رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری:
هجمه علیه میراث‌فرهنگی جدی است
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری: هجمه‌ها به میراث‌فرهنگی روز‌به‌روز در حال افزایش است و به‌جز با همکاری فراسازمانی مدیریت نخواهد شد
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ هفته میراث‌فرهنگی در پیش است و «مصطفی دهپهلوان»، رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، به همین بهانه در نشست خبری‌ای که روز یکشنبه، ۲۳ اردیبهشت برگزار شد، گزارشی از عملکرد پژوهشگاه و همچنین برنامه‌های پیش روی این نهاد ارائه کرد. همکاری و تعامل با استان‌ها، تعهد به پیوست فرهنگی و تاریخی پروژه‌های عمرانی و همچنین ارتقای علمی پژوهشگاه مهمترین نکاتی بود که دهپهلوان در این نشست مطرح کرد.
۲۸ اردیبهشت تا ۳ خرداد به‌عنوان هفته میراث‌فرهنگی در تقویم کشور نامگذاری شده و «میراث‌فرهنگی، مشارکت عمومی و مسئولیت اجتماعی» اصلی‌ترین شعار و رویکرد هفته میراث فرهنگی در سال جاری است. «مصطفی دهپهلوان»، رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، در نشست خبری که به همین مناسبت روز یکشنبه، ۲۳ اردیبهشت، و در محل پژوهشگاه برگزار شد، گفت: «سازمان میراث فرهنگی سابق نام پژوهشگاه میراث‌فرهنگی را در کنار عنوان خود و داخل پرانتز داشت و همین نشان می‌دهد اساساً پژوهش، بن‌مایه میراث‌فرهنگی است. این پژوهشگاه در سال ۱۳۸۲ با توان نخبگانی و پژوهشی خود از این سازمان جدا شد و با مجوز به‌عنوان یک نهاد مستقل به کار خود ادامه می‌دهد. بنده که از سال ۱۴۰۲ مسئولیت این پژوهشگاه را در اختیار گرفتم، ۲۰ اولویت را مطرح کردم که مدیریت پژوهشگاه آن را دنبال می‌کند. اولین آن، مهندسی تعامل پژوهشگاه و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و همچنین استان‌ها بود که توانستیم بستر آن را تا حدودی آماده کنیم.»
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری: با کمک پژوهشگاه دستورالعمل پیوست‌های فرهنگی-تاریخی پروژه‌های عمرانی که الزام برنامه چهارم و ششم بود و هنوز انجام نشده بود، تصویب و پاییز سال گذشته به استان‌ها و دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد
به‌گفته دهپهلوان، بستر تعامل پژوهشگاه با استان‌ها در قالب شورای پژوهشی وزارتخانه به ریاست «علی دارابی»، قائم‌مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و دبیری پژوهشگاه و همچنین شورای پژوهشی استان‌هاست تا اقدامات پژوهشی که در استان‌ها شکل می‌گیرد و اعتباراتی که در این باره دریافت می‌کنند، مدیریت و هدفمند شود و در راستای مسائل کشور هزینه شود. او همچنین با بیان اینکه انتشارات پژوهشگاه به‌صورت جدی کار خود را انجام می‌دهد، گفت: «پژوهشگاه بیش از ۵۰۰ جلد کتاب در کارنامه خود دارد و امسال پس از سال‌ها وقفه در حد بضاعت و با تقریباً ۷۰ عنوان کتاب جدید و ۱۰۰ جلد کتابی که به‌صورت مجازی در وب‌سایت پژوهشگاه به فروش می‌رسد، در نمایشگاه کتاب حاضر است. همچنین، بسترهایی را آماده کردیم و امیدواریم تا پایان ۱۴۰۳ شش مجله علمی-پژوهشی با اعتبار خوب از وزارت علوم داشته باشیم. ارتقای اعضای هیئت‌علمی را هم به‌صورت جدی پیگیری می‌کنیم.» دهپهلوان همچنین به برگزاری پنج همایش علمی از جمله دستکند، جاده ابریشم، گردهمایی باستان‌شناسی و حفاظت و مرمت اشاره کرد که پژوهشگاه درصورت توافق، آنها را در استان‌ها برگزار می‌کند. مورد آخر یعنی همایش دوسالانه حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی و آرایه‌های معماری قرار است ۳۰ و ۳۱ اردیبهشت در تبریز برگزار شود.
