واقعیتی تلخ در قلب مذهبی‌ترین شهر ایران؛ مشهد، در میان پنج شهر اول مصرف الکل
شهر مذهبی مشهد در میان پنج شهر نخست مصرف الکل در ایران قرار دارد. این آمار، شکست سیاست‌های محدودکننده و انکار واقعیت‌های اجتماعی را آشکار می‌کند.
گزارش تازه سازمان پزشکی قانونی کشور، یکی از شگفت‌آورترین داده‌های اجتماعی سال را فاش کرده است: مشهد، سومین شهر پرمصرف الکل در ایران.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ بر اساس این گزارش، بیشترین موارد مسمومیت الکلی در سال ۱۴۰۳ به‌ترتیب در کرج، تهران، مشهد، مازندران و اهواز مشاهده شده است.
حضور مشهد در این فهرست ـ شهری که نماد مذهب و پایگاه قرائت رسمی از فرهنگ دینی در کشور است ـ معنایی روشن دارد: ممنوعیت، نه بازدارنده بلکه تحریک‌کننده بوده است. جامعه مسیر خود را می‌رود و سیاست‌های انکار نه‌تنها بی‌اثر، بلکه مسبب شکل‌گیری الگوهای پرخطر شده‌اند.
شکست سیاست انکار و مقابله
طی سال‌های اخیر، نهادهای رسمی با اعمال قوانین کیفری و نظارت شدید تلاش کردند مصرف الکل را مهار کنند. اما همان‌گونه که علیرضا رئیسی، معاون سابق وزیر بهداشت اذعان کرد: «مصرف الکل در ایران نه کم است و نه قابل انکار؛ بلکه به یکی از چالش‌های جدی نظام سلامت تبدیل شده است.»
درواقع، سیاست‌های سختگیرانه به جای کاهش مصرف، آن را به بازار سیاه و زیرزمین‌ها منتقل کرده است؛ جایی که نوشیدنی‌های صنعتی و غیربهداشتی جان صدها نفر را هر سال می‌گیرد. پاک کردن صورت‌مسئله فقط بحران را به زیر پوست جامعه رانده است.
مشهد؛ آینه تمام‌قد یک سیاست فرهنگی شکست‌خورده
مشهد به‌عنوان الگوی «شهر مذهبی» سال‌هاست در کانون سیاست‌های فرهنگی مبتنی بر کنترل و نظارت شدید قرار دارد. اما آمارها خلاف همه پیش‌فرض‌ها را نشان می‌دهند.
در این شهر که گشت‌ها، تبلیغات و محدودیت‌ها از هر نقطه‌ای در کشور بیشتر است، حالا یکی از بالاترین نرخ‌های مسمومیت الکلی گزارش شده است.
به‌بیان دیگر، فشار اجتماعی و سرکوب فرهنگی، الگوی مصرف را فقط پنهان کرده است؛ نه متوقف. کارگاه‌ها و خانه‌های تولید مشروبات غیربهداشتی، نتیجه مستقیم این سیاست پنهان‌کننده‌اند.
واقعیت اجتماعی انکارناپذیر؛ جامعه راه خود را می‌رود
در سال‌های اخیر، برخوردهای انتظامی با کافه‌ها و فضاهای تفریحی تهران و دیگر شهرها افزایش یافته است. اما به‌گفته کارشناسان، این برخوردها هیچ تأثیری بر میزان مصرف نداشته و فقط محل مصرف را از فضاهای عمومی به پستوها و خانه‌ها منتقل کرده است.
نسل جوان امروز، در حوزه سبک زندگی و تفریح، تابع منطق رسمی نیست. از تفاوت پوشش تا موسیقی و حالا مصرف الکل، جامعه رفتار خود را بر اساس خواست فرهنگی و نه الزام حکومتی تنظیم می‌کند.
پیامدهای پنهان و بحران‌ساز انکار
افزایش مرگ‌های ناشی از الکل صنعتی و بیماری‌های کبدی، رشد بازار غیرقانونی و مراجعه فزاینده به مراکز ترک اعتیاد از نشانه‌های بحران پنهان است.
گزارش مددکاران اجتماعی نشان می‌دهد مراجعه به مراکز ترک الکل در پنج سال اخیر بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است.
کارشناسان این وضعیت را «بحران پنهان انکارشده» می‌نامند؛ بحرانی که به جای مدیریت علمی، با برچسب‌گذاری اخلاقی روبه‌رو شده و سلامت عمومی را به خطر انداخته است.
نیاز فوری به سیاست‌گذاری واقع‌گرایانه
اکنون زمان آن است که سیاست‌های سلامت و فرهنگ از تقابل کور با واقعیت فاصله بگیرند و رویکردی علمی و آسیب‌کاه اتخاذ شود.
الگوهای موفق در کشورهای مسلمان‌نشین مانند ترکیه، مالزی و اندونزی نشان می‌هد می‌توان ضمن حفظ ارزش‌های فرهنگی، با آموزش، آگاهی و نظارت، آسیب‌های اجتماعی مصرف الکل را کنترل کرد.
هدف نه ترویج مصرف، بلکه پذیرش حقیقت برای کاهش آسیب انسانی است. انکار، بحران را به زیرزمین می‌برد؛ اما آگاهی و شفافیت می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد.
مشهد؛ نماد تضاد میان ظاهر مذهبی و واقعیت اجتماعی
این شهر مذهبی حالا تبدیل به نماد تناقض میان سیاست رسمی و واقعیت اجتماعی شده است. داده‌های پزشکی قانونی روشن می‌گویند: رفتار جامعه، تابع قانون نیست بلکه تابع واقعیت زیست‌اجتماعی است.
وقت آن رسیده است که سیاست‌گذاران فرهنگی و بهداشتی کشور از رویکرد دستوری فاصله بگیرند. جایی که گفت‌وگو، آموزش و خدمات درمانی جایگزین اجبار شوند، نه تنها ایمان ضعیف نمی‌شود، بلکه سلامت اجتماعی تقویت خواهد شد.
نتیجه‌گیری
رویداد تلخ حضور مشهد در میان شهرهای نخست مصرف الکل، پیامی عمیق دارد: ممنوعیت بدون آگاهی، بحران می‌سازد.
جامعه ایران، حتی در مذهبی‌ترین شهرش، در حال تغییر است و زمان بازنگری جدی در سیاست‌های فرهنگی و سلامت عمومی فرا رسیده است.
