به مناسبت روز جهانی خاک

خاک را پاس بداریم

در آئین باستانی زرتشت، سه عنصر آب، خاک و آتش نماد پاکی و پاکیزگی و پاک‌کنندگی‌اند، چراکه خود پاک و منزه‌اند. در دین اسلام نیز این سه عنصر نشان پاکی و پاک‌کنندگی‌اند. هر آلودگی با این سه پاک می‌شود و از آلودگی‌ها رها می‌گردد. در آیین بودائیسم یکی از علل سوزاندن اجساد مردگان نیز پاک دانستن مادر زمین است و لذا هیچ ناپاکی نباید به آن وارد شود.

زمین و خاک آن، همیشه مهربان و بدون تبعیض و از روی اخلاص هر آنچه را دارد به ساکنانش ارزانی می‌دارد و کاری به رنگ پوست و زبان و اقلیم آدم‌ها ندارد. سکونت‌گاه، سرپناه و خانه جانداران است. با دست‌های مادرانه‌اش به آن‌ها غذا می‌دهد و در سرما و گرما و وقوع بلایا، مسکن امنی برای همگان است.

به همین مناسبت‌ها و نظر به اهمیت نقش خاک به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اجزا تشکیل‌دهنده زیست کره، اتحادیه جهانی علوم خاک روز پنجم دسامبر را در سال 2003، روز جهانی خاک نامگذاری کرد تا ساکنان آن را در حفظ و نگهداری و استفاده معقول و سزاوار، هشدار دهد. به نظر می‌رسد که حتی ذکر یادی اندک از این‌ مادر مهربان در سایه پاندمی کرونا و فشار تحریم‌ها و گرانی پا و گردن مرغ از یاد رفته است، چراکه در وسایل ارتباط جمعی، کمتر از مصائبی بر خاک می‌رود یاد می‌شود.

امروزه، تقریباً تمامی جوامع بشری نگرش تجاوز گرانه‌ای نسبت به خاک دارند و منحصراً آن را بستری برای برداشت هرچه بیشتر محصول و پر کردن شکم شهروندانشان می‌دانند، در حالی که توجه و ایجاد امنیت غذایی در سایه و وابسته به امنیت خاک است. کشاورزی تهاجمی و صنعتی که از چند دهه قبل آغاز شده است، به اذعان بسیاری از کارشناسان و علاقمندان به محیط‌زیست، حیات خاک را مورد تهدید قرار داده و موجب فرسایش شدید آن شده است.

هوشنگ جزی، مدیرکل آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها در گفت‌وگو با خبرنگار مهر گفت که سالیانه 16 تن در هکتار فرسایش خاک در اراضی کشور رخ می‌دهد که رقمی بسیار بالا و نشان از بی‌توجهی بهره‌برداران از خاک و به‌ویژه در بخش کشاورزی دارد. ضایعه‌ای که اساساً جبران‌پذیر و قابل برگشت نیست، چراکه تولید هر سانتی‌متر خاک به‌طور متوسط 500 سال به درازا می‌کشد و عمر ساکنان کنونی زمین و چند نسل بعد از آن‌ها به دیدن چنین موهبتی کفاف نمی‌دهد.

اگرچه سالی یک بار از سوی مسئولان یادواره‌ای برای مصائبی بر خاک می‌رود برپا می‌شود، اما آن‌ها خود می‌دانند که آن یادواره چاره کار برای حفظ خاک و ممانعت از فرسایش‌های آبی و جفاهایی که در عملیات کشاورزی بر خاک تحمیل می‌شود نیست. تکرار مستمر و پیوسته روش‌های شکستن بافت خاک و در معرض فرسایش قرار دادن آن همچنان ادامه دارد، چراکه زیرساخت‌ها، آموزش‌های ترویجی، اِعمال الگوی کشت و نیز سرمایه‌گذاری‌های لازم برای تغییر الگوهای رفتار با زمین، به‌طور جدی و عملی مدّ نظر قرار ندارند.

ساکنان امروزی این سرزمین و به‌ویژه مسئولان و دولتمردان باید بدانند که حفظ و نگهداری نکردن از این امانت و موهبت، جفاکاری بر فرزندان آینده خودشان است. اگرچه یک روز، روز جهانی خاک نامگذاری شده، اما 364 روز دیگر نیز می‌تواند روزهای توجه و صیانت از خاک باشد.

نویسنده: کبری لطفی