نگرانی جامعه محلی از تغییر کاربری زمین‌های اطراف آببندانها
شالیزارهای ویران مازندران
تصویر، خانه‌هایی را نشان می‌دهد که در ورودی آنها به «آب‌بندان طبیعی مرزون آباد» بابل باز می‌شوند. بدون رعایت حریم آب‌بندان، ویلاهایی ساخته شده‌اند و این تغییر کاربری از چندین سال قبل شروع شده. زمانی که بخشی از زمین‌های منطقه فروخته شد و در گذر زمان تلاش برای تغییر کاربری شالیزار به باغ و مسکونی نگرانی فعالان محلی را به دنبال داشت. این در حالی است که حریم آب‌بندان ۵۰ متر تعریف شده اما این ساخت و سازها در فاصله ۵ متری قرار دارند. در این منطقه پیش از این مجوز برای ساخت مرغداری و گلخانه هم داده شده بود و حالا ساخت خانه‌های مسکونی زخم جدیدی بر پیکر شالیزارها و آب‌بندان‌های منطقه است.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ این وضعیت در حالی است که سرپرست مدیریت جهاد کشاورزی بابل می‌گوید «در طول سالیان گذشته، برای ۸ مورد ساخت و ساز در قالب ماده ۳ دادخواست تنظیم کرده و در محاکم قضایی منجر به صدور رای و یا در حال بررسی و پیگیری است، همچنین تعداد ۳۳ مورد ساخت و ساز در قالب تبصره ۲ ماده ۱۰ قانون حفظ کاربری اراضی، قلع و قمع شده است.» با وجود این اقدامات، ساخت و سازها به قوت خود باقی است و نگرانی از نابودی شالیزارها و آلودگی آببندانها، اهالی روستاهای اطراف را رها نمی‌کند.
یکی از ساکنان محلی می‌گوید «اینجا چندین بار تخلف رخ داده، اما برخورد درستی نشده است. زمین برنج را کم کم به باغ پرتقال تبدیل کردند بعد داخلش آلاچیق‌هایی برای عکاسی و فیلمبرداری ساختند. نابودی زمین برنج یعنی نابودی امنیت غذایی.»
آنطور که گفته می‌شود، هفت روستا از آب‌بندان مرزون آباد استفاده می‌کنند و این منطقه متعلق به همه اهالی است «تالاب حیدرکلا هم همین وضعیت را دارد. آن تالاب در محدوده شهری است و زیر نظر شهرداری؛ برای همین هم گفتند براساس طرح تفصیلی شهر می‌توانند تغییر بدهند و هرچه می‌خواهند بسازند. قانون جدی گرفته نمی‌شود.»
حفظ آب‌بندان، حفظ زیستگاه پرندگان مهاجر
«جواد یعقوب‌زاده»، کارشناس محیط‌زیست و پرنده‌شناس پیش از این در مطلبی که کانال بابلی‌ها منتشر کرده به اهمیت آببندانها اشاره کرده و می‌نویسد «حفظ زیستگاه آب‌بندان‌های مازندران برای پرندگان مهاجر بسیار مهم و حیاتی است. بسیاری از پرندگان مهاجری که به صورت بلندمدت یا کوتاه‌مدت و موقتی از آسمان این استان عبور می‌کنند بدون تردید از این سفره‌آرایی خوشه‌چینی می‌کنند. تغییر کاربری آب‌بندان‌های مازندران برای پرورش ماهی، جدی‌ترین تهدید برای پرندگان مهاجر محسوب می‌شود.»
سرپرست مدیریت جهادکشاورزی بابل: بیش از ۶۴۰ مورد تغییر کاربری در قالب تبصره ۲ماده ۱۰ قلع‌وقمع شده که در استان مازندران بالاترین آمار برخورد با تغییر کاربری‌ها بوده است. همچنین، در قالب ماده ۳ بیش از ۲۸۰ مورد شکایت و تشکیل پرونده برای متخلفان صورت گرفت
به‌گفته او، در بسیاری از این آببندانها افراد به خاطر اینکه ماهی‌ها توسط پرندگان مهاجر شکار نشوند، پرندگان را فراری می‌دهند. «برخی از پرندگان مهاجر همانند «زنبورخوار گلوخرمایی» در آببندانها با مصالح طبیعی داخل آن لانه‌سازی می‌کنند که تغییر کاربری این مصالح طبیعی را از بین می‌برد. تغییر کاربری در اطراف آببندانها و ساخت‌وساز در زمین‌های شالیزاری تهدید جدی برای پرندگان مهاجر است، به‌طورکلی تغییر کاربری آببندانها و ساخت‌وساز در اطراف آنها پرندگان مهاجر را فراری می‌دهند که بازگشت دوباره آنها غیرممکن می‌شود.»
یعقوب‌زاده در ادامه این مطلب نوشته «تعداد قابل‌توجهی از پرندگان مهاجر عبوری به‌خاطر تغییرات در زیستگاهشان در بابل، خط پروازی خود را از این استان تغییر دادند. پرندگان مهاجر عامل حیاتی برای عملکرد اکوسیستم‌ها هستند و زندگی روی زمین را از طریق پراکندن دانه، گرده‌افشانی، کنترل آفات و موارد دیگر از کاربردهای اکوسیستم و عملکرد آن پایدار می‌سازند. پرندگان مهاجر فواید اقتصادی زیادی هم از طریق گردشگری، تحقیقات و آموزش و فعالیت سرگرم‌کننده فراهم می‌سازند که باید از این فرصت در رونق گردشگری استفاده کنیم.»