سفرهای استانی پژوهشگاه
سفرهای استانی از سوی مسئولان پژوهشگاه نیز موضوع دیگری بود که رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در این نشست به آن اشاره کرد؛ سفرهایی که علاوه‌بر رئیس پژوهشگاه، هیئت‌رئیسه و برخی از رؤسای پژوهشکد‌ه‌ها نیز در آن حضور دارند.
دهپهلوان هدف این سفرها را احصای مشکلات استان‌ها دانست و گفت: «در این سفرها برخی از این مشکلات و معضلات که در استان‌ها وجود دارد، از طریق مدیران استانی بررسی و همچنین سعی می‌کنیم نشست‌هایی با انجمن‌های مردم‌نهاد داشته باشیم و مشکلات میراث فرهنگی را از نگاه آنها نیز ببینیم. گزارش سفرها در شورای معاونان در حضور وزیر مطرح می‌شود و پژوهشگاه در حد بضاعت خود مسائلی را که بتواند، حل می‌کند.»
به‌گفته او، در پایان سفر مصوبه‌هایی تعیین و در یک صورت‌جلسه تنظیم می‌شود و به امضای مدیران پژوهشگاه و مدیرکل استان‌ها می‌رسد و «مرتضی ادیب‌زاده»، مشاور پژوهشگاه، مسئول بررسی این مصوبه‌هاست تا به ثمر برسند.
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری همچنین از اخذ مجوز مرجعیت کمیته دستگاهی کمیته‌های ترویجی در سال گذشته و برگزاری چند جلسه آن در سال گذشته خبر داد و افزود: «اعتقاد ما این است که باستان‌شناسان و پژوهشگران ما در سطح کشور نیاز به آموزش‌های تخصصی دارند؛ چون صف مقدم صیانت از میراث فرهنگی شهرستان‌ها و استان‌ها هستند. اگر پژوهشگران نخبگی و خبرگی را نداشته باشند، از مدیریت این مسئله برنمی‌آیند. در این باره کارگاه تعیین عرصه و حریم، موزه‌ها و آموزش برگزار شد.»
او تأکید کرد: «سعی کردیم در یک سال گذشته هماهنگی بیشتری با نهادها و دستگاه‌های اجرایی که پروژه‌های عمرانی را اجرا می‌کنند، داشته باشیم. خوشبختانه با کمک پژوهشگاه دستورالعمل پیوست‌های فرهنگی-تاریخی پروژه‌های عمرانی که الزام برنامه چهارم و ششم بود و هنوز انجام نشده بود، تصویب و پاییز سال گذشته به استان‌ها و دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد.»
معضلات و مشکلات همچنان وجود دارد و در تلاشیم با ارتقای بودجه، تجهیز آزمایشگاه‌ها و تأمین فضاهای آزمایشگاهی جدید چه در داخل ساختمان پژوهشگاه و چه خارج از آن به مرجعیت علمی پژوهشگاه در حوزه میراث فرهنگی برسیم.
در هفته میراث فرهنگی بیش از ۲۰ برنامه علمی در روزهای مختلف در راستای شعار هفته میراث فرهنگی برگزار می‌شوند که نمایشگاه پوشاک اقوام ایرانی، جشنواره فیلم اقوام ایرانی، همایش ادبیات شفاهی و میراث ناملموس، همایش علمی میراث ناملموس در چشم‌انداز توسعه پایدار، همایش دوسالانه حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی و آرایه‌های معماری، نشست علمی اکوتوریسم و تأثیرات آن در حوزه میراث فرهنگی، آینده پژوهی در تغییراقلیم و میراث، نشست روز جهانی موزه‌ها و نشست دیپلماسی فرهنگی از آن جمله‌اند.
آغاز کاوش‌ها در خیابان باباطاهر همدان
یکی از موضوعات مطرح‌شده در نشست خبری رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، موضوع کشف جدید در جریان عملیات عمرانی پیاده‌راه باباطاهر همدان بود. به‌دنبال انجام عملیات عمرانی پیاده‌راه‌سازی شهرداری همدان در ابتدای خیابان باباطاهر، دیواره‌ای آجری از یک بنا و چند اثر تاریخی دیگر کشف شد که با بررسی‌های باستان‌شناسان اعلام شد روی برخی از تکه‌سفال‌های به‌دست‌آمده شواهدی از دوره اسلامی و ایلخانی قابل‌رؤیت است که رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری روز شنبه، ۲۲ اردیبهشت، مجوز رسمی انجام کاوش‌های باستان‌شناسی در این نقطه از همدان را صادر کرد.
