یعقوب لیث صفاری؛ احیاگر زبان فارسی و نخستین شهریار مستقل ایرانی پس از اسلام

۸ دی‌ماه، روز بزرگداشت این سردار و پادشاه ایرانی است که نقشی ماندگار در هویت فرهنگی و سیاسی ایران ایفا کرد.

یعقوب لیث صفاری که بود؟

اخبار سبز کشاورزی؛یعقوب لیث صفاری (۲۲۵–۲۶۵ هجری قمری) فرزند لیث صفار، رویگری ساده از سیستان، و بنیان‌گذار دودمان صفاریان بود. او از میان عیاران و نیروهای مردمی برخاست و با تکیه بر شجاعت، انضباط و حمایت مردم، توانست قدرت سیاسی را در سیستان به دست گیرد. پایتخت حکومت او شهر زرنج بود و در دوران حکومتش بخش‌هایی از کرمان، فارس و خوزستان را فتح کرد.

اوضاع سیاسی و اجتماعی سیستان

سیستان در قرن سوم هجری به‌دلیل دوری از مرکز خلافت عباسی و موقعیت جغرافیایی ویژه، همواره کانون ناآرامی‌ها و شورش‌ها بود. ضعف حاکمان منصوب خلافت، حضور خوارج و قدرت عیاران، زمینه را برای ظهور یعقوب لیث فراهم کرد. او با شکست خوارج، علویان و سرنگونی حکومت طاهریان، استقلال بخش بزرگی از جنوب و شرق ایران را رقم زد.

تقابل با خلافت عباسی

قدرت‌گیری یعقوب لیث و نگرش‌های ضدعربی او، خلیفه عباسی را نگران ساخت. پس از لشکرکشی یعقوب به‌سوی بغداد، نبردی سنگین در سال ۲۶۵ هجری قمری رخ داد که به شکست سپاه او انجامید. یعقوب پس از عقب‌نشینی بیمار شد و اندکی بعد در جندی‌شاپور درگذشت. پس از مرگ او، برادرش عمرو لیث قدرت را در دست گرفت.

یعقوب لیث و احیای زبان فارسی

مهم‌ترین دستاورد تاریخی یعقوب لیث صفاری، رسمی‌کردن زبان فارسی دری پس از حدود ۲۰۰ سال سلطه زبان عربی بر دیوان‌ها و دربارها بود. او دستور داد در دربارش تنها به زبان فارسی سخن گفته شود. روایت مشهور او خطاب به شاعری که به عربی شعر سروده بود—«چیزی که من اندر نیابم چرا باید گفت»—نماد این رویکرد است. این اقدام، آغازگر شعر و نثر درباری فارسی شد و راه را برای شکوفایی ادبیات فارسی در دوره سامانیان هموار کرد.

ویژگی‌های شخصیتی و شیوهٔ حکمرانی

یعقوب لیث به ساده‌زیستی، عدالت‌خواهی و دینداری شناخته می‌شد. او کاخ و تجمل نداشت، مالیات را با سخت‌گیری نمی‌گرفت و خود را خدمت‌گزار مردم می‌دانست. در جنگ‌ها ابتدا اسلام را عرضه می‌کرد و از ستم به مردم پرهیز داشت.

یعقوب لیث صفاری نماد احیای هویت ایرانی پس از سده‌ها سلطه سیاسی و فرهنگی خلافت است. او با استقلال‌طلبی، عدالت‌محوری و پاسداری از زبان فارسی، نقشی ماندگار در تاریخ ایران برجای گذاشت و نامش به‌عنوان احیاگر زبان فارسی جاودانه شد.

گردآورنده:مهندس خاوری