جایگاه کنسانتره‌ها و مکمل‌ها در پرورش دام

دامداری صنعتی و پرورش فشرده صدها و بلکه هزاران راس دام در یک فضای بسته و خارج از محیط طبیعی که می‌تواند بخشی از نیازهای غذایی آن‌ها را فراهم نماید، الزاماتی را به وجود آورده که بدون آن‌ها ادامه نگهداری، پرورش و تولید محصولات دامی ممکن نیست.

اخبار سبز کشاورزی | امروزه سعی می‌شود در مراکز دامداری به منظور کاهش هزینه‌ها زنجیره‌ای از یک پارچه سازی و به هم پیوستگی در اجزاء تولید محصولات نهایی وجود داشته باشد.

به گونه‌ای که به‌عنوان مثال در یک گاوداری، تاسیسات و کارخانه‌های تولید مواد لبنی نیز احداث می‌شود تا هزینه‌های حمل و نقل شیر حذف و ضمنا با کاهش زمان تولید، محصولات در کوتاه‌ترین زمان به دست مصرف‌کننده‌برسند.

در این جا نقش اندیشه‌های مدیریتی و اقتصادی بسیار اهمیت دارد، چرا که موجب حذف هزینه‌های مازاد و جانبی و کاهش قیمت نهایی محصول می‌شود.

در این‌جا تغذیه دام‌ها به عنوان عامل تعیین‌کننده سرنوشت یک دامداری غیرقابل انکار است، بنابراین حتی پیش از ورود یک دام به دامداری، وجود یک ذخیره غذایی که بتواند نیاز روزانه دام‌ها را برای مدتی تامین نماید، امری الزامی و اجباری است.

در مقوله پرورش دام، هفتاد و پنج درصد از هزینه‌های تولید صرف تهیه یا خرید موادغذایی دام‌ها می‌شود که نشان دهنده جایگاه و نقش تعیین‌کننده آن است.

با تخصصی شدن پرورش دام‌ها و اهدافی که از نگهداری آن‌ها تعریف می‌شود، نوع غذای آن‌ها تغییر می‌کند که به عنوان مثال جیره غذایی یک دام شیری با یک دام گوشتی متفاوت است، چرا که هر یک نیازهای خاص خود را دارد.

خوراک دام‌ها

از آنجایی که دام‌ها اساسا حیواناتی گیاه‌خوار هستند، خوراک آن‌ها حتی با شرایط متنوع، بر پایه محصولات گیاهی است. این خوراک به دو شکل مواد خشبی و مواد دانه‌ای تهیه و در اختیار دام‌ها قرار می‌گیرد.

معمولا مواد خشبی به صورت علوفه‌های تر یا خشک است، اما مواد دانه‌ای که می‌تواند ترکیبی از چند دانه گیاهی(ذرت، گندم، جو و…) باشد با عنوان «کنسانتره» به دام‌ها داده می‌شود.

کنسانتره‌ها بسته به شرایط سنی دام‌ها متفاوت است و بنا به نوع دام و هدف پرورش آن‌ها با یکدیگر فرق دارد. مواد کنسانتره «استارتر» چنانکه از نام آن معلوم است برای گوساله‌ها و حتی جوجه‌هایی است که روزهای اول زندگی خود را سپری می‌کنند و پس از مشخص شدن هدف از پرورش آن‌ها، تغییراتی در جیره غذایی آن‌ها داده می‌شود.

امروزه، یکی از روش‌های کاهش هزینه‌در دامداری‌ها قطع رابطه گاوها و گوساله‌ها اندک زمانی پس از تولد است به گونه‌ای که پس از چند روز شروع به تغذیه گوساله با مواد کنسانتره استارتر می‌شود که یکی از اهداف آن تکامل سریع‌تر شکمبه، شکل‌گیری جمعیت میکروبی و آغاز فرایند تخمیر در شکمبه است.

گذار گوساله‌ها به مرحله «تلیسه» و آماده کردن آن‌ها برای تلقیح، متضمن رعایت جیره غذایی تلیسه‌ها است که علوفه و کنسانتره را باید به صورت توام در اختیار آن‌ها قرار داد.

کنسانتره گاوهای شیری

خوراک گاوهای شیری بسته به مرحله شیردهی یا آبستنی متفاوت است و باید برنامه‌ریزی مناسبی برای دادن کنسانتره به آن‌ها، به عمل آید. بر همین اساس، انواع کنسانتره‌های مکمل پرتولید و سوپر تولید، کنسانتره مکمل متوسط تولید، کنسانتره مکمل گاو خشک و تلیسه، کنسانتره مکمل انتظار زایش و… تولید می‌شود.

برای دام‌های سبک نیز کنسانتره‌هایی تولید می‌شود که هر یک بنا بر اهداف پروار کردن و یا شیری متفاوت هستند.

مواد تشکیل دهنده کنسانتره‌ها معمولا به صورت زیر است:

1- کنجاله(سویا، تخم پنبه و سایر مواد پروتئینی)

2- غلات(ذرت، گندم، جو و…)

3- ویتامین‌ها

4- مواد معدنی(کلسیم و فسفات کلسیم و…)

مکمل‌های غذای دام‌ها

به دلیل اهداف متفاوت از پرورش دام‌ها، جیره‌بندی غذایی آن‌ها نیز بسته به شرایط سنی، وزن و نوع دام مختلف است، بنابراین برای دستیابی به نتایج بهتر باید مجموعه‌ای از مکمل‌ها در حدود و اندازه‌های تعیین شده به آن‌ها داده شود. ضرورت چنین کاری به دلیل امکان وجود کمبود برخی از عناصر لازم است.

مکمل‌ها را به دسته‌های مختلف تقسیم می‌کنند.

1- مواد معدنی که نقش مهمی در سلامت، رشد طبیعی و چگونگی تولید دام دارند و شامل عناصر پرمصرف(کلسیم، فسفر، پتاسیم، سدیم و…) است و عناصر کم مصرف (روی، مس، منگنز، ید و….).

2- ویتامین‌ها اگر چه مقداری از ویتامین‌ها توسط خوراک و یا در شکمبه دام‌ها تولید می‌شود، اما افزودن آن‌ها به کنسانتره‌ها در مقادیر کم، به سلامت دام کمک می‌کنند. ویتامین‌های A، B3، کولین، D3 ،E از ویتامین‌های ضروری برای دام‌ها هستند.

3- اسیدهای چرب، شامل امگا 3 و امگا 6

4- اسیدهای آمینه که ده نوع آن‌ها ضروری است. به طور خلاصه توجه به چگونگی غذای دام‌ها و افزودن کنسانتره‌ها و مکمل‌ها به آن می‌تواند ضامن بقای یک دامداری و سودآور شدن آن گردد.

ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۶۸- آبان ۱۴۰۱