آتشک گوجه فرنگی و مبارزه با آن

اخبار سبز کشاورزی : بیماری آتشک گوجه فرنگی منشاء قارچی داشته و قادر است به سرعت و با انتشار اسپورهای آن به سرتاسر مزرعه منتقل و باعث خسارت‌های شدید و گاه از بین رفتن کامل شود.

توجه در شناخت اولین نشانه‌های این بیماری می‌تواند موجب سرعت عمل در مبارزه با آن گردد. نکته‌ای که یادآوری آن ضرورت بسیار دارد، توجه نداشتن گوجه‌کاران به سوابق وجود بیماری‌ها در مزارعی است که گاه به صورت مستمر تحت کشت یک محصول قرار می‌گیرند. دیده می‌شود که علی‌رغم وجود آفات و بیماری‌های این گیاه، چندین سال در یک مزرعه گوجه فرنگی کاشته می‌شود که همین موضوع موجب گسترش بیماری‌ها می‌شود.

بیشتر بخوانید: شناسایی آفات گوجه‌فرنگی

بروز لکه‌های تیره بر روی برگ‌های قدیمی‌تر در پائین بوته‌ها و حتی برگ‌های میانی می‌تواند اولین نشانه ظهور این بیماری قارچی باشد که در مراحل بعدی میوه‌ها را نیز آلوده می‌کند. عوامل آلاینده در سه دوره می‌توانند بوته‌های گوجه فرنگی را تحت تاثیر قرار دهند که تفاوت‌هایی با یکدیگر نیز دارند.

۱- در مرحله اول بوته‌ها تحت تاثیر قارچ «آلترناریا سولانی» (Alternaria solani)قرار می‌گیرند و این زمانی است که هنوز بوته‌ها مراحل اولیه رشد را طی می‌کنند. بهترین اقدام در این مرحله ریشه کن کردن بوته‌ها و خارج نمودن آنها از مزرعه و دفن است تا امکان انتشار اسپورهای قارچ کاهش یابد.

۲- در مرحله دوم به علت فعالیت قارچ«فیتوفتورا اینفستانس»(Phytophthora)، نشانه‌های پودری روی برگ‌ها و سپس تمام بوته دیده می‌شود. در صورت مشاهده هرگونه علامت باید به سرعت نسبت به جلوگیری از گسترش بیماری اقدام کرد.

۳- مرحله سوم توسط قارچ«سپتوریا» (Septoria)به وجود می‌آید و بر روی برگ‌های تحتانی و نزدیک به زمین لکه‌های قهوه‌ای یا سیاه ایجاد می‌شود که در صورت جدا کردن این برگ‌ها با رعایت اصول بهداشتی می‌توان از انتقال عوامل بیماری‌زا به بخش‌های بالایی گیاه جلوگیری کرد.

برای یک کشاورز گوجه فرنگی کار، چیزی آزاردهنده‌تر از آن نیست که ببیند بوته‌های گوجه سالم و زیبای او به یکباره شروع به پژمردگی و نابود شدن می‌کنند. این عارضه چنانکه گفته شد با ظهور دوایر یا نقاط تیره بر روی برگ‌های پائینی شروع و به سرعت گسترش می‌یابد. طولی نخواهد کشید که دوایر کوچکی در اندام‌های فوقانی نیز ظاهر شده و در اندک زمانی تمام مزرعه آلوده خواهد شد.

از آن به بعد رشد گیاه به سراشیبی خواهد افتاد و به تدریج بوته‌ها تحلیل رفته و پلاسیده می‌شوند. میوه‌ها نیز به این عارضه دچار شده و بوته‌ها خواهند مرد.

ناامیدکننده‌تر از این نه فقط عدم امکان برداشت محصول بلکه به خطر افتادن کشت گوجه فرنگی در سال‌های آینده به علت آلوده شدن خاک به اسپور قارچ‌هایی است که می‌توانند تا سال‌ها در آن جا باقی بمانند.

مبارزه با آتشک

اولین پرسش آن است که آیا می‌توان از وقوع ابتلاء بوته‌های گوجه فرنگی به آتشک ممانعت به عمل آورد؟ پاسخ آن است که امکان دارد، اما به شرطی که به سرعت اقدام شود. مشکلی که باید از آن اطمینان کامل داشت، آلوده شدن تمام مزرعه در صورت اقدام دیرهنگام به مبارزه است و بدتر از آن مبتلا شدن گیاهان دیگری نظیر سیب زمینی یا فلفل در شرایط مجاورت با مزرعه گوجه فرنگی است. از نکات مهم در ابتلا بوته‌ها به آتشک، سرعت انتقال عوامل بیماری‌زا توسط باد به سرتاسر مزرعه است که در مدت کوتاهی تمام مزرعه آلوده می‌شود.

اگر چه امروز ساده‌ترین روش مبارزه با آفات و بیماری‌های گیاهی استفاده از سموم شیمیایی است، اما با رعایت برخی از اصول و همچنین عملیات غیرشیمیایی می‌توان با بیماری‌های یاد شده مبارزه کرد و مقابله شیمیایی را آخرین گزینه انتخاب نمود.

