شاخص‌های نگران‌کننده کشاورزی ایران و آینده مبهم امنیت غذایی کشور
گزارش سرشماری کشاورزی ۱۴۰۳ نشان می‌دهد کشاورزی ایران با چالش‌هایی مانند خرد بودن زمین‌ها، بهره‌وری پایین، بحران منابع آب و ضعف دانش کشاورزان روبه‌روست
نتایج سرشماری عمومی کشاورزی آذرماه ۱۴۰۳ تصویری هشداردهنده از وضعیت کشاورزی ایران ترسیم می‌کند.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ با وجود جایگاه حیاتی این بخش در تأمین امنیت غذایی و اشتغال روستاییان، رشد کشاورزی در سال‌های اخیر منفی بوده و روند توسعه آن از سایر بخش‌های اقتصادی عقب مانده است.
چالش‌های کلیدی کشاورزی ایران
۱. چالش‌های اقتصادی: کوچک بودن زمین‌ها و بهره‌وری پایین
بر اساس داده‌های رسمی، از مجموع ۱۷ میلیون و ۳۷۹ هزار هکتار اراضی کشاورزی کشور، حدود ۷۶ درصد متعلق به بهره‌بردارانی است که کمتر از پنج هکتار زمین دارند.
این ساختار خرد و سنتی باعث شده کشاورزی ایران از مزایای اقتصاد مقیاس و فناوری‌های نوین بی‌بهره بماند. نتیجه آن، هدررفت منابع، کاهش سودآوری و عقب‌ماندگی در مکانیزاسیون کشاورزی است.
۲. چالش‌های اجتماعی: ضعف دانش و مهارت نیروی انسانی
در میان ۴ میلیون و ۲۴۴ هزار کشاورز ایرانی، نزدیک به یک میلیون نفر بی‌سواد و ۱.۴ میلیون نفر دارای تحصیلات ابتدایی هستند.
این آمار به‌روشنی نشان می‌دهد که سطح پایین آموزش و مهارت، مانعی بزرگ در پذیرش فناوری‌های مدرن، مدیریت بهینه منابع و توسعه پایدار روستایی است.
۳. بحران منابع آب و پیامدهای محیط‌زیستی
فقط ۱۴ درصد کشاورزان از روش‌های آبیاری تحت فشار یا نوین استفاده می‌کنند. این موضوع منجر به اتلاف گسترده آب‌های زیرزمینی، فرسایش خاک و تهدید زیست‌محیطی در مناطق کشاورزی کشور شده است.
در صورت ادامه این روند، امنیت خاک و منابع آب، که شالوده تولید کشاورزی است، با خطر جدی فرسودگی و نابودی روبه‌رو خواهد شد.
تهدید رو‌به‌رشد برای امنیت غذایی ایران
رشد منفی، بهره‌وری پایین، فرسایش منابع طبیعی و پایین بودن سطح فناوری، منظومه‌ای از مشکلات را شکل داده‌اند که امنیت غذایی کشور را به‌شدت تهدید می‌کند. استمرار این شرایط، وابستگی به واردات محصولات اساسی را افزایش خواهد داد و اقتصاد ملی را آسیب‌پذیرتر می‌سازد.
سناریوهای آینده کشاورزی ایران
الف) تداوم روند فعلی
اگر سیاست‌ها و ساختار موجود اصلاح نشود، در سال‌های پیش‌رو باید انتظار کاهش تولید، افزایش قیمت مواد غذایی، مهاجرت روستاییان به شهرها و فشار بیشتر بر منابع آب را داشته باشیم.
این مسیر، در نهایت به کاهش تاب‌آوری اجتماعی و اقتصادی کشور منجر خواهد شد.
ب) اصلاحات هدفمند و علمی
در صورت اجرای سیاست‌های مبتنی بر دانش و فناوری، از جمله:
- آموزش و توانمندسازی کشاورزان،
- مکانیزه‌سازی فرایندهای تولید،
- توسعه سیستم‌های آبیاری نوین،
- و اصلاح الگوی کشت بر پایه اقلیم،
می‌توان امید داشت که بخش کشاورزی دوباره به موتور امنیت غذایی و توسعه پایدار ایران تبدیل شود.
جمع‌بندی: راه نجات کشاورزی ایران در اصلاح ساختاری و آموزش است
کشاورزی کشور اکنون در چرخه‌ای فرساینده گرفتار است:
زمین‌های خرد → بهره‌وری پایین → هدررفت منابع → بحران اقتصادی و اجتماعی → تهدید امنیت غذایی.
تنها با سرمایه‌گذاری هوشمند در فناوری، آموزش نیروی انسانی و بازآفرینی ساختار تولید می‌توان این چرخه را متوقف کرد و آینده‌ای امن‌تر برای غذا، اقتصاد و محیط‌زیست ایران رقم زد.
