از باغ‌های پسته هرات تا بازارهای جهانی؛ ناگفته‌های یک کارشناس کشاورزی از چالش‌ها و امیدها
برای درک بهتر وضعیت باغ‌های پسته و صنعت پسته کشور، با دکتر دهستانی، یکی از کارشناسان و فعالان این حوزه در منطقه پسته خیز هرات به گفتگو نشسته‌ایم
پسته، نگین سبز کشاورزی ایران و یکی از مهم‌ترین محصولات صادراتی ماست؛ اما مسیر تولید و عرضه این محصول استراتژیک، همواره با چالش‌ها و پیچیدگی‌های فراوانی همراه بوده است.
اخبار سبز کشاورزی؛ برای درک بهتر وضعیت پسته کاران، باغ‌های پسته و صنعت پسته کشور، با دکتر دهستانی، یکی از کارشناسان و فعالان این حوزه در منطقه پسته خیز هرات به گفتگو نشسته‌ایم. در ادامه، دیدگاه‌های صریح و کارشناسانه ایشان را در قالب پرسش و پاسخ می‌خوانید:
سوال: لطفاً مجموعه باغ‌های پسته خودتان را معرفی کنید؛ در چه منطقه‌ای واقع شده و چه ارقامی را کشت می‌کنید؟
پاسخ: باغ‌های پسته هرات ما با وسعت حدود ۲۰ هکتار در منطقه فتح آباد هرات واقع شده است. این باغ بیش از ۱۷ سال سن دارد و ارقامی که عمدتاً در آن کشت می‌شود، احمد آقایی و اکبری است.
خاک باغ ما نسبتاً سنگین است و آب منطقه هم نسبتاً شیرین است. با این حال، به دلیل محدودیت و کمبود آب، آبیاری باغ تقریباً هر ۴۵ روز یکبار صورت می‌گیرد که یک چالش جدی محسوب می‌شود.
سوال: به عنوان یک پسته کار باسابقه، مهم‌ترین مشکلات و چالش‌های پیش روی باغ‌های پسته و باغداران پسته در ایران چیست؟
پاسخ: مسائل و مشکلات در این مسیر تولید برای باغ‌های پسته و باغداران پسته کار بسیار متعدد و سنگین است. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• احداث بسیاری از باغ‌های پسته در مناطقی با خاک و آب شور، قلیایی و بی‌کیفیت.
• استفاده از نهال‌های غیرمعتبر، آلوده و بدون گواهی سلامت در زمان احداث باغ‌های پسته.
• بی‌توجهی به انجام آزمایش خاک قبل از احداث یا در طول دوره کشت و عدم اصلاح مناسب خاک.
• عدم زهکشی مناسب در اراضی پسته کاری که منجر به مشکلات جدی در آینده می‌شود.
• انتخاب ارقام نامناسب و حساس به بیماری‌ها، آفات و شرایط نامساعد خاک و آب (مانند pH بالا یا شوری).
• استفاده از نهاده‌ها و کودهای کشاورزی تقلبی یا بی‌کیفیت در بازار.
• عدم همکاری کافی با کارشناسان متخصص و بهره‌گیری از دانش روز در باغ‌های پسته.
• هزینه‌های سرسام‌آور تولید (کود، سم، کارگر، آب، انرژی) که فشار سنگینی به کشاورز وارد می‌کند و توان سرمایه‌گذاری حرفه‌ای را کاهش می‌دهد.
• نقش پررنگ و تعیین‌کننده دلالان و تاجران پسته در بازار داخلی که محصول را با نازل‌ترین قیمت از کشاورز خریداری می‌کنند.
سوال: بازار تولید و فروش پسته در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا شرایط برای کشاورزان عادلانه است؟
پاسخ: متأسفانه برای سالیان طولانی، بازار تولید و فروش پسته عملاً در دست تعداد محدودی واسطه و دلال بود که شرایط را برای باغداران بسیار سخت می‌کردند و قیمت‌ها را به نفع خود تعیین می‌کردند.
اما در حال حاضر، پیش‌بینی می‌شود با افزایش تعداد افراد و شرکت‌های صادرکننده که به طور مستقیم وارد بازار شده‌اند، رقابت بیشتری شکل بگیرد و این موضوع به نفع تولیدکننده باشد و قیمت پسته در سال پیش رو مناسب‌تر بشود.
سوال: یکی از مشکلات جدی در پسته، بحث استفاده از سموم و آلودگی محصول به خصوص افلاتوکسین است. توضیح می‌دهید؟
پاسخ: این مسئله بسیار حیاتی و مربوط به سلامت محصول و قابلیت صادرات آن است. از لحاظ استفاده از سموم، به دلیل شرایط تحریم و محدودیت‌های موجود، دسترسی ما به سموم با کیفیت بالا و استاندارد جهانی محدود است. سموم موجود در بازار گاهی با قیمت‌های بسیار گزاف عرضه می‌شوند و متأسفانه نمونه‌های تقلبی یا بی‌کیفیت نیز تولید یا وارد می‌شوند.
