اثرات مخرب کشاورزی صنعتی بر طبیعت
سیستم کشاورزی و صنعتی و انبوه کنونی که برای تامین غذای جمعیت رو به رشد به اجرا درمی‌آید، بزرگ‌ترین قاتل تنوع زیستی در محیطزیست شده است
سیستم کشاورزی و صنعتی و انبوه کنونی که برای تامین غذای جمعیت رو به رشد به اجرا درمی‌آید، بزرگ‌ترین قاتل تنوع زیستی در محیطزیست شده است؛ چرا که با تخریب کاشانه‌های جانوران و تجاوز به حریم موجودات، استفاده بیش از میزان مجاز از کود شیمیایی، علف‌کش، آفت‌کش و اجرای کشت‌های تک‌محصولی، مبدل به عامل مخربی در تعادل اجزای طبیعت شده است.
اخبار سبز کشاورزی؛ سیستم‌های مدرن کشاورزی، در مدت 50 سال گذشته، مقادیر حیرت‌آوری از محصولات را تولید، اما به همان میزان نیز هزینه‌ها و اثرات ویران‌کننده‌ای بر طبیعت تحمیل کرده است.
این سیستم‌ها تقریبا مسئول تولید یک‌چهارم از تمام آلاینده‌ها در اقلیم‌های جغرافیایی کره زمین هستند، ضمن آن که از مؤثرترین نابودکننده‌های تنوع زیستی هستند؛ که بر اساس اعلام‌نظرهای سازمان ملل، مسئول نابودی 80درصد از گونه‌های در معرض خطر، اعم‌از گیاهان و جانوران هستند.
ادامه حیات بشر وابسته به تنوع‌زیستی گیاهان و جانوران روی زمین، در اقیانوس، آسمان و همه جای دیگر است تا این کره همچنان قابل سکونت بماند. از سوی دیگر، می‌باید برای افزون‌بر 8 میلیارد انسان به‌طور پیوسته غذا تولید شود که به غیر از روش‌های تهاجمی کنونی، راه‌های مسالمت‌آمیز دیگری نیز وجود دارد.
هر سیستم تولیدی محصولات کشاورزی نیازمند تساهل و رعایت کردن ثبات طبیعت و تنوع زیستی است؛ این روش‌ها که می‌توانند دوستدار طبیعت باشند عبارتند از:
زمین کمتر برای کشاورزی
از بین بردن مداوم و پاکسازی زیستگاه‌های جانوران و گیاهان یکی از روش‌های اصلی به‌کار گرفته شده در عملیات کشاورزی کنونی است و اکنون به وضعیت هشداردهنده‌ای رسیده است.
نزدیک به 50درصد از اراضی قابل سکونت کره زمین توسط مزرعه و دامپروری اشغال شده؛ و این در حالی است که اکوسیستم جنگل‌های بارانی آمازون که تنفس‌گاه این کره نامیده می‌شوند؛ نیز توسط گاوداران برزیلی در شرایط جنگل‌زدایی و از بین رفتن است. در آمریکا نیز مراتع و چراگاه‌ها برای تولید محصولاتی ازقبیل گندم و ذرت به‌طور دائم شخم زده و از بین می‌روند.
گاوداری‌های صنعتی و فشرده، بزرگ‌ترین و بیشترین اثرات سوء را در از بین‌رفتن گونه‌های زیستی به‌علت تولید گازهای آلاینده، آلوده‌کردن آب‌ها به انواع میکروب‌ها و انگل‌ها دارند؛ زیرا برای تهیه غذای دام‌ها باید دائما در حال کاشت و برداشت بود.
روش‌های دامداری سنتی توجه بیشتری به حفظ حیات‌وحش داشتند و با کوچ‌کردن از مناطق زمستانی به نقاط تابستانی و بالعکس، موجبات ادامه زندگی برای ساکنان حیات‌وحش را به‌وجود می‌آوردند و پرندگان و حشرات امکان ادامه زندگی می‌یافتند.
شاید یکی از بهترین روش‌ها برای کاهش آسیب‌های دامداری‌های صنعتی مصرف کمتر گوشت باشد که با اتخاذ این روش تا 13درصد از اراضی کشاورزی کم شده و به عرصه‌های طبیعی افزوده می‌شود.
کشت‌های تک‌محصولی
از آغاز دهه 1940(80 سال قبل)، توسعه مزارع عظیم کشت‌های تک‌محصولی بر کشاورزان کوچک و خرده‌پای سنتی که مجموعه از محصولات را تولید می‌کردند، غلبه کرد که اولین آثار زیانبار این روند، تخریب و نابودی زیستگاه‌های انواع جانوران و حشرات و تنوع زیستی بود که در زمان کوتاهی مرگ و نابودی گیاهان و جانوران بومی هر منطقه را در پی داشت.
آشکارترین جنبه این فاجعه، به خطر افتادن زندگی زنبوران و سایر گرده‌افشان در چنین حوزه‌هایی بود.
