کنترل جلبک در هیدروپونیک: راهنمای جامع مقابله با دشمن پنهان ریشه گیاهان+ ایفوگرافی

آیا با رشد جلبک در سیستم کشت بدون خاک خود مواجه‌اید؟ این راهنمای جامع به شما کمک می‌کند تا با دلایل، مشکلات و موثرترین روش‌های کنترل جلبک در هیدروپونیک آشنا شوید و از سلامت گیاهان خود اطمینان یابید.

 

سلامت سیستم هیدروپونیک شما در خطر است؟ پای جلبک‌ها در میان است!

اخبار سبز کشاورزی؛ کشت هیدروپونیک دنیایی از مزایا را برای پرورش گیاهان به ارمغان آورده است؛ از رشد سریع‌تر و مصرف بهینه آب گرفته تا کاهش آفات خاکی و امکان تولید در هر شرایط محیطی. اما هر فناوری نوینی در کنار مزایای بی‌شمارش، چالش‌های خاص خود را نیز دارد که می‌تواند چرخه‌تولید آن را با موانعی روبرو کند.

یکی از رایج‌ترین مشکلاتی که تولیدکنندگان در این سیستم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، رشد ناخواسته و سریع جلبک‌هاست. جریان مداوم آب به‌ویژه در حوضچه‌های پرورش گیاهان، زمینه‌ساز رشد جلبک‌ در سیستم‌ تولیدی است. این موجودات ذره‌بینی می‌توانند به سرعت در محیط غنی از مواد غذایی و رطوبت سیستم هیدروپونیک شما تکثیر شده و سلامت گیاهان را به خطر بیندازند.

بنابراین، باید اقدام به دفع آن‌ و پاکسازی سیستم‌ نمود. کنترل جلبک در هیدروپونیک به یکی از کارهای اساسی برای تولیدکنندگان گیاهان هیدروپونیک تبدیل شده است و هنگامی که اندکی غفلت و بی‌توجهی شود؛ جلبک به سرعت و با جذب موادغذایی، رشد گیاهان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و زحمات شما را هدر می‌دهد.

چگونه جلبک را در سیستم هیدروپونیک شناسایی کنیم؟

اولین قدم برای مقابله با هر مشکلی، شناخت آن است. شناسایی جلبک‌ در سیستم‌ هیدروپونیک معمولا کار دشواری نیست. در کشت‌های هیدروپونیک معمولا جلبک یک لایه سبز رنگ روی موادغذایی، ظرف‌ها و حتی لوله‌های آب‌رسانی ایجاد می‌کند. دیدن این لایه سبز رنگ اولین نشانه هشدار است.

 

دلایل اصلی رشد جلبک در هیدروپونیک چیست؟

چرا جلبک‌ها تا این حد عاشق سیستم‌های هیدروپونیک هستند؟ پاسخ ساده است: شما دقیقاً همان چیزی را که جلبک برای رشد نیاز دارد، در اختیارش قرار می‌دهید! سه عامل مهم برای رشد جلبک نقش دارند که در سیستم هیدروپونیک به وفور یافت می‌شوند:

1.‌ تابش نور: جلبک‌ برای رشد و فتوسنتز به نور کافی نیاز دارد. بنابراین هر مقدار از نور موجب تحریک آن‌ به تکثیر می‌شود؛ حتی نور غیرمستقیم یا نشتی‌های نور.

2.‌ غذای کافی: جلبک معمولا در آب با مواد غذایی کافی رشد می‌کند؛ پس وجود عناصر غذایی در محلول سیستم هیدروپونیک، مکان مناسبی برای رشد و تکثیر این موجودات است. محلول غنی از مواد مغذی که برای گیاهان شما حیات‌بخش است، برای جلبک‌ها هم یک سفره رنگین است!

3.‌ رطوبت: سیستم‌ هیدروپونیک بر پایه آب است؛ و محیطی کاملاً مرطوب و ایده‌آل برای رشد جلبک‌ است. آب همیشه در دسترس است و این همان چیزی است که جلبک می‌خواهد.