این اصول عبارتند از:

۱- دانستن چگونگی آغاز و انتشار آتشک گوجه فرنگی که اهمیت زیادی دارد. عامل آتشک، اسپورهای قارچی است که در خاک مزرعه بوده و توسط هوا به اطراف پراکنده شده و روی اندام‌های گیاه قرار می‌گیرند. اسپورهای قارچ توسط قطرات باران یا پاشیده شدن آب بر روی اندام‌های پائینی گیاه نیز پراکنده می‌شوند. این اسپورها توسط باد نیز جابه‌جا شده و از روی خاک به برگ‌ها منتقل و به سرعت ایجاد آلودگی می‌کنند. اولین اقدام، کنترل بوته‌ها در آغاز رشد گیاهان به دلیل داشتن فرصت کافی در مبارزه است. در این زمان می‌توان هرگونه بوته مشکوک را حذف کرد، حتی اگر فقط یک برگ دارای علائم بیماری باشد. سهل انگاری در این که فقط یک برگ آلوده است، شرایط گسترش بیماری را به وجود می‌آورد.

۲- تمیز کردن وسایل کار نظیر بیل، بیلچه، قیچی و سایر ادوات؛ چرا که هر یک از این ابزار در صورت آلوده بودن می‌توانند آلودگی را به سایر نقاط مزرعه منتقل نمایند. برای ضدعفونی کردن می‌توان از یک محلول سفیدکننده‌(bleach)، مخلوط با آب یا هر ضدعفونی‌کننده دیگری استفاده کرد. این اقدام کوچک بسیار بیش از آنچه فکر می‌کنید، موثر است و از گسترش عوامل بیماری‌زا جلوگیری می‌کند.

تمام شاخ و برگ‌های آلوده

باید با دقت و فوریت از مزرعه خارج و نابود شوند. رها کردن آن‌ها در فضای باز به انتشار بیشتر عوامل بیماری می‌انجامد.

چنانچه مکان یا بشکه‌ای برای مهیا کردن آتش وجود دارد، باید تمام آن‌ها سوزانده شوند. به هیچ وجه نباید از این اندام‌های گیاهی آلوده به عنوان کمپوست استفاده کرد، چرا که آلودگی می‌تواند تا مدتی طولانی موجب بیماری شود.

3- مالچ و هرس؛ اگر پیش از این از مالچ استفاده نشده، حال زمان گستردن هر نوع مالچ بر روی زمین برای جلوگیری از تماس اندام‌های گیاه با خاک است. قرار دادن یک لایه کاه ضخیم، مانع از پرتاب یا بالا آمدن اسپورها می‌شود، ضمن آن که می‌توان اقدام به هرس شاخ و برگ‌های زیرین بوته‌ها کرد. با هرس حداقل ده تا پانزده سانتی متر از شاخ و برگ پائین بوته، امکان قرار گرفتن اسپورهای قارچ بر روی آنها را کاهش می‌‌دهد. پس از اتمام هرس، ضایعات به جا مانده را سوزانده و ابزار کار را ضدعفونی نمائید. چنانچه بوته‌های گوجه فرنگی در فواصل کم کاشته شده‌اند بهتر است که برای عبور هوا از بین آنها، شاخه و برگ‌های مجاور را هرس کرد. هنگامی که رطوبت زیاد در اطراف بوته‌ها باشد و گردش هوا در حد و اندازه کافی نباشد، شانس ابتلا به بیماری بالا می‌رود.

4- پاشیدن محلولی از مخلوط سودا و روغن گیاهی؛ اسپری مخلوطی از سودا و روغن‌های گیاهی خوراکی مایع می‌تواند به کاهش خسارت و جلوگیری از گسترش عامل بیماری کمک نماید. مایعی از آب، سودا و روغن گیاهی خوراکی که مستقیما بر روی بوته‌های بیمار پاشیده می‌شود، به بهبود شرایط کمک فراوان می‌کند. روش تهیه محلول مذکور به این طریق است که 1/5 قاشق غذاخوری از سودا و 1/5 قاشق غذاخوری از روغن را در یک گالن آب(4/5 لیتر) حل کرده و توسط سمپاش بر روی تمام اندام‌های گیاهی می‌پاشیم. در صورت وسیع بودن مزرعه می‌توان با همین نسبت مقدار بیشتری محلول تهیه کرد. خاصیت ضدباکتریایی سودا موجب کنترل اسپورهای قارچ شده و روغن نیز موجب چسبیدن و استقرار محلول روی اندام‌های گیاه می‌شود. برای اثرگذاری کامل می‌توان در دو نوبت هفته‌ای یکبار آن را تکرار کرد.

توصیه می‌شود که به آرامی به مزرعه آب داده شود و این کار در اوایل صبح انجام گیرد، چرا که شدت رطوبت در بعدازظهرها و شب‌ها به توسعه بیماری کمک می‌کند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۶۶ - شهریور ۱۴۰۱