توجه گاز طبیعی خود برای تولید این کود مبتنی بر نیتروژن استفاده می‌کند. در سال‌های اخیر، صادرات اوره ایران رشد مداومی داشته و بازارهای کلیدی آن در آسیا و آفریقا بوده است.

موقعیت استراتژیک و قیمت‌گذاری رقابتی این کشور، جایگاه آن را در بازار جهانی تقویت کرده است. کودها برای بخش کشاورزی ایران ضروری هستند، زیرا بخش عمده‌ای از زمین‌های موجود برای کشت، حاصلخیزی خاک ضعیفی دارند. علاوه بر این، به دلیل سطح پایین بارندگی در کشور، استفاده از کودها به یک پیش‌نیاز برای افزایش تولیدات کشاورزی تبدیل شده است. افزایش تقاضای صادرات برای محصولات مختلف کشاورزی، تولید محصولات داخلی در کشور را افزایش داده و از این رو، فروش کودها را در ایران رونق بخشیده است. به دلیل ذخایر فراوان گاز طبیعی در کشور، به ایران که دارای تعدادی کارخانه تولیدی است این توان را بخشیده که در تولید اوره و سایر کودهای نیتروژنی فعالیت کند. با این حال، تقاضا برای کودهای فسفات و پتاس در کشور عمدتاً از طریق واردات تأمین می‌شود.

این واردات برای تکمیل تولید داخلی و تضمین عرضه متعادل مواد مغذی برای بخش کشاورزی ضروری است. بازار کودهای ایران تجارت گسترده‌ای با کشورهای مختلف، چه به عنوان تأمین‌کننده و چه به عنوان خریدار، دارد. شرکای کلیدی بر اساس نوع کود مورد معامله متفاوت هستند. برای اوره و سایر کودهای نیتروژنی، مقاصد اصلی صادراتی ایران شامل هند، چین و کشورهای مختلف آفریقایی است.

این کشورها از قیمت رقابتی و موقعیت جغرافیایی استراتژیک ایران که هزینه‌های حمل و نقل را کاهش می‌دهد، بهره‌ مند می‌شوند. ایران پتاس را عمدتاً از کشورهایی مانند کانادا و روسیه وارد می‌کند که از بزرگترین تولیدکنندگان جهانی این ماده مغذی ضروری هستند. علاوه بر این، برخی از کودهای فسفاته از کشورهایی مانند مراکش و اردن که به خاطر ذخایر سنگ فسفات خود شناخته شده‌اند، وارد می‌شود.

پیش‌بینی می‌شود بازار کود در ایران طی سال‌های 2024 تا 2030 با نرخ رشد مرکب سالانه بیش از 3.8 درصد رشد کند که دلیل آن افزایش نیاز به بهبود عملکرد زمین‌های زراعی موجود در کشور است. همچنین پیش‌بینی می‌شود اگر سیاستهای صحیحی در وزلرتخانه اتخاذ شود مصرف کود در کشور را طی ۵ تا ۱۰ سال آینده افزایش یابد علاوه بر این، انتظار می‌رود کاهش تحریم‌های اعمال شده علیه ایران توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا، تجارت کود و محصولات کشاورزی این کشور را در سال‌های آینده افزایش دهد.

البته پویایی‌های تجارت جهانی، از جمله تحریم‌ها و تحولات ژئوپلیتیکی، همچنان بر بازار کودهای ایران تأثیر خواهند گذاشت. با این حال، اتحادهای استراتژیک ایران و تلاش‌های کشور برای تنوع بخشیدن به شرکای تجاری، احتمالاً تأثیرات نامطلوب را کاهش داده و رشد صادرات را حفظ خواهد کرد.

 

تصویر اجمالی بازار جهانی کود

فسفات‌ها امسال شدیدترین افزایش قیمت را داشته‌اند. قیمت دی‌آمونیوم فسفات خلیج فارس (DAP) از حدود ۵۸۳ دلار در هر تن در ژانویه ۲۰۲۵ به نزدیک به ۸۰۰ دلار در ماه اوت افزایش یافت. این افزایش ۳۶ درصدی در کمتر از هشت ماه است و فشار جدیدی را برای بودجه‌های زراعی که از قبل با مشکل مواجه بودند، ایجاد می‌کند. مونوآمونیوم فسفات (MAP) نیز روند مشابهی را دنبال کرده است که منعکس کننده همان فشارها در هزینه‌های تولید و دسترسی به صادرات است. بازارهای نیتروژن متغیر اما همچنان بی‌ثبات بوده‌اند.