 

جلبک‌ها چه مشکلاتی برای گیاهان و سیستم هیدروپونیک ایجاد می‌کنند؟

حتی در شرایطی که جلبک‌ بدون آسیب به‌نظر می‌رسد و یک لایه نازک سبز رنگ است، می‌تواند اثرات منفی قابل‌توجهی بر سیستم‌های هیدروپونیک و سلامت گیاهان شما بر جای بگذارد؛ مشکلاتی که ممکن است در ابتدا متوجه آن‌ها نشوید اما به مرور زمان عملکرد سیستم و رشد گیاهان را مختل می‌کنند. این مشکلات عبارت است از:

•‌ رقابت در جذب موادغذایی: جلبک‌ از همان عناصر غذایی مصرف شده توسط گیاهان استفاده می‌کند. آن‌ها رقیب شما و گیاهان شما در جذب مواد مغذی از محلول هستند که نتیجه نهایی آن کمبود مواد و به تاخیر انداختن رشد گیاهان است.

•‌ برهم زدن pH محیط رشد: رشد جلبک موجب ناپایداری pH در محلول غذایی گیاهان می‌شود. جلبک‌ها با فعالیت‌های زیستی خود می‌توانند تعادل pH را به هم بزنند و حفظ یک محیط زندگی پایدار و بهینه برای جذب مواد غذایی توسط گیاهان را سخت نمایند.

•‌ کاهش اکسیژن: جلبک‌، به ویژه در شب، باعث هدر دادن اکسیژن محلول در آب و کاهش مقدار آن می‌شود. این موضوع اکسیژن مورد نیاز ریشه گیاهان را کم می‌کند و در سیستم‌های هیدروپونیکی که گردش آب ندارند؛ بیشتر آسیب می‌زند و می‌تواند منجر به خفگی ریشه‌ها شود.

•‌ مسدودسازی سیستم: در برخی از سیستم‌های هیدروپونیک، رشد زیاد و بی‌رویه جلبک‌ می‌تواند باعث مسدود شدن لوله‌ها‌، پمپ‌، مجاری و مخزن‌ گردش آب شده و به جریان محلول غذایی آسیب وارد نماید که مستقیماً رشد گیاهان را متوقف می‌کند.

•‌ جذب آفت و حشره: وجود جلبک می‌تواند با ایجاد محیطی مرطوب و گاهی لزج، باعث جذب آفت و حشره شده که باعث دشوار ‌شدن مدیریت سیستم می‌گردد و می‌تواند به گیاهان صدمه وارد نماید.

اولین گام در کنترل جلبک در هیدروپونیک: مسدود کردن نور!

یکی از ساده‌ترین و موثرترین روش‌ها در کنترل جلبک در هیدروپونیک، مسدود کردن مسیر دسترسی آن‌ به نور است. جلبک‌ها موجوداتی فتوسنتزکننده هستند و بدون نور نمی‌توانند رشد کنند. در این‌جا به چند راهکار موثر برای قطع دسترسی جلبک به نور اشاره می‌شود:

•‌ مخازن تیره‌رنگ: به‌کارگیری مخازن تیره‌رنگ یا مات برای نگهداری محلول غذایی، یک راهکار بسیار مؤثر است. مخازن شفاف و با رنگ روشن باعث نفوذ نور به درون محلول و رشد جلبک می‌شود؛ بنابراین همیشه از مخازن کدر، تیره (مانند مشکی یا سبز تیره) یا مات استفاده کنید.

•‌ پوشاندن مخازن: به‌منظور مراقبت‌ بیشتر از مخازن عناصر غذایی، می‌توان از پوشش جامد و یا پلاستیک‌های سیاه برای پوشاندن کامل آن‌ها استفاده کرد. این کار حتی در مورد مخازن تیره‌رنگ نیز می‌تواند اطمینان بیشتری حاصل کند که هیچ نوری به محلول نمی‌رسد.

