انسان مهم‌ترین عامل بحران محیط زیست
جامعه بشری دچار بحران‌های زیست‌محیطی شده و رابطه انسان و طبیعت از آغاز خلقت تاکنون هیچ‌گاه به اندازه امروز نگران‌کننده و تهدیدآمیز نبوده است.
جامعه بشری دچار بحران‌های زیست‌محیطی شده و رابطه انسان و طبیعت از آغاز خلقت تاکنون هیچ‌گاه به اندازه امروز نگران‌کننده و تهدیدآمیز نبوده است. در شرایط حال، دانشمندان پیوسته درحال بررسی ریشه‌ها، عوامل و راه‌حل‌های این بحران که اصل حیات را روی زمین تهدید می‌کند، هستند.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی به نقل از ایمنا، درختان بسیاری هر روز با سنگدلی قطع می‌شود، آب‌ها به هدر می‌رود و آلوده می‌شود و جنگل‌های طبیعی از میان می‌رود. همچنین بسیاری از گونه‌های زیستی درحال انقراض هستند و صدها گونه به علت از دست دادن زیستگاه‌های خود، نابود شده‌اند. متأسفانه بشر برخلاف دیگر موجودات، همواره تأثیر عمیقی در جهت نابودی و تهدید محیط‌زیست از خود برجای گذاشته است؛ چنانکه اکنون از مهم‌ترین عوامل تخریب محیط‌زیست شناخته می‌شود.
نام‌گذاری « روز جهانی محیط‌زیست » به سال ۱۹۷۲ یعنی ۵۰ سال پیش بازمی‌گردد. در آن سال برای نخستین‌بار، سازمان ملل متحد کنفرانسی با موضوع انسان و محیط زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد. هم‌زمان با برپایی این کنفرانس، مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را تصویب کرد که منجر به تشکیل UNEP (برنامه محیط‌زیست سازمان ملل) شد.
هدف از برگزاری چنین مراسمی، بخشیدن چهره‌ای انسانی به مسائل زیست‌محیطی، توانمندسازی مردم برای تبدیل‌شدن به فعالانی در زمینه توسعه پایدار و متوازن، ارتقای بینش عمومی در جوامع به سمت‌وسوی بازنگری نگرش‌ها درخصوص محیط زیست و نقش محوری آن و ترویج مشارکت هدفمند همه ملت‌ها در رسیدن به آینده‌ای امن و پایدار است.
پنجم ژوئن روز جهانی محیط زیست، روزی است که از سوی سازمان ملل برای افزایش آگاهی مردم برای نگهداری محیط‌زیست و تحریک سیاستمداران به گرفتن تصمیماتی برای رویارویی با تخریب محیط زیست و گونه‌های‌زیستی جانوری انتخاب شده است و هم‌زمان با برگزاری مراسم روز جهانی محیط زیست در جهان، هفته محیط‌زیست از شانزدهم تا بیست‌ودوم خردادماه امسال در کشور با شعار «محیط زیست مردم پایه، هوشمند و فناورانه» برگزار می‌شود.
روز شمار هفته محیط زیست
روز شمار هفته محیط زیست در سال ۱۴۰۱ به شرح زیر است:
دوشنبه شانزدهم خرداد به نام «محیط زیست، دیپلماسی منطقه‌ای، مدیریت تغییر اقلیم، آب و مقابله با گردوغبار»
سه‌شنبه هفدهم خرداد به نام «محیط زیست، تنوع زیستی و گونه‌های گیاهی و جانوری در معرض انقراض»
چهارشنبه هجدهم خرداد به نام «محیط زیست دریا، تالاب و حقابه‌ها (روز جهانی اقیانوس‌ها)»
پنجشنبه نوزدهم خرداد به نام «محیط زیست، صنعت، پسماند و توسعه پایدار دانش بنیان»
جمعه بیستم خرداد به نام «محیط زیست، آموزه‌های دینی، مسئولیت اجتماعی، فرهنگ و رسانه»
شنبه بیست‌ویکم خرداد به نام «محیط زیست، محیط‌بان، ایثار و شهادت (تولد امام رضا (ع)»
یکشنبه بیست‌ودوم خرداد به نام «محیط زیست، فناوری‌های نوین، سمن‌ها و مشارکت‌های مردمی»
محیط زیست و وظایف سازمان محیط زیست
محیط زیست عبارت است از ترکیبی از دانش‌های متفاوت در علم که شامل مجموعه‌ای از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط‌زیست و غیرزیستی (فیزیکی، شیمیایی) که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر می‌گذارد و از آن تأثیر می‌پذیرد، می‌شود. امروزه این تعریف در بیشتر موارد به انسان و فعالیت‌های او مرتبط می‌شود و می‌توان محیط‌زیست را مجموعه‌ای از عوامل طبیعی کره زمین همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره و گیاهان که انسان را احاطه می‌کنند، خلاصه کرد.
سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران، سازمانی دولتی است که بر امور مربوط به حفظ محیط‌زیست ایران نظارت دارد. این سازمان وابسته به ریاست جمهوری ایران است و از مهم‌ترین وظایف آن می‌توان به تحقق اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط‌زیست و تضمین بهره‌مندی درست و مستمر از محیط‌زیست و همسو با توسعه پایدار، پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط‌زیست و حفاظت از تنوع‌زیستی کشور، اشاره کرد.
حفاظت از محیط‌زیست تحت تأثیر سه فاکتور درهم آمیخته
به هرگونه عملیاتی که برای نگهداری محیط‌زیست یا جلوگیری از تخریب آن صورت می‌گیرد، حفاظت محیط‌زیست گفته می‌شود. حفاظت از محیط‌زیست عبارت است از تلاشی که به منظور حفظ سلامتی محیط و انسان‌ها، در سطوح شخصی، سازمانی یا دولتی، انجام می‌شود. با توجه به رشد جمعیت و تکنولوژی، محیط بیوفیزیکی گاهی اوقات نادیده گرفته می‌شود؛ این در حالی است که این موضوع باید به رسمیت شناخته شود و دولت‌ها محدودیت‌هایی علیه فعالیت‌های تخریب محیط‌زیست ایجاد کنند.
حفاظت از محیط‌زیست نیاز به توجه به فعالیت‌های مختلف انسانی دارد. تولید زباله، آلودگی هوا و از بین رفتن تنوع زیستی (ناشی از معرفی گونه‌های مهاجم و گونه‌های در حال انقراض) برخی از موارد مرتبط با حفاظت محیط‌زیست هستند. حفاظت از محیط‌زیست تحت تأثیر سه فاکتور درهم آمیخته است که شامل قوانین زیست محیطی، اخلاق و آموزش و پرورش می‌شود.
مسمومیت و فرسایش خاک
مهم‌ترین آثار فعالیت‌های انسان بر خاک شامل مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمین‌های زراعی می‌شوند، است. به‌طور کلی فرسایش خاک پدیده‌ای طبیعی است که به وسیله عواملی نظیر باد، رواناب‌های سطحی و تغییرات دما انجام می‌شود.
فعالیت‌های انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاری زمین‌های زراعی، محصولات تک‌کشتی، چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن می‌شوند.
فرسایش خاک به دو صورت فرسایش آبی که در قالب رسوبات دیده می‌شود و فرسایش بادی که در قالب گردوغبار، کشور را متأثر می‌کند، از مهم‌ترین تهدیدات خاک کشور هستند. مسمومیت خاک می‌تواند بر اثر افزایش نمک‌های خاک توسط ماشین‌آلات کشاورزی یا آلودگی مستقیم آن توسط افراد یا کارخانه‌ها ایجاد شود که در این صورت خاک تبدیل به خاکی ناحاصلخیز و حتی سمی برای برخی گیاهان می‌شود.
فرسایش خاک در ایران بیش از سه برابر میانگین جهانی است
وسعت کشور ایران ۱۶۵ میلیون هکتار است که ۹۰ میلیون هکتار آن فاقد خاک است. از سویی دیگر ۷۶ میلیون هکتار از وسعت کشور ما دارای خاک است که از این میزان در ۱۸.۵ میلیون هکتار، کشاورزی انجام می‌شود؛ بنابراین با وجود وسعت زیاد کشور، با محدودیت منابع خاک برای تأمین امنیت غذایی مواجه هستیم.