این مزارع بزرگ و تک محصولی به علت مبارزه با علف‌های هرز، آفات و بیماری در سطوح گسترده‌ای اقدام به استفاده از آفت‌کش، علف‌کش و کودهای شیمیایی کردند که به‌نوبه خود باعث آلودگی آب نهر، رودخانه، منابع زیرزمینی، تخریب خاک و کشتن حشراتی که پرندگان از آن‌ها تغذیه می‌کردند، شدند.
اکولوژیست‌ها اعتقاد دارند که سیستم تولید غذای جهانی باید هزینه‌های خسارات وارد شده به عرصه‌های طبیعی کره زمین را در محاسبات تولید غذا در نظر بگیرند و با کشت درخت و بوته در اطراف مزارع، اندکی از این آسیب‌ها را جبران نمایند.
اثر آفت‌کش، علف‌کش و کود شیمیایی
کمتر کشاورزی در رعایت اصولی استفاده از آفت‌کش به خود زحمت می‌دهد و اکثرا بدون هرگونه هدف و رعایت موازین، بسیار بیش از میزان مجاز از این سموم استفاده می‌کنند. بعضی از شرکت‌های تولیدکننده سموم شیمیایی، بذوری با پوشش سموم عرضه می‌کنند که آثار این سموم را می‌توان در گرده‌های گل‌های گیاهان و درنهایت محصولات به‌دست آمده، مشاهده کرد.
بهترین روش استفاده از سموم شیمیایی آن است که آخرین گزینه و نه با روش دلخواه و گاه غیرضروری باشد. باید پس از بررسی شرایط مزرعه و در صورت نبودن امکان و گزینه‌ای دیگر از این روش استفاده کرد.
مصرف، بیش از استاندارد تعیین‌شده
سرازیر شدن سم و کود در شبکه‌های آبی جاری و زیرزمینی، منتهی به ایجاد زمینه برای رشد سریع جلبک و به‌وجود آوردن پوشش‌های ضخیم روی آب نیمه‌راکد یا دریاچه می‌شود که به علت عبور نکردن نور و اکسیژن به درون این آب، موجب مرگ آبزیان می‌گردد. یکی از نمونه‌های بارز اثر این کود بر محیطزیست، مرگ آبزیان حوزه دلتای رودخانه می‌سی‌سی‌پی در آمریکا است که سازمان محیطزیست در حال همکاری با کشاورزان در چگونگی استفاده درست از کودهای شیمیایی، پاک‌کردن رودخانه و انشعابات آن از جلبک‌های مهاجم است.
مطالعات به‌عمل آمده نشان داد که وابستگی بیش از اندازه به سمومی مانند گلایفوسیت(که اتحادیه اروپا مصرف آن را ممنوع اعلام کرد)، بر زندگی حشرات و آبزیان اثرات زیانبار داشته است.
از سوی دیگر علف هرز هم به این علف‌کش نیز مقاوم شده که کشاورزان را ناچار می‌کند مقادیر بیشتری از این سم مصرف کنند که نتیجه آن آلودگی‌های بیشتر بر محیطزیست است.
چه باید کرد؟
مدافعان تنوع‌زیستی و طبیعت باید توجه داشته باشند که کشاورزان چه راهکارهایی را برای حفظ طبیعت در جریان عملیات کشاورزی خود به کار می‌برند. این مراقبت‌ها می‌تواند موجب تشویق آنان برای کسب منافع از حفظ تنوع‌زیستی ازقبیل افزایش حاصلخیزی خاک، کنترل آفات و کمک به گرده افشان‌ها باشد. در بسیاری از چالش‌های مرتبط با تنوع‌زیستی، راهکارهای آن نیز مشخص است.
به‌عنوان مثال چنانچه بخواهیم موجبات جذب پرندگان لانه‌ساز بر زمین را فراهم کنیم؛ باید شرایط لانه‌سازی آنان را ایجاد و یا در نظر بگیریم تا پرندگان مهاجری مانند لک‌لک و پرستو را به منطقه بکشانیم. ضرورت دارد تا مسیر آب تالاب را پاکسازی و براساس توانایی، مقداری از دانه‌های محصول را در مزارع رها کنیم تا پرندگان به آن مناطق جذب شوند. مدت زمان زیادی است که اتحادیه اروپا با انتقاداتی در اعمال روش‌های کنونی کشاورزی مواجه است و سعی دارد که با برنامه‌هایی، وضعیت طبیعت را بهتر کند.
در این برنامه به کشاورزان خرده‌پا و کوچک کمک می‌کند که محصولات متنوعی را بکارند، اگر چه طرفداران محیطزیست و دانشمندان این اقدامات را ناکافی دانسته و حمایت از تولید انبوه محصولات کشاورزی را مانعی در این راه قلمداد می‌کنند.
ماهنامه دام و کشت و صنعت – شماره ۳۰۱ – مهر ۱۴۰۴