 

روش‌های تکمیلی و پیشگیرانه برای کنترل جلبک در هیدروپونیک

در حالی که مسدود کردن نوررسانی می‌تواند موثرترین گام اولیه باشد، روش‌های دیگری نیز برای کنترل جلبک در هیدروپونیک وجود دارد که به شما در مدیریت کامل این مشکل کمک می‌کنند:

پوشاندن وسایل پرورش گیاه: سطوح مرطوب نیز می‌توانند محل رشد جلبک باشند. اگر در ساختار هیدروپونیک از موادی نظیر ذرات رس یا الیاف نارگیل استفاده می‌شود که در معرض نور قرار دارند؛ باید در انتظار مشکلات بود. بنابراین باید این مواد یا سطوح با لایه‌ای مات پوشانده شود تا نور به آن‌ها نرسد.

کنترل pH محلول: جلبک تمایل بیشتری به محیط گسترده دارد، چرا که باعث رشد و تکثیر آن می‌شود (منظور احتمالاً pHهای نزدیک به خنثی یا کمی قلیایی است که برای برخی انواع جلبک مطلوب‌تر است).

حفظ کردن اندکی حالت اسیدی در مایع غذایی بین pH 5/5 تا 6/5 که محدوده ایده آل برای جذب مواد توسط گیاهان نیز هست، می‌تواند مانع از رشد جلبک‌ و حمایت از سلامت گیاهان گردد. حفظ pH مناسب علاوه بر ممانعت از رشد جلبک‌ به جذب عناصر غذایی توسط گیاهان نیز کمک می‌کند و دو هدف مهم را همزمان محقق می‌سازد.

حفظ نظافت سیستم: انجام نظافت مستمر از موثرترین روش‌های جلوگیری از تشکیل لایه جلبک در سیستم هیدروپونیک می‌شود. یک برنامه نظافتی منظم، احتمال بروز مشکلات جلبکی را به شدت کاهش می‌دهد. اجرای عملیات زیر مانع از رشد جلبک‌ می‌گردد:

استفاده از ترکیبات ضدعفونی‌کننده: انجام برنامه‌های نظافت و پاکسازی در تمام سطوح، مخازن، لوله‌ و هرگونه سطحی که در تماس با محلول‌های غذایی است. در صورت امکان از مایع «پراکسید هیدروژن» استفاده شود که یک ضدعفونی‌کننده مؤثر است. با این شرایط باید دقت کافی به عمل آورد تا بقایای آن بر جای نماند یا غلظت آن برای گیاهان مضر نباشد.

نظافت بین دو کشت: انجام ضدعفونی و نظافت کامل سیستم پس از هر دوره کشت، بسیار حیاتی است. چرا که امکان دارد بقایایی نامرئی از جلبک‌ بر جای بماند و موجب آلودگی بعدی سیستم هیدروپونیک شود و مشکل از نو آغاز گردد.

بازرسی مستمر: سیستم هیدروپونیک باید هفتگی بازرسی شود. با بازرسی دقیق و به روش نقطه‌ای، هرگونه نشانه اولیه تشکیل جلبک باید تحت‌کنترل قرار گیرد و در نطفه خفه شود.

 

استفاده از موادافزودنی مفید برای کنترل جلبک

عده‌ای از پرورش‌دهندگان گیاهان هیدروپونیک برای کنترل جلبک از موادی که برای گیاهان مضر نیستند یا ضرر آن‌ها حداقل است، استفاده می‌کنند. این مواد می‌توانند به صورت مستقیم جلبک‌ها را از بین ببرند یا با آن‌ها رقابت کنند. تعدادی از این مواد به قرار زیراند:

پراکسید هیدروژن: یک مخلوط ملایم و کم‌اثر (در حدود 3 درصد) از پراکسید هیدروژن در محلول غذایی هیدروپونیک می‌تواند موجب کشتن جلبک‌ بدون آسیب وارد کردن به گیاهان شود. این ماده اکسیژن آزاد می‌کند که برای ریشه مفید است اما برای جلبک‌ها مضر. باید در تهیه و استفاده از این محلول دقت کافی به عمل آورد و از غلظت‌های بالاتر خودداری کرد.

