جشن مهرگان ۱۴۰۴: راز بازسازی همبستگی ملی و پیوند با ایزد مهر و خرد داریوش
جشن مهرگان، دومین جشن بزرگ ایرانیان، امسال همزمان با ضرورت بازسازی همبستگی ملی برگزار می‌شود. ریشه‌های اساطیری، پیوند با عدالت و روز داریوش را بشناسید
آیا می‌دانستید که در قلب تقویم ایران باستان، جشنی وجود دارد که دو هزار سال پیش از نوروز کنونی، نویدبخش راستی، مهر و همبستگی بوده است؟
اخبار سبز کشاورزی؛ جشن مهرگان، نه تنها یک آیین برای شکرگزاری برداشت محصول است، بلکه به‌مثابه یک مرهم کهن، امروز در قامت ضرورتی حیاتی برای بازسازی روح جمعی ایران پس از دوران بحران، سر برمی‌آورد.
مهرگان ۱۴۰۴: از آیین باستانی تا ضرورت همبستگی امروز
شانزدهم مهرماه، در تقویم ایران باستان، روزی مقدس است؛ روزی که روز و ماه با هم یکی می‌شوند و جشن مهرگان متولد می‌گردد. این آیین کهن، تجسمی از ایزد «مهر» است؛ خدای پیمان‌ها، راستی و نور.
مهرگان که به دلیل همزمانی با اعتدال پاییزی، لقب «نوروز پاییزی» را یدک می‌کشد، همواره پس از نوروز بزرگ، دومین جشن باشکوه ایرانیان محسوب شده است.
امسال، برگزاری این جشن در فضایی متفاوت معنا می‌یابد. پس از پشت سر گذاشتن دورانی پراضطراب و بحرانی، جامعه بیش از هر زمان دیگری نیازمند ترمیم پیوندهای گسسته و یافتن آرامش روانی است.
در چنین شرایطی، زنده نگه داشتن آیین‌های ملی چون مهرگان، صرفاً یک یادآوری فرهنگی نیست؛ بلکه گامی فعالانه در جهت بازسازی همبستگی اجتماعی و احیای امید در میان مردم است.
ریشه‌های زرین مهر: از اسطوره تا خورشید
واژه «مهر» که ریشه در اوستایی «میثره» دارد، بار معنایی عظیمی را حمل می‌کند: عشق، محبت، راستی و عهد. در جهان‌بینی کهن ایرانی، مهر، نیرویی است که در مرکز نبرد نور و تاریکی ایستاده و داوری عادلانه میان نیکی و شر را بر عهده دارد.
تصور کنید ارابه‌ای زرین با چهار اسب سپید که سپیده‌دمان از فراز البرز برمی‌خیزد تا تاریکی را بزداید و زمین را بارور سازد.
این تصویرسازی باشکوه، مهرگان را به جشن نور، زندگی و قدردانی از نعمت‌های زمین بدل کرده است. این جشن، ریشه‌دار در شکرگزاری است؛ شکرگزاری برای محصولی که به دست آمده و صلحی که به دست آمده است.
مهرگان؛ جشن پیروزی عدالت و شکست ستم
تاریخ و اسطوره، هر دو بر یک نکته تأکید دارند: مهرگان نماد پیروزی نیروهای خیر بر شر است. آیا این تنها افسانه‌ها نیستند که در این روز طنین‌انداز می‌شوند؟
- پیروزی سیاسی: داریوش بزرگ، پس از شکست دادن گئومات مغ، در همین روز بر تخت نشست و پایه‌های دادگری نوین را بنا نهاد.
- پیروزی اساطیری: در شاهنامه، فریدون و کاوه آهنگر بر ضحاک مار دوش ایستادگی کردند و او را در روز مهرگان سرنگون ساختند.
از این رو، جشن مهرگان به یکی از قدرتمندترین نمادهای رهایی از ستم، تأکید بر برابری و استقرار نظم مبتنی بر عدالت در فرهنگ ایران تبدیل شده است.
رازورزی در مهرابه‌ها و شکوه میراث ملی
آیین مهرپرستی، آیینی بود که بر «راز» و «خلوص» تأکید داشت. پیروان، پس از بلوغ و با تعهد آگاهانه وارد این مکتب می‌شدند. مهرابه‌ها، اغلب در غارها یا زیرزمین ساخته می‌شدند و تابش نور خورشید از روزنه‌ای خاص به قلب نیایشگاه، بر اهمیت روشنایی و راستی تأکید می‌ورزید. این نظم روحانی و دقت در اجرای آیین‌ها، نشان‌دهنده عمق انضباطی است که در فرهنگ باستانی ما نهادینه شده بود.
مهرگان در عصر جدید: دیپلماسی فرهنگی و احیای موزه‌ها
اهمیت جشن مهرگان مرزهای گذشته را درنوردیده است. در سال‌های اخیر، ثبت رسمی این آیین در فهرست میراث ناملموس یونسکو با مشارکت ایران و تاجیکستان، آن را به نمادی از همکاری‌های فرهنگی ملت‌های ایرانی‌تبار ارتقا داده است.
همزمان با این رویداد، پس از فروکش کردن یک دوران بحرانی (که منجر به تعطیلی موزه‌ها شد)، شاهد گشایش مجدد گنجینه‌های ملی مانند مجموعه سعدآباد و موزه ملی ایران بودیم. این بازگشایی‌ها، در کنار برگزاری جشن مهرگان در اماکنی چون مجموعه بیستون، پیامی قوی را مخابره می‌کند: بازگشت به نظم طبیعی، فرهنگ و زندگی. برنامه‌هایی چون شاهنامه‌خوانی و کارگاه‌های خلاقیت برای کودکان، نه تنها میراث کهن را به نسل جدید منتقل می‌کند، بلکه به عنوان پلی میان گذشته و آینده، حس تعلق جمعی را تقویت می‌نماید.
روز داریوش بزرگ؛ همزمانی خرد سیاسی و مهر انسانی
شانزدهم مهرماه، تنها جشن مهرگان را در خود ندارد؛ این روز، بزرگداشت روز داریوش بزرگ نیز هست. داریوش، بنیانگذار امپراتوری عظیم، کسی بود که مفهوم قانون و دادگری را در تاروپود سیاست ایران باستان تنید.
هم‌نشینی نام داریوش با مهر، تصادفی نیست؛ این همزمانی، پیوند میان نظم سیاسی (تجلی یافته در داریوش) و عشق اخلاقی (تجلی یافته در مهر) را نشان می‌دهد. یادآوری این اسطوره‌های بزرگ، الهام‌بخش مهمی برای بازسازی اعتماد در جامعه‌ای است که از آزمون‌های دشوار سربلند بیرون آمده است.
مهرگان، سرمایه‌گذاری برای صلح آینده
جشن مهرگان بیش از چهار هزار سال قدمت دارد و تار و پود فرهنگ ایرانی با آن آمیخته است. این جشن، در دوران معاصر، به ما یادآوری می‌کند که بنیاد جامعه‌ای پایدار بر پایه مهربانی، راستی و عدالت استوار است.
همان‌گونه که ایزد مهر هر روز بر تاریکی پیروز می‌شود، با گرامیداشت این آیین، ما نیز می‌توانیم زخم‌های گذشته را با همبستگی و امید التیام بخشیم. برگزاری مهرگان، پاسداشت گذشته‌ای باشکوه نیست؛ بلکه سرمایه‌گذاری آگاهانه برای ساختن آینده‌ای سرشار از صلح و مهربانی است که ایران امروز بیش از هر زمان دیگری به آن نیازمند است.
