خطر تب برفکی با سروتیپ SAT1 در راه بود؛ خواب زمستانی وزارت کشاورزی و دامپزشکی کشور+ نامه

سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) توصیه می‌کند که پس از شناسایی اخیر ویروس تب برفکی (FMD) با سروتیپ SAT1 در عراق — که در گاوها و گاومیش‌های آبی گزارش شده است — اقدامات نظارتی و ایمنی زیستی (Biosecurity) در منطقه خاور نزدیک و اروپای غربی تقویت شود. این سروتیپ همچنین در گاوهای یک ایستگاه قرنطینه در بحرین شناسایی شده است.

اخبار سبز کشاورزی؛ شناسایی سروتیپ SAT1 نگرانی‌های جدی برای منطقه ایجاد کرده است، زیرا این نوع معمولاً در این نواحی وجود ندارد و بنابراین دام‌های منطقه به‌شدت در برابر بیماری آسیب‌پذیر هستند. با توجه به افزایش جابه‌جایی دام‌ها در ماه‌های آینده به‌دلیل مهاجرت‌های بهاری و جشن‌های مذهبی، احتمال گسترش و استقرار دائمی ویروس وجود دارد.

بیشتر بخوانید:فاجعه تب برفکی در ایران؛ هشدار احمد مقدسی درباره از دست رفتن سرمایه‌های ملی دامداری+ویدئو

سابقه و چالش‌های تب برفکی در منطقه

تب برفکی (FMD) برای مدت طولانی یکی از چالش‌های اصلی در خاور نزدیک و اروپای غربی بوده است؛ در این مناطق چندین سروتیپ مختلف از ویروس در گردش هستند — عمدتاً سروتیپ‌های O و A و اخیراً SAT2. کشورهای این مناطق به‌طور مکرر شاهد شیوع تب برفکی هستند که معمولاً با تحرکات فرامرزی دام‌ها، تجارت غیررسمی دام و پوشش ناکافی واکسیناسیون مرتبط است.

• گزارش‌های اخیر: در سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳ مواردی از سروتیپ SAT2 در بحرین، اردن، عراق، عمان و ترکیه گزارش شد که با ویروس‌هایی مرتبط بودند که معمولاً در شرق آفریقا شناسایی می‌شوند.

گردش سروتیپ SAT1 معمولاً به زیرصحرای آفریقا محدود است، اما شاخه‌ای که اخیراً در خاور نزدیک شناسایی شده، بیشترین شباهت را با ویروس‌هایی دارد که بیش از پنج سال پیش در شرق آفریقا جدا شده بودند. به‌صورت تاریخی، SAT1 تنها به‌طور پراکنده در خاور نزدیک و اروپای غربی دیده شده است. آخرین موارد شیوع گسترده SAT1 در منطقه به سال ۱۹۶۲ بازمی‌گردد، زمانی که مواردی از آن در بحرین، ایران، عراق، اسرائیل، اردن، لبنان، سوریه و ترکیه گزارش شد.

• ورود مجدد: پیش از رویداد کنونی، آخرین ورود (incursion) ویروس SAT1 به منطقه در ژوئیه ۲۰۲۳ بود، زمانی که مواردی در گاوهای قطر شناسایی شد. موارد اخیر در خاور نزدیک نشان‌دهنده‌ی ورود مجدد ویروس به منطقه است و تهدید مستمر و منظم سروتیپ‌ها و دودمان‌های غیربومی را یادآوری می‌کند و ضرورت پایش گسترده‌تر و اقدامات کنترلی هدفمندتر را برجسته می‌سازد.

خطر گسترش و آسیب‌پذیری دام‌ها در برابر SAT1

با توجه به تجربیات گذشته در مورد تب برفکی در منطقه و همچنین جمعیت بالای دام‌های حساس — شامل میلیون‌ها گاو، گوسفند، بز و گاومیش آبی — و تجارت فعال فرامرزی دام و محصولات دامی، خطر گسترش این ویروس همچنان بالا ارزیابی می‌شود.

از آنجا که سروتیپ SAT1 معمولاً در این منطقه یافت نمی‌شود، واکسن‌های موجود در برنامه‌های واکسیناسیون ممکن است شامل این سروتیپ نباشند و جمعیت دام‌ها را به‌طور ویژه آسیب‌پذیر کنند. در حال حاضر، تحلیل‌هایی برای شناسایی واکسن‌های موجود که با سویه SAT1 جدید مطابقت دارند، در جریان است.

اهمیت اقتصادی و زیان‌های ناشی از تب برفکی

تب برفکی یکی از مسری‌ترین بیماری‌های دامی است و به دلیل قابلیت گسترش فرامرزی، اهمیت بالایی در پایش و کنترل دارد. این ویروس بیماری انسان‌ها را ایجاد نمی‌کند، اما بر گاو، گوسفند، بز و خوک تأثیر می‌گذارد و اثر اقتصادی آن در جمعیت‌های بدون ایمنی شدید است.