قیمت اوره در تابستان به شدت افزایش یافت و سپس به طور متوسط کاهش یافت. قیمت آمونیاک تامپا در ماه اوت به حدود ۴۸۷ دلار در هر تن رسید و نشانه‌های بازار حاکی از افزایش قیمت در ماه سپتامبر است. محلول‌های نیترات آمونیوم اوره (UAN) تغییرات منطقه‌ای را نشان داده‌اند، به طوری که در مناطقی که از مراکز تولید و پایانه‌های واردات دورتر هستند، عرضه محدودتر است، در حالی که مناطق نزدیک‌تر به مسیرهای اصلی حمل و نقل رودخانه‌ای یا ریلی، دسترسی پایدارتری داشته‌اند.

این نوسانات نشان می‌دهد که قیمت نیتروژن چقدر سریع می‌تواند در پاسخ به تجارت جهانی و بازارهای گاز طبیعی تغییر کند. قیمت پتاس نیز در مقایسه با سال گذشته در حال افزایش است. ارزش‌های نقدی جهانی حدود ۳۵۰ تا ۳۶۰ دلار در هر تن است که حدود ۲۱ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۴ است.

قیمت‌های عمده‌فروشی ایالات متحده بیشتر به دلیل نگرانی‌ها در مورد اقدامات تعرفه‌ای بر واردات کانادا افزایش یافته است. در حال حاضر، واردات پتاس از کانادا مشمول ۱۰ درصد تعرفه است. اما روند صعودی در سال ۲۰۲۵ یادآور این نکته است که بازارهای کود همچنان در حال تغییر و حساس به تحولات جهانی هستند.

 

افزایش شوک های تجاری و سیاسی در بازار کود

سیاست تجارت جهانی مستقیماً بازارهای کود را شکل می‌دهد. در اول ژوئیه، اتحادیه اروپا شروع به اعمال تعرفه بر واردات کود از روسیه کرد. این اقدام، منابع روسیه را به سمت بازارهای دیگری مانند برزیل، هند و احتمالاً ایالات متحده هدایت کرد. این تغییر، دسترسی به این محصول را در بازارهای دیگر محدود کرد و از قیمت‌های جهانی حمایت کرد. در آمریکای شمالی، تعرفه‌های ایالات متحده بر کالاهای کانادایی به دلیل تأثیر بالقوه بر پتاس، توجه‌ها را به خود جلب کرده است.

کانادا بخش عمده‌ای از واردات پتاس ایالات متحده را تأمین می‌کند. حتی بدون محدودیت‌های مستقیم، احساس ریسک، ارزش‌های عمده‌فروشی ایالات متحده را افزایش داده و باعث ایجاد عدم اطمینان برای خریداران کشاورزی شده است. چین نیز نقش محوری داشته است. در اوایل سال ۲۰۲۵، دولت چین صادرات فسفات و اوره را برای محافظت از منابع داخلی محدود کرد.

این سیاست‌ها به شدت دسترسی جهانی را کاهش داد و به افزایش قیمت‌ها کمک کرد. در ماه ژوئیه، چین پس از آنکه قبلاً محموله‌ها را بسیار محدود نگه داشته بود، اجازه صادرات بیشتر کود را داد. در حالی که این امر به طور خلاصه منابع جهانی را افزایش داد، چین اغلب قوانین صادرات خود را بدون اطلاع قبلی تغییر می‌دهد و باعث ایجاد عدم اطمینان برای خریداران و فروشندگان در سراسر جهان می‌شود. هر تغییر سیاست به سرعت در قیمت‌های بین‌المللی و در نهایت در بودجه‌های کشاورزی تأثیر می‌گذارد.

 

ریسک‌های ساختاری عرضه کود

نکته مهم این است که بازارهای کود نه تنها تحت تأثیر شوک‌های کوتاه‌مدت، بلکه تحت تأثیر خطرات ساختاری بلندمدت نیز قرار دارند. این صنعت بسیار متمرکز است: تعداد کمی از کشورها بر تولید نیتروژن، فسفات و پتاس تسلط دارند و زنجیره‌های تأمین را در معرض اختلالات ژئوپلیتیکی یا لجستیکی قرار می‌دهند.

سرمایه‌گذاری‌ها در ظرفیت‌های جدید آمونیاک در کشورهایی با گاز کم‌هزینه و در قطب‌های کربن‌زدایی مانند ایالات متحده، قطر و نیجریه متمرکز شده است. در مقابل، اروپا به دلیل هزینه‌های بالای انرژی شاهد تعطیلی دائمی کارخانه‌های کود بوده است.عرضه پتاس تنها در چند منطقه متمرکز است، به طوری که کانادا، روسیه و بلاروس بیش از دو سوم صادرات جهان را تشکیل می‌دهند. تولید فسفات تحت سلطه مراکش، چین و عربستان سعودی است.

