چالش‌ها و راهکارهای پیش روی زنبورداری
بی‌تردید کشور ما ایران به دلیل تنوع مناسب گیاهی، ظرفیت قابل‌توجهی در تولید عسل دارد و تاکنون نیز بیش از ۵۰ نوع عسل در کشور تولید شده است.
بی‌تردید کشور ما ایران به دلیل تنوع مناسب گیاهی، ظرفیت قابل توجهی در تولید عسل دارد و تاکنون نیز بیش از ۵۰ نوع عسل در کشور تولید شده است. بر اساس سرشماری‌ها و گزارش‌های منتشر شده، در حال حاضر حدود ۹۶ هزار زنبورستان در کشور وجود دارد که سالانه ۱۳۶ هزار تُن عسل تولید می‌کنند و صنعت زنبور کشور با ۱۱ هزار و ۵۳۴ کلنی ۱۵۰ هزار نفر اشتغال‌زایی مستقیم داشته است.
اخبار سبز کشاورزی؛ امیر هوشنگ عسگرسمنانی | در حال حاضر نیز بسیاری از مناطق کشور فعالیت‌های چشمگیری در زمینه تولید عسل و صنعت زنبورداری انجام داده اند و بین استان‌ها کشور رقابت پایاپایی برای ورود به بازارهای جهانی شکل گرفته است. آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، کرمانشاه، اصفهان، مازندران و گیلان از استان‌های تولیدکننده عسل در کشور به شمار می‌روند.
بیشتر بخوانید: سنگینی بار مالیات بر ارزش‌افزوده بر دوش زنبورداران
استان البرز و شهر کرج نیز به دلیل برخورداری از شرایط اقلیمی و آب و هوایی مناسب، از دیرباز به عنوان یکی از مناطق پرورش زنبور عسل در کشور محسوب می‌شود. در این راستا با محمد آقایی، زنبوردار و کارشناس پرورش زنبورعسل در تعاونی زنبورداران کرج_ البرز گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
این کارشناس پرورش زنبورعسل در رابطه با مشکلات زنبورداران گفت: مشکلات زنبورداران را می‌توان در سه بخش کلی خلاصه کرد؛ 1-مشکلات تولید، 2-نبود بازاریابی و رقابت داخلی و خارجی و 3- نداشتن جایگاه قانونی و اجتماعی در شاکله نظام کشاورزی و دامپروری کشور. البته یادآور می‌شوم که هر سه بخش یاد شده با هم هم‌پوشانی دارند.
کاهش شدید پهنه‌های مراتع و جنگل‌ها
آقایی گفت: نخستین مسئله پیش‌روی زنبورداران در شرایط کنونی تغییرات آب و هوایی و کاهش شدید پهنه‌های مراتع و جنگل‌ها و کوتاه شدن و تغییر فصل‌های سال است که نگرانی‌های بسیاری برای کوچ زنبورداران ایجاد می‌کند.
وی پیشنهاد داد: لازمه کاهش این مشکل برنامه‌ریزی سازمان‌های مربوطه برای واگذاری مدیریت مراتع به زنبورداران است و این کار مستلزم اقدام دولت به دادن پروانه زنبورداری برای زنبورداران داوطلب است.
این کارشناس پرورش زنبورعسل در تعاونی زنبورداران کرج افزود: منظور از پروانه یاد شده، جدای از دفترچه زنبورداری کنونی است؛ این پروانه مشخص‌کننده مکان (مرتع یا پهنه جغرافیایی) زنبوردار است و از درگیری زنبوردار با اهالی و دیگر زنبورداران جلوگیری می‌کند. در این شرایط زنبوردار می‌تواند برای حداقل چند سال برنامه‌ریزی کند و با مدیریت خود پوشش گیاهی را در جهت استفاده زنبورهای عسل تقویت کرده و هم به اقتصاد روستایی و هم محیط زیست کمک کند.
