نقشه‌های خاک‌شناسی حلقه مفقوده کشاورزی ایران

به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ مطالعات خاک‌شناسی و موضوع «تناسب اراضی» در کشاورزی، به این دلیل بسیار با اهمیت است که نقشه راه و چراغ آینده هر زارع و باغدار است. با اینکه مطالعات خاک‌شناسی از دهه 30 در کشور شروع و نقشه های خاک‌شناسی هم در بعضی مقیاس‌ها تهیه شد، اما آن نقشه‎های با مقیاس کوچک چندان که باید کارایی لازم را ندارند.

نقشه‌های با مقیاس های بزرگ‎تر نیز اگر چه تهیه شده اما عمومیت ندارد. مثلا نقشه‌های خاک‌شناسی با مقیاس یک میلیونی‌ام آنقدر کوچک است که کمک چندانی به مدیران بهره‌بردار نمی‌کند و لذا نقشه‌های با مقیاس‌های بزرگ‌تر مانند یک صدهزارم، یک پنجاه‌هزارم و ... که اطلاعات دقیق‌تری را در خود داشته باشد، ضروری به نظر می‌رسد.

در ماده 6 قانون حفاظت از خاک، مصوب خرداد 1398 مجلس شورای اسلامی آمده است: «وزارت[جهاد کشاورزی] موظف است با رعایت مصالح امنیتی و نظامی مطابق قوانین مربوطه با همکاری سازمان نقشه‌برداری کشور، ظرف مدت پنج سال خاک‎های زراعی و باغی، نقشه های خاک، پهنه‌بندی خاک کشور از نظر سطح ماده آلی و طبقه ‎بندی اراضی را در مقیاس حداقل یک بیست‌و‌پنج هزارم تهیه کند».

البته ماده‌های تکمیلی دیگری هم در این مورد و موضوع تناسب اراضی دارد. با این همه، پس از گذشت یک سال و اندی هنوز گزارشی از پیشرفت کار ماده 6 ارائه نشده است.

در ماده7 همین قانون موضوعاتی مانند تهیه دستورالعمل مطالعات خاک‌شناسی و تناسب‌اراضی، ایجاد بانک ملی اطلاعات خاک کشور و نیز تهیه پهنه‌های خاک کشور را برای وزارت جهاد کشاورزی تکلیف کرده، نظارت و تأئید کیفیت مطالعات خاک‌‌شناسی و تناسب اراضی برای کاربری‌های کشاورزی را نیز برعهده این وزارتخانه گذاشته است.

اهمیت نقشه‌های خاک شناسی

نقشه‌های خاک‌شناسی، پایه بسیاری از فعالیت‌های کشاورزی است. متأسفانه حتی بعضی از مدیران هم با نقشه‌های خاک‎شناسی و کاربردهای آن چندان آشنا نیستند.

تناسب اراضی

تناسب اراضی یکی از لوازم الگوی کشت است و به کشاورز اعلام می‌کند که منطقه محل فعالیت وی از نظر مناسب بودن برای کشت گیاهان زراعی و باغی در چه وضعی است.

به‌عبارتی، تناسب اراضی با اطلاعاتی که به دست می‌دهد مشخص می‌کند که بیشترین پتانسیل تولید هر محصول با کمترین میزان خطرات، در چه منطقه‌ای امکان‌پذیر است که البته پایه آن بر اساس همین مطالعات خاک‌شناسی و اقلیم استوار است.

در حال‌حاضر مؤسسه تحقیقات خاک و آب، سامانه‌ای به نام«سامانه ملی تناسب اراضی» را تهیه و ارائه کرده؛ که در این سامانه از سه لایه اطلاعاتی استفاده شده است:

• نقشه‌های خاک که اطلاعاتی در مورد وضعیت کلی خاک مانند: عمق خاک، شوری، محدودیت‌های خاک، وضعیت سنگ‌ریزه‌ها، شیب خاک و ... به دست می‎دهد؛

• لایه اقلیم که خصوصیات اقلیمی هر منطقه را مد نظر قرار می‌هد. مثلاً دمای بیشینه و کمینه منطقه، زمان وقوع این دماهای بیشینه و کمینه، الگوهای بارشی که هم میزان بارندگی و هم توزیع زمانی بارندگی‌ها را مشخص می‌کند و اطلاعاتی دیگر از این دست را نیز ارائه می‌دهد؛

• لایه اطلاعات گیاه که مشخص می‌کند یک منطقه با نقشه خاک و اقلیم مشخص برای گیاه مورد نظر مناسب است یا نه.

تناسب اراضی، براساس میزان مناسب بودن یا تناسب نداشتن یک منطقه برای یک گیاه، کلاس‌بندی‎های متفاوت به ما ارائه می‌دهد. مانند: خیلی مناسب (S)، مناسب (S1)، متوسط (S2)، نامناسب (N1) و شدیداً نامناسب (N2).

سامانه ملی تناسب اراضی در حال‌حاضر اطلاعات مربوط به 70 گیاه زراعی و باغی عمده را پوشش می‌دهد که با انتخاب گیاه و منطقه مورد نظر، سامانه میزان مناسب بودن منطقه را برای کشت این گیاهان ارائه می‌هد.

سطوح N برای خاک‌های نامناسب است و بعد از آن پسوندی قرار می‌گیرد که علت نامناسب بودن(اقلیم، نوع خاک یا دلایل دیگر) را مشخص می‌کند.

اگر مدیران و کشاورزان نسبت به موضوع تناسب اراضی آگاهی لازم داشته باشند، بسیاری از سرمایه‌گذاری‌ها در این بخش هدفمندتر انجام خواهد شد و لازم است که نسبت به ترویج و اطلاع‌رسانی در مورد آن جدیت بیشتری صورت گیرد.

متأسفانه در حال حاضر امکان دسترسی کشاورزان به سامانه تناسب اراضی وجود ندارد و فقط مدیرانی که معاونت زراعت(یا مؤسسه تحقیقات خاک و آب) به آن‌ها اجازه دسترسی داده امکان ورود به این سامانه را دارند!