برای نیتروژن، عرضه گاز طبیعی (که یک جزء کلیدی در کود نیتروژن است) همچنان گلوگاه اصلی است. این پویایی‌های ساختاری به این معنی است که رویدادهای ژئوپلیتیکی، از تحریم‌های روسیه گرفته تا ناآرامی‌ها در خاورمیانه، جنگ در ایران تأثیرات گسترده‌ای بر هزینه‌های نهاده‌های کشاورزی دارند.

 

بحران های مزمن بازار کود ایران

در سال‌های اخیر کشاورزی کشور بحران‌هایی را تجربه کرده که منجر به محدودیت‌های زنجیره تأمین و افزایش عمومی تورم شده است. تورم علاوه بر تأثیر بر قیمت نهاده‌های مورد نیاز برای تولید کود، بر هزینه‌های حمل و نقل و لجستیک نیز تأثیر گذارده و به افزایش قیمت مواد غذایی منجر شده است. با این حال، لزوماً رابطه مستقیمی وجود ندارد، به طوری که تورم باعث افزایش قیمت کود و برعکس شود.

این یک وضعیت پیچیده بدلیل افزایش تبعات منبعث از خشک سالی است البته عوامل متعدد دیگری هم بر قیمت تأثیر می‌گذارند.اما قیمت بالای کود چالش مهمی برای بخش کشاورزی است زیرا بر سودآوری کشاورزان تأثیر می‌گذارد و می‌تواند تولید مواد غذایی را محدود کند.

قیمت مواد غذایی همچنان بالا است، اما کود ارزان‌تر می‌تواند منجر به کاهش قیمت مواد غذایی شود، زیرا کشاورزان محصولات بیشتری می‌کارند و بازده را بهبود می‌بخشند. کشاورزان می‌توانند هزینه بالاتر کودها را به شکل کاهش تولید محصولات کشاورزی و متعاقباً افزایش قیمت مواد غذایی به مصرف‌کنندگان منتقل کنند. کمبود کود می‌تواند عملکرد و کیفیت غلات را کاهش دهد. قیمت بالای کود در سال گذشته باعث شد کشاورزان کمتر از آن استفاده کنند و در نتیجه میزان برداشت کاهش یابد. کشاورزان به دلیل کمبود نیروی کار و مشکلات زنجیره تأمین، با هزینه‌های بالاتر دیگری نیز مواجه شده‌اند. اختلالات آب و هوایی بر برداشت محصولات کشاورزی تأثیر گذاشته است.

کود هزینه عمده‌ای برای کشاورزان است. همانطور که در ادامه بحث خواهیم کرد، ذرت، گندم و برنج به کودهای نیتروژن، فسفر و پتاسیم نیاز دارند. از نظر تاریخی، کود حدود ۳۵ درصد از هزینه‌های تولید ذرت و گندم و حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد برای برنج را تشکیل می‌دهد. حال با مصوبه اخیر ستاد تنظیم بازار کشور، کشاورزان به احتمال زیاد مصرف فسفات و پتاس را کاهش می‌دهند و به جای آن به مواد مغذی که امیدوارند در خاک وجود داشته باشد، تکیه می‌کنند. بی تردید هزینه‌های کود تأثیر فزاینده‌ای بر بودجه‌های کشاورزی دارد.

قیمت کود از سال ۲۰۲۰ به دلیل عوامل بازار مانند اختلالات زنجیره تأمین جهانی، کمبود جهانی، ناشی از افزایش نرخ حمل و نقل دریایی، کمبود کانتینر به دلیل بیماری همه‌گیر کووید-۱۹ و درگیری روسیه و اوکراین، و اخیرا بحران خاورمیانه تجاوزات مکرر اسراییل و ریسک دریای سرخ، که بر عرضه و تقاضا تأثیر می‌گذارند، به شدت افزایش یافته است.افزایش هزینه مواد اولیه مورد نیاز برای تولید کود، مانند گاز طبیعی و نفت، یکی از مهمترین عوامل افزایش قیمت بوده است.