دهپهلوان در این باره توضیح داد: «ما در علم باستان‌شناسی یک گرایش باستان‌شناسی شهری داریم. بسیاری از شهرهای جدید چون تهران، همدان، ری، کاشان، شوش و… روی شهرهای کهن شکل گرفته و این مسئله اجتناب‌ناپذیر است.»
«سجاد علی‌بیگی»، رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی، نیز در این باره گفت: «مجوز کاوش در خیابان باباطاهر به محمد شعبانی، کارشناس باستان‌شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی استان همدان، داده شده است. تاریخ این منطقه و ماهیت آن بر ما پوشیده است. شعبانی پیش‌ازاین در محدوده امام‌خمینی(ره) همدان کاوش‌هایی را انجام داده بود. پس از کاوش‌ها تصمیم گرفته می‌شود که این محدوده را به چه شکل می‌توان حفظ کرد؛ به‌شکل میدان امام خمینی(ره) یا چون معبر است در یک محفظه شیشه‌ای. طرح را باید اداره‌کل میراث استان بدهد تا تصمیم‌گیری شود.»
بررسی علمی کاوش‌های غیرمجاز
موضوع بعدی مطرح‌شده در نشست خبری پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری کاوش‌های غیرمجاز بود که امروز سازمان یافته‌تر و متفاوت‌تر از گذشته شده‌اند. رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه پژوهشگاه تمام تلاش خود را برای جلوگیری از این کاوش‌ها انجام می‌دهد، گفت: «بیشترین کار ما مشورت به یگان حفاظت از میراث فرهنگی یا معاونت میراث‌فرهنگی و سایر نهادهای ذی‌ربط است. متأسفانه هجمه‌ها به میراث‌فرهنگی روز‌به‌روز افزایش پیدا می‌کند و جز با همکاری فراسازمانی مدیریت نخواهد شد. اگر نهادهای امنیتی، نظارتی، آموزشی، قانونگذار و مجریان قانون به‌صورت جدی به این مسئله ورود نکنند، ما به‌تنهایی از عهده این هجمه برنمی‌آییم. داریم تلاش می‌کنیم که البته بخشی از آن جزو وظیفه ما نیست، اما در حال پیگیری هستیم.»
دهپهلوان همچنین به حضور چهره‌های تأثیرگذار مجازی در صفحه‌های اینستاگرام در این زمینه اشاره کرد و افزود: «این مسئله در حال رصد است. حتی مقاله‌هایی و پایان نامه‌هایی در حال کار است که اینها به چه شکل کار می‌کنند و تمرکزشان روی کدام مناطق است. این کار پژوهشگاه در راستای مسئولیت اجتماعی است.»
ساخت‌وساز در عرصه «اولتان» غیرقانونی است
یکی از نگرانی‌های رسانه‌ها، ساخت‌وساز در عرصه قلعه «اولتان» اردبیل بود که چندروز پیش خبری در این باره منتشر شد؛ خبری که نشان می‌داد عرصه قلعه که در ۵۰۰ متری روستای اولتان در نزدیکی شهر پارس‌آباد استان اردبیل قرار دارد، با ساخت‌وساز تهدید می‌شود. روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اردبیل اعلام کرده بود اولین کاوش در اولتان قالاسی در سال ۱۳۵۱ انجام شده و این محوطه در سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و دور جدید کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه در سال‌های ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۴ و سال ۱۳۸۷ انجام شده و تعیین عرصه و حریم محوطه نیز در سال ۱۳۹۸ انجام پذیرفته و در شورای حرایم کشور به تصویب رسید و اکنون در حال اجراست.
