بازار جهانی گندم: ازیاد تولید، موانع ژئوپلیتیکی و نگرانی‌های اقلیمی

بازار جهانی گندم در حال حاضر عملکردی پیچیده و متناقض را به نمایش می‌گذارد که با نوسانات چشمگیر قیمت در ابتدای ماه آبان ۱۴۰۴ مشخص می‌شود. در حالی که عرضه فراوان جهانی تا حد زیادی قیمت‌ها را پایین نگه داشته است، تنش‌های ژئوپلیتیکی، معاملات سوداگرانه و الگوهای در حال تغییر آب‌وهوا باعث ایجاد نوسانات قابل توجهی شده‌اند.

اخبار سبز کشاورزی؛ این پویایی درهم‌تنیده، بازاری را نشان می‌دهد که از یک‌سو با پیش‌بینی‌های قوی تولید روبه‌روست و از سوی دیگر با عدم قطعیت‌های مداوم درگیر است.

این نوسانات پیامدهای مستقیمی برای همه ذینفعان دارد؛ از کشاورزان کوچکی که با حاشیه سود محدود مواجه‌اند تا تولیدکنندگان بزرگ مواد غذایی که از کاهش هزینه نهاده‌ها سود می‌برند. با وجود اشباع کنونی بازار، شکنندگی بنیادین آن به‌واسطه فشارهای خارجی می‌تواند تغییرات سریع و غیرمنتظره‌ای ایجاد کند.

بازار گندم تحت فشار

در تاریخ ۲ آبان ۱۴۰۴، معاملات آتی گندم در بورس‌های اصلی عملکردی متفاوت داشتند. قراردادهای گندم کانزاس (HRW) و شیکاگو (SRW) به‌ترتیب با افزایش ۱۱.۵ و ۹.۲۵ سنت همراه شدند. علت این افزایش، گمانه‌زنی‌هایی درباره تلاش چین برای عرضه گسترده گندم جهانی و پوشش موقعیت‌های فروش (short coverage) بود.

در نتیجه، قیمت کل گندم با ۰.۱۹ درصد رشد روزانه به ۵۱۳.۹۹ دلار در هر بوشل رسید. با این حال، این رشد جزئی در برابر روند نزولی بازار قرار دارد؛ به‌گونه‌ای که قیمت‌ها در ماه گذشته ۲.۴۷ درصد و نسبت به سال قبل ۹.۶۷ درصد کاهش یافته‌اند.

علت اصلی این افت، عرضه مازاد جهانی و برداشت‌های بزرگ پیش‌رو در کشورهایی چون آرژانتین و روسیه است.

در مقابل، معاملات گندم بهاره مینیاپولیس کاهش نشان داد. افزایش قیمت نفت، رشد هم‌زمان ذرت و سویا و نیز تنش‌های ژئوپلیتیکی ناشی از تحریم شرکت‌های نفتی روسیه، از عوامل مؤثر بر رفتار اخیر بازار بودند. داده‌های اقتصادی آمریکا نیز با کاهش شاخص CPI و احتمال کاهش نرخ بهره، بر احساسات بازار تأثیر گذاشتند.

علاوه بر این، تنش‌های تجاری بین ایالات متحده و چین و تعرفه‌های جدید، فضای بازار را مبهم کرده و بر تقاضای محصولات کشاورزی آمریکا سایه انداخته‌اند. در حوزه اقلیم نیز، بارش‌های سنگین در شرق استرالیا خطراتی برای گندم رسیده ایجاد کرده، در حالی که باران‌های بیش از حد کاشت در اروپا را به تأخیر انداخته است.

از دید تاریخی، قیمت گندم پس از جهش ناشی از جنگ روسیه و اوکراین در سال ۲۰۲۲، به سطح پیش از درگیری بازگشته است. اما نوسانات ناشی از اختلافات تجاری و تغییرات اقلیمی همچنان ادامه دارد. کشورهای صادرکننده بزرگ (روسیه، آمریکا، اتحادیه اروپا، کانادا و استرالیا) و واردکنندگان عمده‌ای چون چین و مصر با تصمیمات خود، مسیر بازار را تعیین می‌کنند.

پویایی مالی شرکت‌ها

وضعیت فعلی—ترکیب قیمت‌های پایین و عرضه زیاد—مرز روشنی میان برندگان و بازندگان بازار ترسیم کرده است. شرکت‌های فرآوری مواد غذایی مانند جنرال میلز (GIS) و کوناگرا برندز (CAG) که گندم مواد اولیه اصلی آن‌هاست، از کاهش قیمت سود می‌برند و امکان ارائه محصولات رقابتی‌تر را می‌یابند.

غول‌های کشاورزی مانند Bunge Global SA (BG) و Archer-Daniels-Midland (ADM) نیز با استراتژی‌های پوشش ریسک قوی، از نوسانات بهره می‌برند. در مقابل، کشاورزان گندم‌کار و شرکت‌هایی که تنها به تولید اولیه وابسته‌اند، از کاهش قیمت متضرر می‌شوند. افزایش هزینه کود، سوخت و نیروی کار نیز فشار بر سودآوری آنان را تشدید کرده است.

این وضعیت ممکن است بر تولیدکنندگان ماشین‌آلات کشاورزی چون Deere & Company (DE) نیز اثر منفی بگذارد؛ زیرا کشاورزان تمایل کمتری به خرید تجهیزات جدید خواهند داشت.

در نتیجه، بازیگران بزرگ و چندملیتی به‌دلیل دسترسی جهانی و مدیریت هوشمند ریسک، در موقعیت بهتری نسبت به تولیدکنندگان کوچک قرار دارند.