علاوه بر این، تقاضای فزاینده جهانی برای غذا، نیاز به کودها را افزایش داده است که این امر بر عرضه فشار می‌آورد و به افزایش قیمت‌ها منجر می‌شود.یکی دیگر از عوامل مؤثر در افزایش قیمت کود، نوسانات بازارهای بین‌المللی است. الگوهای آب و هوایی، عرضه و تقاضای جهانی، سیاست‌های تجاری و نوسانات ارزی، همگی بر قیمت کود تأثیر می‌گذارند.

 

فشارهای ژئوپلیتیکی

سیاستهای اشتباه ترامپ در خاورمیانه، بحران سازی و تجاوزات اسرائیل به کشورهای منطقه و درگیری روسیه و اوکراین همچنان یک زمینه تعیین‌کننده برای تجارت کود است. روسیه صادرکننده برتر نیتروژن، فسفات و پتاس است، در حالی که بلاروس، که با روسیه همسو است، یکی دیگر از تأمین‌کنندگان عمده پتاس است. تحریم‌ها و محدودیت‌های حمل و نقل از سوی سایر کشورها همچنان تجارت را پیچیده می‌کند. اگرچه روسیه کود را به بازارهایی مانند برزیل و هند تغییر مسیر داده است، اما صادرات آمونیاک همچنان بیش از 80 درصد کمتر از سطح قبل از جنگ است.

تولید داخلی اوکراین به شدت مختل شده است و دسترسی جهانی به آن را محدودتر کرده است. اوکراین معمولاً کودهای مبتنی بر نیتروژن، به ویژه نیترات آمونیوم، نیترات آمونیوم اوره (UAN) و اوره تولید می‌کند. در خاورمیانه، افزایش تنش‌ها بین اسرائیل و ایران، خطرات اختلال منطقه‌ای را افزایش داده است.

این منطقه برای تولید گاز طبیعی و آمونیاک جهانی و همچنین مسیرهای کشتیرانی مانند کانال سوئز که تولیدکنندگان کود در شمال آفریقا و خلیج فارس را به خریداران اروپایی و آمریکایی متصل می‌کند، بسیار حیاتی است. مراکش و عربستان سعودی نیز در حال گسترش ظرفیت فسفات هستند و این منطقه را برای امنیت عرضه جهانی حتی مهم‌تر می‌کند. هرگونه بی‌ثباتی که این جریان‌ها را مختل کند، می‌تواند فشارهای قیمتی را که کشاورزان از قبل با آن مواجه هستند، تشدید کند.

 

تاثیر بازارهای انرژی بر تجارت کود

انرژی همچنان یک عامل حیاتی در قیمت کود است زیرا گاز طبیعی ماده اولیه اصلی کود نیتروژن است. آمریکایی ها پیش‌بینی میکنند که قیمت گاز طبیعی تا اواخر سال‌های 2025 و 2026 با افزایش ظرفیت صادرات گاز طبیعی مایع افزایش یابد. این بدان معناست که هزینه پایه تولید آمونیاک، اوره و UAN بالاتر از اوایل سال 2024 (زمانی که گاز نسبتاً ارزان بود ) می‌باشد. در اروپا، قیمت گاز طبیعی بسیار پایین‌تر از سطوح بحرانی سال ۲۰۲۲ است، اما همچنان بی‌ثبات است. آب و هوا، سطح ذخیره‌سازی و محموله‌های گاز طبیعی مایع (LNG) همگی بر قیمت‌ها تأثیر می‌گذارند. زمستان سرد یا اختلال در عرضه LNG می‌تواند به سرعت قیمت گاز اروپا را افزایش دهد و تولیدکنندگان را مجبور کند قیمت آمونیاک و اوره را که به بازار جهانی وارد می‌شود، افزایش دهند. روی هم رفته، درگیری‌های ژئوپلیتیکی، محدودیت‌های تجاری و افزایش هزینه‌های انرژی توضیح می‌دهند که چرا بازارهای کود، آبستن شوک شدید بالا و بی‌ثبات میباشد.

 

تأثیر قیمت کود بر کشاورزان

بازگشت قیمت‌های بالاتر کود، پیامدهای مستقیمی برای امور مالی مزارع دارد. از اواخر سال ۲۰۲۵، هزینه‌های کود روندی بالاتر از سطح سال گذشته داشته و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۶ نیز همچنان بالا باقی بماند.

این افزایش در زمانی رخ می‌دهد که درآمد حاصل از محصولات کشاورزی، به ویژه در محصولات زراعی اصلی، در حال کاهش است و حاشیه سود کشاورزان را کاهش داده و حتی منفی کرده است. همچنین انتظار می‌رود نوسانات از ویژگی‌های تعیین‌کننده ماه‌های آینده باشد.