آقایی گفت: باید این را هم در نظر داشت که با توجه به کمبود بارش در سال‌های اخیر، زنبورداران به آبی بیش از منابع آب موجود در منطقه برای بهبود مراتع برای خود نیاز ندارد.
ساماندهی نژاد ملکه‌های پرمحصول وارداتی
وی ادامه داد: مسئله دیگر در تولید، برنامه‌ریزی برای ساماندهی نژاد ملکه‌های پرمحصول وارداتی است که چند سالی است بدون ضابطه مشخص و بدون کنترل قانونی انجام می‌شود. پیشنهاد من ایجاد مراکز اصلاح نژاد توسط بخش خصوصی با هدف بومی کردن نژادهای با راندمان بالا است.
پیشگیری از ورود داروهای قاچاق
این زنبوردار گفت: مسئله مهم بعدی کنترل واردات و پیشگیری از ورود داروهای قاچاق به کشور است که مرگ و میر در زنبورستان‌ها را افزایش داده است و مسئله دیگر، اهمیت همکاری سازمان‌های دولتی و نهادهای مردمی در فرهنگ‌سازی نقش زنبور عسل در حفظ محیط زیست و اهمیت آن در تغذیه و اقتصاد ملی است
بازار محصولات زنبور عسل
آقایی در رابطه با بازار محصولات زنبور عسل عنوان کرد: نخستین مسئله در این بخش کنترل کیفیت و استاندارد است؛ در زمان کنونی این بازار شفاف نیست و همه عسل‌های موجود با یک استاندارد سنجیده می‌شوند؛ در حالی که قیمت‌ها بسیار متفاوت هستند. آمار و اندازه بازار عسل ایران مشخص نیست و از آن مهم‌تر بخش مهم و اساسی که تعیین اصالت کالاست، فراموش شده است.
بازنگری در استاندارد ملی عسل
وی با بیان اینکه استاندارد ملی عسل ایران تا بازنگری پنجم فاکتور نبود قندهای مصنوعی را در نظر می‌گرفت، گفت: اما از آن پس دیگر این فاکتور اندازه‌گیری نمی‌شود و دست‌اندرکاران تجارت عسل آن را از ذهن مشتری پاک کرده‌اند و فقط ساکارز را جای آن نشانده‌اند و این‌گونه القا می‌کنند که عسل تقلبی صرفا با تغذیه شربت شکر به‌وسیله زنبوردار تولید می‌شود.
این کارشناس پرورش زنبورعسل در تعاونی زنبورداران کرج عنوان کرد: پیشنهاد من در این زمینه این است که این فاکتور دوباره به لیست آزمون‌های استاندارد به‌صورت کمی بازگردد و میزان آن قید شود و به این وسیله به مشتری گفته شود که این عسل 100 درصد طبیعی نیست؛ البته این کار اکنون هم امکان‌پذیر است و با استناد به آزمون وجود مواد خارجی می‌توان میزان قندهای صنعتی را تعیین کرد.
شرکت‌های تولیدی از محصولات زنبورداران کشور استفاده نمی‌کنند
آقایی گفت: اکنون محصولات زنبورعسل ازجمله موم، بره‌موم، زهر، گرده، لارو و ژله رویال کاربردهای دارویی و آرایشی بهداشتی و مکمل‌های تقویتی و دارویی دارند و بازار جهانی رویکرد فزاینده‌ای به آنها پیدا کرده است و بازار داخلی آنها در کشور نیز در حال پیشرفت است، با وجود این متاسفانه فرآورده‌های حاصل از این محصولات در کشور از خارج به‌صورت ماده اولیه وارد می‌شود و شرکت‌های تولیدی یا از محصولات زنبورداران کشور استفاده نمی‌کنند یا اینکه محصول خالص زنبوردار را به قیمت پایین هم سطح فرآورده وارداتی که درصد کمی از محصول را داراست می‌خرند که قیمت خرید برای زنبوردار به‌صرفه نیست.