 باکتری‌ها و آنزیم‌های مفید: برخی از محصولات تولید شده برای کشت هیدروپونیک حاوی باکتری‌ها یا آنزیم‌های مفید هستند. این میکروارگانیسم‌ها در واقع در رقابت با جلبک‌ قرار گرفته و به گیاهان در مصرف عناصر غذایی کمک می‌کنند یا با ایجاد محیطی نامناسب، مانع رشد جلبک می‌شوند.

محلول‌های ارگانیک کنترل جلبک: بعضی از دارندگان سیستم‌های هیدروپونیک از محلول‌هایی نظیر «روغن درخت چای» با غلظت‌های بسیار اندک استفاده می‌کنند که می‌تواند بدون آسیب به گیاهان، مانع از رشد جلبک گردد. استفاده از این روش‌ها نیاز به تحقیق و رعایت دقیق دستورالعمل‌ها دارد.

 

نقش تنظیم جریان هوا و گردش آب در پیشگیری از جلبک

جریان هوای خوب در آب می‌تواند از رشد جلبک‌ جلوگیری نماید، چرا که اساسا جلبک برای رشد خود به آب و هوای آرام و راکد علاقه دارند. ایجاد تلاطم و اکسیژن‌رسانی مناسب، محیط را برای آن‌ها نامطلوب می‌کند. در این جا به چند مورد از چگونگی تنظیم گردش هوا و آب اشاره می‌شود که به کنترل جلبک در هیدروپونیک کمک می‌کند:

•‌ استفاده از پمپ هوا: در سیستم‌های با آب راکد یا جریان بسیار کند، یک وسیله گردش هوا یا یک پمپ کوچک به گردش آب کمک نموده که ضمن تامین اکسیژن کافی برای رشد گیاهان موجب برهم زدن شرایط مورد علاقه رشد جلبک‌ می‌گردد.

•‌ تهویه هوا: برقراری مستمر گردش هوا در سالن پرورش گیاهان و کاهش رطوبت در هوا و مجاور سطح آب مخازن نیز می‌تواند از رشد جلبک تا میزان زیادی جلوگیری کند. محیط خشک‌تر برای رشد جلبک‌ها سخت‌تر است.

•‌ بازرسی گردش آب: در ساختارهای هیدروپونیک بزرگ باید از گردش یکنواخت و دائمی آب اطمینان داشت و مکان‌های دارای آب راکد که محیط‌های مناسبی برای رشد جلبک هستند، باید به‌طور پیوسته بازرسی و از گردش کامل آب در تمام نقاط سیستم اطمینان حاصل کرد.

 

مدیریت عناصر غذایی: غذای کمتر برای جلبک، رشد بهتر برای گیاه

همانطور که گفته شد، جلبک‌ در یک محیط با موادغذایی کافی رشد می‌کنند. بنابراین، باید از کوددهی بیش از میزان نیاز گیاهان خودداری کرد. محلول غذایی بیش از حد غنی، عملاً در حال تغذیه جلبک‌هاست!

چند روش برای تنظیم موادغذایی و جلوگیری از تغذیه بیش از حد جلبک‌ها:

رصد غلظت مواد: استفاده از روش‌های ارزیابی مواد جامد محلول در آب (TDS) و یا EC (هدایت الکتریکی) می‌تواند به آگاهی داشتن از مقدار عناصر محلول در آب کمک نماید. این ابزارها به شما نشان می‌دهند که آیا غلظت مواد غذایی در محدوده مطلوب گیاهان است یا خیر.

و‌ توجه به مقادیر توصیه شده: معمولاً سازندگان سیستم‌های هیدروپونیک یا تولیدکنندگان کود، برای تعیین غلظت‌های مواد، توصیه‌هایی را ارایه می‌دهند. به این توصیه‌ها پایبند باشید و از اضافه کردن عناصر غذایی بیشتر به محلول خودداری کنید؛ مگر آن که نشانه‌های کمبود واقعی در گیاهان دیده شود.