«سجاد علی‌بیگی»، رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی، نیز در این باره گفت: «در جلسه شورای ثبت مسئله بازنگری عرصه و حریم اولتان مطرح بود و اراضی که در این اخبار منتشرشده محل بحث است، جزو عرصه محوطه محسوب می‌شود. چون علاوه‌بر اینکه خندق پیرامون حریم وجود دارد، کانال آبرسانی که احتمالاً مربوط به دوره ساسانی است، از آنجا رد می‌شود و به همین دلیل ما هیچ صورت‌جلسه‌ای که این محدوده جزو عرصه نباشد، امضا نکردیم و اگر کسی در این منطقه ساخت‌وساز می‌کند، غیرقانونی است.»
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری هم در ادامه درباره طرح تبدیل ۲۰ محوطه به پایگاه گردشگری باستان‌شناسی گفت این طرح در حال پیگیری است، کاوش در برخی از این پایگاه‌ها چون تپه جیرفت، تپه ازبکی و شهر سوخته شروع شده است و پیگیری برای کاوش در بیشاپور و فیروزآباد هم در جریان است که درصورت تأمین اعتبار انجام خواهد شد.
به‌گفته او، پژوهشگاه تا این لحظه هنوز نتوانسته اعتباری جذب کند و همه‌چیز بستگی به میزان بودجه‌ای دارد که سازمان برنامه وبودجه در اختیار قرار می‌دهد و بخشی از این اعتبار هم در سفرهای استانی و از محل اعتبارات استانی تأمین خواهد شد؛ زیرا حدود ۱۰ سال است که برخی اعتبارات کاوش‌ها به استان‌ها منتقل شده.
همچنین، آن‌طورکه رئیس پژوهشکده باستان شناسی نیز اعلام کرده است برای امسال، ۱۱۰ مجوز شامل بررسی باستان‌شناسی، کاوش، تعیین عرصه و گمانه‌زنی صادر شده است.
پژوهش درباره فرونشست
مسئله فرونشست و تأثیر آن بر میراث فرهنگی نیز موضوع بعدی مطرح‌شده در نشست خبری پژوهشکده باستان‌شناسی بود که رئیس این مرکز در این باره گفت: «پیشینه چندانی در حوزه پژوهش فرونشست نداریم، اما این هشدار چند دهه است که داده می‌شود. فرونشست فقط موضوع پژوهشگاه و وزارتخانه نیست و نهادهای دیگر هم باید به کمک بیایند.»
«ذات‌الله نیکزاد»، سرپرست معاونت پژوهشی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، نیز در توضیح این مسئله گفت: «فرونشست، مسئله‌ای است که به‌صورت میان‌رشته‌ای مطرح است و در یک‌دهه اخیر برجسته شده. ما در پژوهشگاه به‌دنبال بررسی دو موضوع هستیم؛ اول، تأثیری که میراث فرهنگی از تغییراقلیم می‌گیرد و دیگر اینکه دانش میراثی ما چه کمکی می‌تواند به این مسئله بکند. سرزمین ایران در گذشته درگیر این بحران‌ها بوده و خود را با آن سازگار کرده است و ما دنبال استفاده از این دانش هستیم.»
ضرورت رعایت پیوست فرهنگی تاریخی
موضوع پیوست تاریخی و فرهنگی پروژه‌های عمرانی هم در پایان نشست مطرح شد. رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه بسیاری از تعارض‌ها میان طرح‌های عمرانی و میراث فرهنگی در مراحل اولیه قابل‌حل است، گفت: «پروژه آبرسانی غدیر یک نمونه خوب در این باره است که هیچ محوطه باستانی را در معرض تهدید یا آسیب قرار نداد. ما می‌توانیم با یک تعامل سازنده این آسیب‌ها را به کمترین حد ممکن برسانیم. سازمان برنامه‌وبودجه هم به این پیوست متعهد است و همه طرح‌ها باید این پیوست را داشته باشند.»
«نوروز رجبی»، مشاور رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، با تأکید بر اینکه پیوست تاریخی و فرهنگی الزام برنامه چهارم و ششم توسعه بوده است، گفت: «پروژه‌ها باید در مرحله امکان‌سنجی و پیش از اجرا این پیوست را تهیه کنند، اما در مملکت ما قانون‌گریزی وجود دارد و سازمان برنامه‌وبودجه باید این مسئله را کنترل کند. اگر جایی آسیب می‌بیند، به‌دلیل نادیده گرفتن این دستورالعمل است.»/پیام ما