نوسانات فصلی در بازارهای گاز طبیعی در طول زمستان، همراه با تغییر سیاست‌های صادراتی چین، احتمالاً عدم قطعیت قیمت بیشتری را در سه‌ماهه چهارم سال ۲۰۲۵ و سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۶ ایجاد خواهد کرد. بازارها می‌توانند به سرعت تغییر جهت دهند و پیش‌بینی قطعی هزینه‌های ورودی را برای تولیدکنندگان دشوار کنند. این هزینه‌های بالاتر کود، فراتر از تصمیمات خرید فردی است و مستقیماً به روندهای درآمدی گسترده‌تر مزرعه گره می‌خورد.

پیش‌بینی‌های وزارت کشاورزی ایالات متحده نشان می‌دهد که هزینه‌های کلی تولید کشاورزی در پایان سال 2025 تا 7 درصد افزایش ‌یابد در عین حال، درآمد حاصل از محصولات کشاورزی در حال کاهش است، پویایی که فشار مالی را بر کشاورزان تشدید می‌کند. نتیجه، کاهش شدید حاشیه سود است که برای محصولات زراعی سبزی و صیفی، که در آنها نیازهای غذایی و هزینه‌های تولید در هر هکتار بیشتر است، بیشتر مشهود است.

اثر ترکیبی هزینه‌های بالاتر و درآمد کمتر، به هشدارهای مربوط به استرس در اقتصاد کشاورزی دامن می‌زند. اگرچه شرایط در مناطق و کالاهای مختلف متفاوت است، الگوی کلی واضح است: کشاورزان وارد سال دیگری می‌شوند که در آن بازارهای بی‌ثبات و حاشیه سود کم یا منفی، توانایی آنها را برای تطبیق با هزینه‌های فزاینده کاهش می‌دهد.

 

نتیجه‌گیری

بازارهای کود در سال ۲۰۲۵ متفاوت به نظر می‌رسند، گویا همه از بحرانی شدن مسئله غذا و اوضاع ناگوار کشاورزی ایران نگران اند جز زعمای وزارتخانه جهاد کشاورزی که درگیر سفرهای متعدد خارجی و جلسات بی حاصل میباشند. اما پیام یکسانی برای کشاورزان دارند: هزینه‌های نهاده‌ها همچنان بسیار بی‌ثبات هستند.

افزایش‌های امروز به جای اینکه عمدتاً ناشی از نواقص زنجیره تامین، ناترازی انرژی و تنگناهای لجستیک تولید و حمل و نقل باشند، ریشه در تصمیمات نادرست، عدم قطعیت تجاری، غفلت متولیان کشاورزی کشور، روند قیمتی گاز طبیعی و درگیری‌های منطقه‌ای دارند. تمرکز عرضه در تعداد انگشت‌شماری از کشورها به این معنی است که ریسک ژئوپلیتیکی به یک ویژگی دائمی در بازارهای کود تبدیل شده است. بازارهای کود نشان می‌دهند که چگونه ژئوپلیتیک جهانی مستقیماً بر سود کشاورزان ایران تأثیر می‌گذارد. جنگ در اوکراین همچنان صادرات قابل اعتماد را محدود می‌کند، در حالی که تنش‌ها در خاورمیانه و حضور تجاوزگرانه اسراییل ریسک را به منابع جهانی فسفات و گاز طبیعی تزریق می‌کند.

این رخدادها سال پیش رو به دوره دیگری از حاشیه سود کم یا منفی هدایت میکند که به همان اندازه که تحت تأثیر هزینه‌های نهاده‌ها قرار دارد، تحت تأثیر افزایش ریسک نیز هست. انتظار می‌رود ترکیب هزینه‌های بالاتر و درآمدهای ضعیف‌تر محصولات، بر درآمد خالص کلی مزرعه، به ویژه برای تولیدکنندگان محصولات زراعی -باغی، تأثیر بگذارد.

کود همچنان یکی از بزرگترین و بی‌ثبات‌ترین هزینه‌ها برای تولید محصولات کشاورزی است، به این معنی که حتی نوسانات اندک در قیمت می‌تواند چشم‌انداز سودآوری را تغییر دهد اما مسئولین ستاد تنظیم بازار کشور، گویا غافل از درک دینامیزم این تحولات شرایط اقلیمی حاد، کاهش بارندگی‌ها، گرانی‌های سرسام‌آور نهاده‌ها و غذا، تنگنای مالی کشاورزان، و پویایی های درگیردر بخش کشاورزی ایران میباشند.