زیان‌های ناشی از FMD شامل موارد زیر است:

• کاهش تولید شیر و وزن‌گیری
• ناکارآمدی‌های تولیدمثلی
• مرگ‌ومیر در حیوانات جوان
• کاهش توانایی حیوانات برای دسترسی به غذا و آب (به‌دلیل لنگش)
• کاهش بهره‌وری حیوانات کاری
• هزینه‌های بالای پیشگیری و کنترل
• محدودیت‌های تجارت داخلی و بین‌المللی
• تأثیر بر معیشت و امنیت غذایی زنجیره‌های ارزش

مسیرهای اصلی خطر برای گسترش FMD

1. افزایش تجارت و جابه‌جایی دام‌ها به‌دلیل جشن‌های مذهبی.
2. کوچ دام‌ها به مراتع تابستانی (transhumance).
3. تجارت داخلی و بین‌المللی دام، به‌ویژه در بازارهای زنده و مراکز نگهداری و حمل‌ونقل.
4. اجرای ناکافی بازرسی دام در مرزهای بین‌المللی.

اقدامات توصیه‌شده FAO برای مقابله با تب برفکی

کشورها، از جمله ایران، باید اقدامات زیر را به‌صورت فوری در دستور کار قرار دهند:

1. ارزیابی مسیرهای خطر:

کشورها باید مسیرهای خطر قبلی برای ورود و شیوع FMD را بررسی کرده و اقدامات کاهش ریسک را برنامه‌ریزی کنند. این اقدامات شامل ارزیابی مجدد ریسک و آماده‌سازی برای تدارک و اجرای اضطراری واکسن محافظت‌کننده علیه سروتیپ SAT1 است.

2. هوشیاری نیروی دامپزشکی:

دامپزشکان بخش‌های دولتی و خصوصی باید هوشیار و آماده شناسایی و گزارش موارد مشکوک FMD باشند.

3. تقویت بازرسی‌ها:

بازرسی‌ها در مرزهای بین‌المللی، داخل مرزهای ملی و مسیرهای ترافیکی بر اساس تحلیل ریسک تقویت شود تا خطر ورود دام‌های آلوده و محصولات دامی آلوده کاهش یابد.

4. اطمینان از آمادگی برنامه اضطراری:

کشورها باید مطمئن شوند که:

• برنامه اضطراری FMD شامل دستورالعمل‌های عملیاتی استاندارد (SOP) برای پایش و کنترل شیوع از جمله واکسیناسیون وجود دارد.
• آزمایشگاه‌ها ظرفیت تأیید سریع موارد مشکوک و تعیین سروتیپ عامل بیماری را دارند.

5. آگاهی‌رسانی به کشاورزان و جوامع:

کشاورزان باید از تهدید FMD و اقدامات حفاظتی مطلع شوند.

6. تقویت اقدامات بهداشتی و ایمنی زیستی (Biosecurity) در مزارع:

• دام‌های بیمار باید جدا شده و توسط دامپزشک بررسی شوند؛ هرگز فروخته یا منتقل نشوند.
• جابه‌جایی و ترکیب دام‌ها کاهش یابد.
• ورود دام‌های ناشناخته به مزارع سالم ممنوع و قرنطینه ۵ تا ۱۴ روزه رعایت شود.
• هنگام کار با دام‌ها، از کفش و لباس تمیز استفاده شود و بازدیدکنندگان با دام تماس نداشته باشند.
• در صورت شک به FMD، تعلیق موقت جابه‌جایی دام (livestock standstill) در نظر گرفته شود.

7. استفاده از واکسن مناسب:

واکسن باید کیفیت بالا داشته باشد و سویه ویروسی واکسن با ویروس در گردش مطابقت داشته باشد.

8. تقویت سیستم‌های تشخیص زودهنگام:

• کشاورزان و دامپزشکان خصوصی باید برای گزارش سریع علائم مشکوک بسیج شوند.
• سیستم‌های پایش و هشدار زودهنگام شامل داده‌های مرگ‌ومیر دام، مشاهدات کشتارگاه‌ها و اطلاعات کشاورزان، تجار و بازرسان ایجاد شود.

نتیجه‌گیری: سازمان FAO از طریق اداره تولید و بهداشت دام و همکاری‌های فنی با شرکای نهادی، به‌طور کامل متعهد به حمایت از کشورهای عضو برای افزایش آمادگی و توانمندی مدیریت اضطراری است.

این هشدار که در تاریخ ۱۴ آوریل ۲۰۲۵ صادر شده، نشان‌دهنده لزوم واکنش سریع و مسئولانه مقامات، به‌ویژه وزارت کشاورزی و سازمان دامپزشکی ایران، برای جلوگیری از خسارات اقتصادی سنگین به بخش دامپروری کشور است.

رفرانس اصلی:

FAO. FAO ALERTS COUNTRIES IN THE NEAR EAST AND WEST EURASIA TO ENHANCE PREPAREDNESS FOR FOOT-AND-MOUTH DISEASE, 14 April 2025.