افزایش بهره‌وری و امنیت غذایی با توسعه کشت دیم

اخبار سبز کشاورزی: به گفته سازمان یونسکو کشاورزی دیم ۸۰درصد از زمین های زیر کشت جهان را پوشش می دهد و حدود ۶۰ درصد از کل تولیدات زراعی را شامل می شود. این در شرایطی است که بر اساس این گزارش بهره وری پایین در بسیاری از سیستم های کشاورزی دیم خشک و نیمه خشک اغلب به دلیل حاصلخیزی خاک تخریب شده و ورودی آب و مواد مغذی محدود است.

هند بیشترین سطح زیر کشت دیم را در جهان دارد

از سوی دیگر در حالی که جهان با بحران آب و همچنین تشدید خشکسالی و کاهش بارندگی ها مواجه است شاید همچون گذشته نتوان بر تولیدات حاصل از کشت دیم حساب باز کرد و این خود در بحث امنیت غذایی هر کشوری موثر است. با این وجود بر اساس تازه ترین گزارش منتشر شده از سوی سازمان فائو هند از نظر وسعت (۸۶ میلیون هکتار) و ارزش محصول در بین کشورهای کشاورزی دیم جهان رتبه اول را دارد.

بر اساس تحقیقاتی که اخیرا در خصوص بررسی چشم‌اندازهای آینده برای تولید غلات دیم و اهمیت آن در سیستم غذایی جهانی پرداخته شده است، سه راه اصلی برای افزایش عملکرد غلات دیم پیشنهاد می شود که عبارتند از «افزایش استفاده مؤثر از بارندگی از طریق بهبود مدیریت آب، به‌ ویژه برداشت آب، افزایش عملکرد محصولات زراعی در مناطق دیم از طریق تحقیقات کشاورزی و اصلاح سیاست ها و افزایش سرمایه گذاری در مناطق دیم».

سال گذشته ۹۰ درصد مزارع دیم قابل برداشت نبود

بر اساس این گزارش محصول گندم به عنوان یکی از استراتژیک ترین محصولات کشاورزی است که در ایران به دو روش آبی و دیم کشت می شود. به طوری که بر اساس آمارهای اعلامی از سوی سازمانهای مربوطه سالانه حدود ۲میلیون هکتار گندم آبی و ۴ میلیون هکتار گندم دیم سطح زیر کشت در کشور داریم. با این وجود عطالله هاشمی رئیس بنیاد ملی گندمکاران کشور معتقد است این است که آمار چندان صحیح نیست.

به طوری که هاشمی می گوید: به واسطه افت آب های زیرزمینی، کمبودها طبیعتا نشان می دهد سطح زیرکشت گندم آبی کمتر از رقم ۲میلیون هکتار است.

با این وجود در بحث کشت دیم سالانه ۴میلیون هکتار به صورت دیم کاشته می شود که سالهایی که بارش و مهتر از آن پراکنش خوب بارش را داشته باشیم مزارع دیم به کمک مان می آید و در تولید وضعیت خوب می شود.

وی خاطر نشان می کند: با توجه به خشکسالی سال گذشته و عدم پراکنش خوب حدود ۹۰ درصد مزارع دیم اصلا قابل برداشت نبودند و لذا سال گذشته بیش از ۹۰درصد مزارع دیم ما کلا بلاحاصل بود.

هاشمی با بیان اینکه امسال در استانهای جنوبی، جنوب شرق جنوب غرب و برخی از استانهای مرکزی به دلیل کمبود بارندگی وضعیت مزارع دیم اصلا خوب نیست، می افزاید: با این وجود در استان های شمال غرب و و غرب کشور غربی از جمله کردستان، کرمانشاه بخشی از زنجان در بسیاری از مناطق وضعیت مزارع دیم خوب است. بنابراین اگر یک بارندگی تکمیلی در روزهای آینده داشته باشیم از نظر گندم دیم وضعیت نسبتا خوبی خواهیم داشت.

متوسط تولید مزارع دیم بین ۹۰۰ تا ۱۲۰۰ کیلوگرم در هکتار است

وی در پاسخ به این سوال که آیا می توان پیش بینی کرد امسال از سطح فعلی زیر کشت دیم چقدر محصول برداشت داشته باشیم، می گوید: به طور کلی پیش بینی ها به دو صورت است؛ یعنی در بحث پیش بینی دو موضوع تعیین کننده است یکی میزان تولید و دیگری میزان خرید است و تولید ما اکثرا زیر سایه آمار خرید است.

هاشمی می افزاید: به عبارت دیگر سالی که خوب خرید کنیم گفته می شود مزارع خوب بوده و سالی که خوب خرید نکنیم و گندم به سمت نهاده های دامی و یا به دلیل پایین بودن نرخ خرید تضمینی به دست دلال ها و واسطه ها بیفتد، گفته می شود تولید خوب نبوده است. با این وجود پیش بینی ما این است که نزدیک به میزان تولید امسال خرید خواهیم داشت.

وی در خصوص میزان برداشت در هکتار کشت دیم نیز می گوید: اگرچه در برخی مزارع تا ۲ و نیم تن هم برداشت داریم اما متوسط تولید مزارع دیم بین ۹۰۰ تا ۱۲۰۰ کیلوگرم به ازای هر هکتار است.

کشت دیم می تواند امراض و آفات را تشدید کند

گفتنی است بر اساس تحقیقات صورت گرفته، بزرگترین چالش‌هایی که کشاورزان در زمین‌ های دیم با آن مواجه هستند، عملکرد ناپایدار محصول، دوره‌های خشکسالی مکرر، تغییرپذیری آب و هوا، نرخ بالای فرسایش خاک و جنگل‌زدایی است.

علی مهدوی دیگر فعال بخش کشاورزی نیز در این خصوص می گوید: در برخی موارد کشت دیم برخی آفات و امراض را بیشتر تشدید می کنند چون در برخی موارد مخصوصا سالهایی که محصول خوب نیست مبارزه با آفات از سوی کشاورز چندان جدی گرفته نمی شود لذا به سایر محصولات هم آسیب می زند.

مهدوی می افزاید: با این وجود کشت دیم مزایای بسیاری دارد؛ با توجه به نیاز آبی کشور، اینکه در کشت دیم از منابع آبی زیرزمینی و آبهای جاری استفاده می کنیم از مزایای آن است؛ یعنی سهمی در خصوص آبهای تجدید پذیر ندارد.

وی ادامه می دهد: به عبارت دیگر در کشت دیم نه آب قنات استفاده می شود نه از چاه های عمیق و نه از آبهای پشت سد. پس یکی از مزایای کشت دیم این است که تولید تنها به واسطه باران انجام می شود.

مهدوی می افزاید: مزیت بعدی این است که کشت دیم برای تولید کشور یک کشت خدادادی محسوب می شود.

وی خاطر نشان می کند: از سوی دیگر در بسیاری از موارد کشت دیم در محصولات می تواند به عنوان یک آیش خوب باشد؛ یعنی مزارعی که برای گندم سالها بوده آیش می گذاشتیم و چیزی کشت نمی شد. اما می توان محصولات تکمیلی همچون کلزا را به عنوان یک مکمل خوب برای کشت گندم داشته باشیم.

مهدوی می گوید: در واقع اگر این کار خوب مدیریت شود و مدیریت الگوی کشت صورت بگیرد می توان از کاشت نخود و کلزا به عنوان آیش و تقویت کننده زمین استفاده کرد و به تبع سال بعد می تواند تاثیر خوبی در بحث تولید گندم داشته باشد و این از مزایای کشت دیم محسوب می شود.