حقایقی تلخ از یک راهکار گران!
طرح آب شیرین‌کن؛ رویای آب شیرین یا کابوس هزینه‌ها؟
آیا طرح آب شیرین‌کن راه‌حل بحران آب ایران است؟ بررسی هزینه‌های سرسام‌آور، مصرف انرژی و توجیه‌ناپذیری اقتصادی پروژه‌های انتقال آب دریا
هنگامی که از طرح آب شیرین‌کن صحبت می‌شود، کمتر به ابعاد مالی و اقتصادی آن پرداخته می‌شود. بر اساس گزارش‌ها، سرمایه‌گذاری اولیه برای ظرفیت ۹۲۰ میلیون مترمکعب در سال، معادل ۴۸۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.
اخبار سبز کشاورزی؛ این رقم حیرت‌انگیز، تقریباً ۴.۹ برابر کل اعتبارات بخش آب کشور در بودجه سال ۱۴۰۲ است! به بیان ساده‌تر، اجرای چنین پروژه‌هایی خارج از توان فعلی دولت است و بار مالی سنگینی بر دوش اقتصاد کشور خواهد گذاشت.
چرا اینقدر گران؟
یکی از دلایل اصلی این قیمت گزاف، وابستگی کشور به مواد و تجهیزات وارداتی است که نیازمند اعتبارات ارزی قابل توجهی هستند. علاوه بر این، هزینه اصلی تمام‌شده آب، به خطوط انتقال مربوط می‌شود.
آب شیرین‌شده‌ای که در ساحل با قیمت ۰.۶ تا ۰.۸ یورو در هر مترمکعب تولید می‌شود، ممکن است در مقاصد دور از دریا، تا ۵ برابر گران‌تر (مثلاً ۳.۹۷ یورو در اصفهان) به دست مصرف‌کننده برسد. این افزایش شدید قیمت، جذابیت اقتصادی آب را به شدت کاهش داده و بازار مطمئنی برای فروش آن ایجاد نمی‌کند.
مصرف انرژی و تشدید ناترازی‌ها؛ بار سنگین بر پیکر صنعت
طرح آب شیرین‌کن نیازمند انرژی زیادی است. تأمین سوخت یارانه‌ای مورد نیاز برای این طرح‌ها، در شرایطی که کشور با ناترازی‌های فزاینده انرژی (ناترازی گاز در زمستان و کمبود برق در تابستان) دست و پنجه نرم می‌کند، این بحران‌ها را تشدید خواهد کرد. آیا منطقی است برای حل یک مشکل، مشکلات بزرگ‌تری در بخش انرژی کشور ایجاد کنیم؟
وابستگی به صندوق توسعه ملی و تجارب ناموفق
از نظر مالی، بیش از ۵۰ درصد سرمایه‌گذاری اولیه این طرح‌ها به تسهیلات صندوق توسعه ملی وابسته است. اما تجارب گذشته در زمینه تأمین سرمایه‌های این‌چنینی، نشان‌دهنده عدم موفقیت و عدم قطعیت جدی در مدل فعلی تأمین مالی این پروژه‌ها است.
اولویت‌بندی مصرف آب: ۹۰ درصد سهم کشاورزی
نکته قابل تأمل اینجاست که ۹۰ درصد مصرف آب در استان‌های هدف طرح آب شیرین‌کن، مربوط به بخش کشاورزی است. حجم آب شیرین تولیدی در فاز نخست این طرح‌ها، تنها ۳.۳ درصد و در فاز نهایی ۴.۳ درصد از کل مصارف موجود را پوشش می‌دهد.
آیا منطقی است با این هزینه‌های گزاف، تنها سهم ناچیزی از نیاز آبی را پوشش دهیم، در حالی که حجم قابل توجهی (حدود ۲۳۹۳ میلیون مترمکعب) اضافه برداشت از چاه‌های غیرقانونی داریم؟ این نشان می‌دهد بحران فعلی آب راه‌حل‌های عمیق‌تری می‌طلبد تا صرفاً تولید آب شیرین.
مسیر عبور از بحران آبی: بازار آب و مدیریت مصرف، نه طرح‌های پرهزینه
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش خود، راهکارهای کم‌هزینه‌تر و پایدارتری را برای عبور از بحران آب پیشنهاد می‌کند. راه‌اندازی بازار آب، مدیریت مصرف و بازتخصیص آب باید به اولویت حکمرانی آب کشور تبدیل شود.
به عبارت دیگر، با توجه به ریسک‌ها و ابهامات مرتبط با طرح آب شیرین‌کن و انتقال آب، و نبود سازوکار جامع برای مدیریت آتی آن، سامانه‌های کلان شیرین‌سازی و انتقال آب دریا نمی‌توانند در اولویت تأمین آب برای مناطق درون‌سرزمینی دور از دریا قرار گیرند.
به جای سرمایه‌گذاری‌های عظیم و پرخطر، باید به دنبال راه‌حل‌هایی باشیم که ضمن تناسب با ظرفیت آبی مناطق، بیشترین تولید ثروت و اشتغال‌زایی را به همراه داشته باشند. وقت آن است که واقع‌بینانه به بحران آب نگاه کنیم و از رویاهای پرهزینه فاصله بگیریم.