استفاده از این سموم می‌تواند موجب آلودگی مغز پسته به سموم خطرناک شود که این خود یک مانع بزرگ برای صادرات به کشورهای پیشرفته با استاندارد بالا است.
علاوه بر این، ضعف در سیستم‌های فرآوری سنتی، پوست‌گیری و شستشوی پسته و عدم رعایت کامل موارد بهداشتی در برخی مراحل، بخشی از محصولات پسته ایران را درگیر افلاتوکسین و ماندگاری باقی‌مانده سموم و کود می‌کند که در نتیجه صادرات پسته ما با مشکل جدی روبرو می‌شود.
سوال: با توجه به این مشکلات، اوضاع صادرات پسته ایران را در حال حاضر و سال‌های آینده چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پاسخ: با وجود چالش‌هایی که اشاره کردم، اوضاع صادرات پسته ایران را در سال‌های پیش رو مثبت ارزیابی می‌کنم. دلیل اصلی این خوش‌بینی، افزایش تعداد پایگاه‌ها، شرکت‌ها و افراد صادرکننده است که وارد این عرصه شده‌اند. این رقابت و تنوع در صادرکنندگان، امیدوارکننده است و پیش‌بینی می‌کنم که موجب افزایش حجم صادرات و تسهیل و راحتی بیشتر در فرآیند صادرات شود. افزایش صادرات می‌تواند به نفع تولیدکننده نیز باشد.
سوال: آیا حمایتی از طرف وزارت جهاد کشاورزی یا سایر نهادهای دولتی برای پسته کاران وجود دارد؟ آیا این حمایت‌ها کافی هستند؟
پاسخ: از لحاظ حمایت، نمی‌توان زحمات انجام شده را نادیده گرفت. تحقیقات پیشرفته مراکز تحقیقاتی در زمینه پسته بسیار ارزشمند است. همچنین بخش ترویج و آموزش وزارتخانه نقش مهمی به عنوان حلقه وصل بین دانش فنی و کشاورز ایفا می‌کند. مجموعه حفظ نباتات نیز جهت آموزش، راهنمایی و به خصوص رصد و پایش آفات خطرناک کمک شایانی نموده است.
در سال‌های اخیر نیز در زمینه کنترل سرمازدگی بهاره، اطلاع‌رسانی و اقداماتی مانند تأمین سوخت برای گرم کردن باغ‌های پسته و ارائه تسهیلات و مجوزها تا حدی صورت گرفته است که قابل تقدیر است. ولیکن باید پذیرفت که حمایت‌ها و کمک‌های ویژه و محسوس‌تری لازم است. به عنوان مثال، تأمین کودهای دولتی مورد نیاز با قیمت مناسب‌تر، یک مطالبه جدی است که فشار هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.
سوال: افزایش قیمت پسته در بازار داخلی طی سال گذشته یا اخیر را ناشی از چه عواملی می‌دانید؟
پاسخ: افزایش قیمت پسته در بازار داخلی دلایل متعددی دارد. یکی از آن‌ها این است که پسته برای چندین سال افزایش قیمت متناسب با تورم و هزینه‌های تولید را تجربه نکرده بود. همزمان، شاهد افزایش قابل توجه قیمت دلار در کشور بودیم که مستقیماً بر قیمت صادراتی و در نتیجه قیمت داخلی تأثیر می‌گذارد.
همچنین، افزایش نرخ پسته در بازارهای جهانی به خصوص پسته آمریکا نیز بر قیمت پسته ایران اثرگذار است. علاوه بر این، همانطور که اشاره کردم، افزایش تعداد صادرکنندگان و جاذبه کسب دلار صادراتی برای واردکنندگان قطعات یا خودرو نیز در این افزایش قیمت نقش داشته است.
سوال: در پایان، اگر نکته‌ای باقی مانده یا پیشنهاد و صحبتی برای مسئولان و دست‌اندرکاران دارید، بفرمایید.
پاسخ: امید اصلی من و بسیاری از پسته کاران، برداشته شدن تحریم‌ها است. این اتفاق به ما کمک می‌کند تا بتوانیم از تکنولوژی‌ها و علوم روز دنیا بهره‌مند شویم، به آموزش‌های برتر دسترسی پیدا کنیم و تعاملات سازنده‌ای با کشورهای پیشرفته داشته باشیم.
هدف نهایی باید ارتقاء سطح تولید به سمت محصولات ارگانیک و سالم باشد تا بتوانیم آن را با قیمت‌های مناسب به بازارهای جهانی صادر کنیم و در نهایت، تولید پسته در ایران را اقتصادی و سودآور نماییم.