براساس تخمین‌های صورت گرفته، سالانه شاهد ۱۶.۴ تن در هکتار فرسایش خاک در کشور هستیم که این میزان بیش از سه برابر میانگین جهانی است. به‌طورکلی و درمجموع حدود دو میلیارد تن در سال فرسایش خاک در ایران رخ می‌دهد. فرسایش خاک علاوه بر اینکه باعث از دست رفتن خاک با ارزش بسیار بالا می‌شود، منجر به تخریب و خسارت به محیط خواهد شد.
بحران جدی تأمین آب شیرین
امروزه تأمین آب شیرین برای برخی کشورها یک بحران جدی محسوب می‌شود. براساس گزارش‌های موجود در سال ۲۰۰۱ در صورت انجام نشدن اقدامات مناسب، در سال ۲۰۳۰، ۳٫۹ میلیون نفر دچار این بحران خواهند شد. قابل توجه‌است که این بحران با روند کنونی افزایش جمعیت اوج نیز خواهد گرفت. گرم شدن زمین نیز در از بین رفتن منابع آب به خصوص در مناطقی نظیر آسیای مرکزی، آفریقای شمالی و دشت‌های بزرگ ایالات متحده نقش دارد.
کیفیت آب نیز بحران دیگری است که برخی کشورها پیش رو دارند. میزان آلودگی برخی آب‌ها و روند افزایش آن در بسیاری از نقاط کره زمین بسیار نگران‌کننده است. آب‌های سفره‌های زیرزمینی و رودها و دریاچه‌ها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیت‌های انسان قرار دارند. آلودگی دریاها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آب‌های شیرین و چرخه آب هستند.
حجم برداشت از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی کشور
حجم کل برداشت آب برای مصارف مختلف از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی کشور برابر ۹۸.۱ میلیارد مترمکعب است. بخش کشاورزی، شرب و بهداشت و صنعت و خدمات در مجموع به ترتیب ۸۷.۹، ۸.۴ و ۱.۸ میلیارد مترمکعب آب برداشت می‌کنند. میزان برداشت از منابع آب سطحی ۴۴.۲ و از آب‌های زیرزمینی ۵۳.۹ میلیارد مکعب است.
سهم آب‌های زیرزمینی شامل چاه‌ها و قنوات در تأمین نیازهای مختلف کشور، ۵۴.۹ درصد است. بیشترین میزان برداشت از آب سطحی مربوط به حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان با ۲۲.۳ میلیارد مترمکعب و بیشترین میزان برداشت از آب زیرزمینی مربوط به حوضه آبریز فلات مرکزی با ۳۰.۵ میلیارد مترمکعب است.
آلودگی هوا یکی از عوامل خطر محیطی
آلودگی هوا به یک بحران جدی و نفس‌گیر تبدیل شده و همیشه دست‌کم یکی از شهرهای کشور جزو ۱۰ شهر آلوده جهان است. در گذشته تنها منابع آلاینده موتوری باعث آلودگی می‌شد اما امروز ریزگردها به فهرست آلاینده‌های هوا افزوده شده است. گسترش شهرنشینی، افزایش جمعیت، رشد بخش‌های صنعتی، حمل و نقل و الگوهای مصرف نامناسب، نگرانی‌ها را نسبت به تشدید آلودگی هوا افزایش داده است که این آلودگی‌ها تأثیرات نامطلوبی بر سلامتی، رفاه و بهره‌وری جامعه دارد. آلودگی هوا یکی از عوامل خطر محیطی مهم است.
آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیرمستقیم هر عنصری توسط انسان یا عامل طبیعی که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را داشته باشد. انواع آلودگی‌های هوا عبارتند از گازهای شیمیایی سمی که بیشتر حاصل واکنش‌های سوختن هستند، اوزون که وجود آن در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد، گازهای حاصل از سوختن، چون دی‌اکسید گوگرد، اکسیدهای ازت، مونوکسیدکربن، سولفید هیدروژن و بعضی گازهای گلخانه‌ای، گردوغبار و ذرات معلق در هوا، گازهای گلخانه‌ای نظیر دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربن‌ها و فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.