سازمان غذا و دارو رویه خود را اصلاح کند
وی ادامه داد: پیشنهاد من برای بهبود این بازار این است که دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی در قالب پروژه‌هایی کیفیت این محصولات را با فرآورده‌های وارداتی مقایسه کرده و آنها را ارائه کنند. همچنین سازمان غذا و دارو رویه خود را اصلاح کرده و امکان صدور گواهی مواد اولیه را فراهم کند؛ چون در زمان کنونی فقط گواهی محصول نهایی صادر می‌شود و شرکت‌های دارویی و آرایشی و دیگر فناوران برای تولید خود ناگزیر هستند از مواد وارداتی که گواهی یاد شده را دارا هستند تهیه کنند؛ در صورت انجام این اقدام ما حتی می‌توانیم صادرات محصولات زنبورعسل به شرکت‌های بین‌المللی داشته باشیم.
این زنبوردار درباره موانع حضور تعاونیهای خدمات زنبورداری در بازار نیز گفت: مسئله‌ای که در زمان کنونی مانع حضور تعاونیهای خدمات زنبورداری در بازار می‌شود مالیات ارزش افزوده است. با توجه به اساس‌نامه این شرکت‌های تعاونی، وظیفه آنها ارائه خدمات به اعضاء خود است که عبارت است از: تهیه ابزار، لوازم و نهاده‌های مورد نیاز آنان به‌گونه مستقیم از تولیدکننده و فروش مستقیم محصولات اعضاء در صورتی که در زمان حاضر با در نظر گرفتن مالیات ارزش افزوده تعاونی‌ها نمی‌توانند این خدمات را انجام دهند و در رقابت با بازار نمی‌توانند خدمات را ارزان‌تر از بازار برای اعضاء فراهم کنند و عملا تعاونی برای اعضا هیچ سودی ندارد.
عسل کالایی لوکس نیست
آقایی ادامه داد: با توجه نقش مهم زنبور در گرده‌افشانی، زنبورداران سهم ارزشمندی از تولید ملی کشور را برعهده دارند؛ اما سازمان‌های دولتی نه تنها این سهم را در نظر نمی‌گیرند، بلکه صرفا آنها را تولیدکننده عسل می‌شناسند و عسل را هم کالایی لوکس می‌دانند که حمایت از آن ضروری نیست.
وی گفت: سازمان دامپزشکی مسئولیت خود در قبال بیماری و از بین رفتن کلنی‌های زنبورعسل و مدیریت دارو و درمان را به درستی انجام نمی‌دهد و نتایج خسارت‌ها را فقط متوجه زنبوردار می‌داند؛ اما بابت اجازه و جابه‌جایی کندوها پول دریافت می‌کند.
این کارشناس پرورش زنبورعسل در تعاونی زنبورداران کرج با انتقاد از اینکه تعاونیهای زنبورداری زیرمجموعه سازمان تعاون روستایی هستند، اظهار داشت: تعاون روستایی در ابتدا برای انسجام خدمات به کشاورزان ازجمله توزیع نهاده‌ها و کمک مالی، شروع خوبی داشت و حتی در تلاش برای ایجاد بازار مستقیم برای کشاورزان مانند فروشگاه‌های شهر و روستا و پس از آن سازمان میادین تجربه موفقی داشت، ولی پس از چیرگی بخش تجارت بر اقتصاد کشور اهداف تعاون روستایی کمرنگ شد. ابتدا فروشگاه‌های شهر و روستا تعطیل شدند و پس از آن سازمان میادین کارکرد خود را از دست داد.
آقایی گفت: پیشنهاد من این است که اعضای تعاونی‌ها و اتحادیه‌های زنبورداری به‌عنوان یک تشکل صنفی عمل کنند و پیش از اینکه مطالبه‌گر از دولت باشند به فکر انسجام و به‌دست آوردن و ساختن بازار ویژه خود باشند و تعاونی زنبورداران هر شهرستان و اتحادیه هر استان نماد و برند محصولات زنبورعسل شهر و استان خود شود.