سال ۱۳۹۹، «خسرو طالبی»، مدیرکل امور روستایی و شوراهای استانداری مازندران از هزینه ۳۵۰ میلیارد ریالی طی دو سال برای تقویت کاربری گردشگری در آب‌بندان‌های مازندران خبر داده و به ایرنا گفته بود «آب‌بندان در شمال کشور یک پدیده منحصربه‌فرد است. ما در استان مازندران بیش از ۸۰۰ قطعه آب‌بندان داریم که به‌معنای در اختیار داشتن همین تعداد جاذبه بالقوه منحصربه‌فرد است که تاکنون بهره‌برداری گردشگری از آنها مورد توجه قرار نگرفته بود. وسعت آب‌بندان‌های مازندران بیش از ۱۷ هزار هکتار است، ولی در حال حاضر از این سازه‌های آبی برای تأمین آب کشاورزی و در برخی از آنها هم به‌صورت غیر هدفمند برای پرورش ماهی استفاده می‌شود.» از سال ۹۹ تاکنون اما تنها خبرهایی مبنی‌بر تسخیر و کوچک کردن آببندانها به گوش می‌رسد.
قلع‌وقمع ۶۴۰ مورد تغییر کاربری
«ساخت یک مرغداری و گلخانه در اطراف تالاب مرزون‌آباد داشتیم که متعلق به سال‌های قبل است، یک محوطه هم هست که گویا بدل به باغ شده و جهادکشاورزی از آن شکایت کرده است، اما آب‌منطقه‌ای هم مسئول است و آنها هم باید جواب دهند.» این جملات را یکی از مسئولان می‌گوید و تأکید می‌کند که تا به‌دقت مشخص نشده که این منطقه جدید کجاست، نمی‌توان به‌دقت از آن صحبت کرد.
تالاب حیدرکلا در محدوده شهری است و زیرنظر شهرداری؛ برای همین هم گفتند براساس طرح تفصیلی شهر می‌توانند تغییر بدهند و هرچه می‌خواهند بسازند
در این محدوده هیچگاه نباید مجوز ساخت مرغداری صادر می‌شد. زمین‌های برنج برای تأمین آب در بهار و تابستان به این آببندانها وابسته‌اند و مرغداری با حجم گسترده آلودگی‌اش عاملی است که این مناطق را به‌صورت کامل به نابودی بکشاند.
در این میان ساخت‌وساز ویلا و تغییر کاربری به مسکونی نگرانی‌ها را دو چندان کرده است و «محسن آهنگری»، سرپرست مدیریت جهادکشاورزی بابل، درباره این ساخت‌وسازها می‌گوید: «اراضی پیرامون آب‌بندان مرزون‌آباد از توابع تحت‌پوشش مرکز خدمات جهادکشاورزی بیشه شمالی شهرستان بابل بوده است که با توجه به ساخت‌وسازهای انجام‌شده در طول سالیان گذشته، برای هشت مورد در قالب ماده ۳ دادخواست تنظیم کرده که در محاکم قضایی منجر به صدور رأی و یا در حال بررسی و پیگیری است. همچنین با توجه به تفکیک اراضی محدوده آب‌بندان مذکور، جهادکشاورزی با اقدام به‌موقع، تعداد ۳۳ مورد ساخت‌وساز را در قالب تبصره ۲ ماده ۱۰ قانون حفظ کاربری اراضی، قلع‌وقمع کرده است و در این خصوص به جد پیگیر برخورد قانونی با متخلفان هستیم.»
به‌گفته او، شهرستان بابل دارای بیش از ۱۸۰ قطعه آب‌بندان به مساحت حدود دو هزار و ۲۰۰ هکتار است که عمدتاً مابین اراضی شالیزاری واقع شده است و به‌منظور ذخیره آبی و تأمین آب شالیزارها مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. «علاوه‌برآن، آببندانها به‌عنوان زیستگاه پرندگان مهاجر نیز هستند که حفاظت از آن جزو وظایف سازمان محیط‌زیست است. اما ما به‌منظور افزایش بهره‌وری آب طی سال‌های اخیر به‌خصوص در دولت سیزدهم، پروژه مرمت و لایروبی آببندانها را در دستورکار جهادکشاورزی قرار دادیم که در سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ تعداد ۱۱ قطعه آب‌بندان این شهرستان مرمت و‌لایروبی شد. این اتفاق ضمن افزایش ظرفیت ذخایر آبی، باعث کاهش اتلاف آب، پرورش ماهی و زراعت چوب نیز می‌شود که این امر درآمد روستاییان را اضافه کرده است.»
آهنگری همچنین به ارائه آماری درباره حفظ کاربری اراضی و برخورد با متخلفین در سال ۱۴۰۲ پرداخته و اضافه می‌کند: «بیش از ۶۴۰ مورد تغییر کاربری در قالب تبصره ۲ ماده ۱۰ قلع‌وقمع شده که در استان مازندران بالاترین آمار برخورد با تغییر کاربری‌ها بوده است. همچنین، در قالب ماده ۳ بیش از ۲۸۰ مورد شکایت و تشکیل پرونده برای متخلفان صورت گرفت.»
به‌گفته او، محدوده آببندانها توسط دستگاه‌های ذی‌ربط مراقبت می‌شوند و گشت‌های مستمر در حاشیه آببندانها وجود دارد که درصورت مشاهده تخلف بلافاصله اقدامات قانونی انجام می‌شود.
صحبت از برخورد با تخلفات و وجود گشت‌های مستمر درحالی مطرح می‌شود که محلی‌ها همچنان شاهد این ساخت‌وسازها و نگران از بین رفتن شالیزار و آلودگی آببندانها هستند. آنها می‌گویند ادامه این روند، پرندگان مهاجر را از این منطقه دور می‌کند و جان تالاب مرزون‌آباد هر روز بیشتر از روز قبل تحلیل می‌رود./پیام ما