جایگزین‌کردن دوره‌ای محلول: محلول واقع در سیستم هیدروپونیک باید دوره‌ای تعویض شود. این کار باعث حذف مواد زائد و جلبک‌های شناور می‌شود و اجازه نمی‌دهد جلبک‌ بتوانند به رشد خود ادامه دهند و سیستم را به تصرف خود درآورند.

 

آشنایی با انواع جلبک در سیستم‌های هیدروپونیک

به‌طور مشخص جلبک یکسان نیست و انواعی از آن که دارای رشد، رنگ و اثرگذاری متفاوتی هستند ممکن است در سیستم شما ظاهر شوند. شناخت این انواع به شما در کنترل جلبک در هیدروپونیک کمک می‌کند:

•‌ جلبک سبز: این جلبک از معمولی‌ترین انواع در سیستم هیدروپونیک بوده و در آب‌های دارای موادغذایی یک لایه سبز ایجاد می‌کنند. کنترل این جلبک‌ با قطع جریان نور به آن چندان مشکل نیست و معمولاً اولین نوعی هستند که مشاهده می‌شوند.

•‌ جلبک‌ سبز-آبی (Cyanobacteria): این جلبک‌ اگرچه از نظر تکنیکی در رده باکتری‌ها قرار می‌گیرد؛ اما می‌تواند همراه با جلبک‌های دیگر تکثیر شده و از محلول‌های غذایی استفاده کنند. این نوع جلبک می‌تواند با تولید سم به گیاهان آسیب وارد نماید و برای انسان و حیوانات نیز خطرناک باشد. بنابراین کنترل آن‌ اهمیت بسیار زیادی دارد.

•‌ جلبک قهوه‌ای: اگرچه کمتر دیده می‌شود، اما به شکل طبیعی در شرایط نور کم و یا سطوحی که نور اندک و غیرمستقیم دارند، رشد می‌کنند. با نظافت مستمر و حفظ شرایط کم‌نور می‌توان رشد آن‌ها را کنترل کرد.

 

باورهای غلط رایج درباره جلبک و کنترل جلبک در هیدروپونیک

در پایان، اشاره به برخی از موضوعات خلاف واقع یا سوءتفاهم‌های رایج درباره جلبک می‌تواند به انتخاب روش‌های موثری برای اجتناب از اقدامات غیرضروری یا مضر کمک نماید:

•‌ تمام جلبک‌ها مضر هستند! این درست نیست. تعداد اندکی از جلبک‌ها به روش مستقیم به گیاهان آسیب وارد می‌کنند؛ اما مدیریت رشد آن‌ها برای به حداقل رساندن آسیب‌های غیرمستقیم (رقابت بر سر غذا، اکسیژن، مسدود کردن سیستم) اهمیت دارد.

•‌ جلبک‌کش‌ شیمیایی همیشه ایمن است! این یک باور بسیار خطرناک است. در صورت استفاده نادرست از جلبک‌کش‌های شیمیایی، با وجود موثر بودن بر جلبک‌ها، می‌توانند به باکتری‌های مفید موجود در سیستم یا سلامت ریشه گیاهان شما آسیب برسانند. بنابراین باید قبل از به‌کارگیری راه‌حل شیمیایی، از روش‌های طبیعی و پیشگیرانه مانند کنترل نور و نظافت استفاده کرد.

•‌ وجود جلبک‌ نشان‌دهنده بد کار کردن سیستم است! وجود مقدار اندکی جلبک، به خصوص در سیستم‌های بزرگتر، چندان اهمیت نداشته و لزوماً به معنی بد کار کردن کل سیستم نیست. نشان‌دهنده این است که شرایط برای رشد جلبک مهیاست و شما باید با روش‌های پیشگیرانه، جلوی تکثیر بی‌رویه آن را بگیرید.

کنترل جلبک در هیدروپونیک نیازمند هوشیاری، رعایت اصول پیشگیرانه و اقدام به موقع است. با اجرای راهکارهای ذکر شده، می‌توانید سیستم هیدروپونیک خود را سالم نگه دارید و از رشد مطلوب گیاهان و بازدهی بالای آن‌ها لذت ببرید.