فهم شناختی دینامیزم بازار

اگرچه تمرکز بازار گندم بر قیمت و عرضه است، اما ابعاد ژئوپلیتیکی و اقلیمی آن اهمیت گسترده‌تری دارد. تولید بیش‌ازحد کنونی، با وجود کاهش هزینه‌های غذایی برای کشورها، شکنندگی عمیق سیستم را پنهان می‌کند.

برآوردها نشان می‌دهد عملکرد جهانی گندم طی ۵۰ سال گذشته به‌دلیل تغییرات اقلیمی حدود ۸ تا ۱۲ درصد کمتر از حالت عادی شده است. این موضوع آسیب‌پذیری بالای تولید در برابر رویدادهای آینده را نشان می‌دهد.

صادرات بالای روسیه فشار رقابتی بر دیگر صادرکنندگان وارد کرده و سیاست‌های اتحادیه اروپا در قبال گندم اوکراین مسیرهای تجاری را تغییر داده است. در همین حال، تنش‌های ایالات متحده و چین یادآور جنگ تجاری ۲۰۱۸ است که می‌تواند تقاضای گندم آمریکا را کاهش دهد.

تجربه جنگ روسیه و اوکراین در ۲۰۲۲ یا معامله غلات روسیه در ۱۹۷۲، هر دو نشان می‌دهند که تصمیم‌های سیاسی و اقلیمی می‌توانند شوک‌های سنگینی به بازار جهانی وارد کنند.

در این زمینه، ایجاد ذخایر استراتژیک، تنظیم سیاست‌های تجاری و دیجیتالی شدن تجارت کشاورزی می‌تواند از بی‌ثباتی بکاهد. بااین‌حال، وابستگی امنیت غذایی جهان به سیاست و اقلیم، نیاز به راهبردهای تطبیقی و مدیریت ریسک بلندمدت را برجسته می‌کند.

بررسی آینده بازار گندم

در کنفرانس شورای بین‌المللی غلات (IGC) در لندن، نشست «کارگاه گندم: چشم‌انداز تولید و بازار ۲۰۲۵/۲۶» با هدف ارزیابی عرضه و تقاضای جهانی برگزار شد.

آینده کوتاه‌مدت (۲۰۲۵–۲۰۲۶)

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که با تداوم تولید رکوردی در روسیه، اتحادیه اروپا و آمریکا، عرضه فراوان باقی خواهد ماند و قیمت‌ها در دامنه‌ای نسبتاً پایین حرکت خواهند کرد. بااین‌حال، تنش‌های ژئوپلیتیکی در دریای سیاه و روابط چین و آمریکا همچنان ریسک اصلی نوسان قیمت به شمار می‌روند.

کشاورزان نیز همچنان با هزینه‌های بالای کود و سوخت مواجه خواهند بود که فشار بر سودآوری آنان را حفظ می‌کند.

آینده بلندمدت (۲۰۲۵–۲۰۳۵)

در افق ۱۰ ساله، بازار جهانی گندم رشد تدریجی با نرخ مرکب سالانه ۰.۹ درصد را تجربه خواهد کرد و ارزش آن تا سال ۲۰۳۵ به حدود ۱۵۰۰ میلیارد دلار می‌رسد.

تغییر اقلیم بزرگ‌ترین تهدید است؛ پیش‌بینی می‌شود تا ۶۰ درصد از مناطق فعلی کشت تا پایان قرن با کمبود آب مواجه شوند. رشد جمعیت در آسیا و آفریقا نیز تقاضا را افزایش خواهد داد.

پیشرفت فناوری‌های کشاورزی، اصلاح ژنتیکی، آبیاری هوشمند و توسعه گندم مقاوم به خشکی از ارکان حفظ تولید به‌شمار می‌روند.

همچنین تنوع‌بخشی زنجیره‌های تأمین، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سبز و همکاری‌های بین‌المللی برای کاهش خطرات ژئوپلیتیکی حیاتی است.

نتیجه‌گیری: گندم، بازاری باثبات اما آسیب‌پذیر

در ۲۴ اکتبر ۲۰۲۵، بازار جهانی گندم تصویری از وفور منابع در کنار شکنندگی ساختاری ارائه می‌کند.

فشار عرضه جهانی به‌ویژه از سوی روسیه و اتحادیه اروپا قیمت‌ها را پایین نگه داشته و سودآوری کشاورزان را محدود کرده است. در مقابل، تولیدکنندگان مواد غذایی از این وضعیت بهره‌مند می‌شوند.

با وجود رشد تدریجی ارزش بازار از ۲۱۰.۷ میلیارد دلار در ۲۰۲۵ تا حدود ۳۰۷.۸ میلیارد دلار در ۲۰۳۴، چالش‌های اقلیمی، تورم نهاده‌ها و نااطمینانی‌های ژئوپلیتیکی پابرجاست.

بانک جهانی نیز در چشم‌انداز کالایی خود، کاهش حدود ۱۰ درصدی قیمت کالاها تا سال ۲۰۲۶ را پیش‌بینی می‌کند. از این رو، بازار گندم در آینده نزدیک بسیار حساس به شوک‌های خارجی خواهد بود و رصد مستمر تحولات تجاری چین–آمریکا و مسیرهای صادراتی دریای سیاه حیاتی است.

در نهایت، آینده بازار گندم در گرو توان بازیگران جهانی برای ایجاد تعادل میان عرضه فراوان، تقاضای رو‌به‌رشد و سازگاری با تغییرات اقلیمی خواهد بود. تاب‌آوری، پایداری و نوآوری، کلیدهای امنیت غذایی در جهانی ناپایدار باقی خواهند ماند.