راز قارچ‌های مایکوریزایی

قارچ‌ها و به‌ویژه آن دسته از آن‌هایی که خصوصیت «مایکوریزایی» دارند، هم بستگان و شرکای طبیعی درخت‌ها به‌ویژه در مناطق جنگلی هستند، چرا که نیازهای غذایی درخت‌ها را تامین می‌کنند.

اخبار سبز کشاورزی : یکی از دلایل عمده دوام و بقای حیات روی کره زمین، پیوستگی و همبستگی اجزاء آن با یکدیگر است به‌گونه‌ای که علاوه‌بر جانداران، جامدات نیز در این رشته برای خود جایگاهی دارند. میکروارگانیسم‌ها موجب رشدونمو گیاهان می‌شوند، علف‌خواران از آنها تغذیه می‌کنند، گوشتخواران سهم غذای خود را از علف‌خواران تامین می‌کنند و این چرخه همچنان ادامه دارد.

اما کدام‌یک از این دو استراتژی زیر بهترین روش در تغذیه درختان جنگلی و یا به طور کلی درخت‌ها هستند:

• روش مایکوریزای خارجی(Ectomycorrhiza)

• روش مایکوریزای داخلی(Arbuscular Mycrorrhiza)

بیولوژیست‌هایی که این پرسش را مطرح کردند به این نتیجه رسیدند که هیچ‌یک از دو روش فوق به تنهایی مفید نیست؛ بلکه ترکیبی از این دو می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.

قابلیت‌های مایکوریزا

مایکوریزا Mycorrizal Fungi یک واژه ترکیبی یونانی است که Rhizae یعنی ریشه و Fungus به‌معنی قارچ است و مفهوم نهایی آن ایجاد یک رابطه هم‌زیستی بین گیاه و قارچ است که میلیون‌ها سال قبل بین درخت‌ها و قارچ‌ها به‌وجود آمده است. این ارتباط مثبت بدون هرگونه سوالی، وسیع‌ترین و قدیمی‌ترین رابطه متقابل بین موجودات کره زمین است.

در دانش گیاه‌شناسی، قارچ‌های مایکوریزایی به‌عنوان عوامل تامین‌غذای گیاهان شناخته شده هستند و گاه تا ۱۰ برابر شرایط معمولی سیستم‌های ریشه‌ای را گسترش می‌دهند و آن‌ها را قادر می‌کنند تا آب و موادمعدنی بیشتری جذب نمایند. به‌عنوان مثال قارچ‌های مایکوریزایی قادر به حل فسفر خاک و قرار دادن آن در دسترس گیاه هستند، در مقابل گیاه مواد قندی تولید شده توسط کنش‌های فتوسنتز را در اختیار قارچ‌ها قرار می‌دهند، چرا که این قارچ فقط قادر به مصرف مواد قندی هستند. اکنون انگیزه و علاقه استفاده از قارچ‌های مایکوریزایی به‌منظور تقویت گیاهان افزایش یافته است.

استراتژی‌های دوگانه قارچ‌ها

به‌نظر می‌رسد که دو نوع مایکوریزاهای(Ectomycorrhiza) و (Arbuscular Mycrorrhiza) تاثیرات متفاوتی روی انواع درختان جنگلی و به روش‌های گوناگون دارند.

مایکوریزاهای خارجی بر حدود 2درصد از انواع گیاهانی که اغلب در نیمکره‌شمالی زمین وجود دارند، تاثیر می‌گذارند، اما مایکوریزاهای درونی که قدیمی‌ترین و گسترده‌ترین انواع قارچ‌های هم‌زیست هستند؛ بر بیش از 80درصد گیاهان اثرگذارند و نکته بسیار مهم در این تفاوت چگونگی اتصال این قارچ‌ها به ریشه‌های گیاهان است.

دانشمندان متوجه شدند که جنگل‌هایی که خاک آن‌ها دارای مایکوریزاهای داخلی است دارای تنوع بیشتری هستند. انواعی از خاک‌های مناطق جنگل‌های بارانی استوایی، بسیار بیشتر دارای مایکوریزاهای داخلی هستند، در حالی که جنگل‌های مناطق سرد و قطبی، درخت‌ها اکثرا با مایکوریزاهای خارجی در تماس‌اند. به همین دلیل محققان بر این عقیده‌اند که مایکوریزاهای داخلی نسبت به مایکوریزاهای خارجی موجب حفظ و بقای انواع بیشتری از گیاهان می‌شوند.

بررسی‌های تجربی از نهال‌های مشابه چنین مناطقی (از نظر منطقه جغرافیایی، آب و هوا و فلور گیاهی)، تائیدکننده این تئوری بود که به‌نوبه خود می‌تواند به صورت یک چالش مطرح شود.

تجزیه‌وتحلیل بیش از80 هزار منطقه جنگلی نشان داد که درخت‌ها با یکدیگر و با قارچ‌های مایکوریزایی در تعامل و واکنش هستند که برای آزمایش کردن این تئوری، محققان در مناطق جنگلی بسیاری به مطالعه درازمدتی پرداختند. آنچه موجب تعجب شد آن بود که برخی از جنگل‌ها مخلوطی از هردو استراتژی را در خود داشتند.

نتایج نشان داد که تسلط هر یک از این دو مایکوریزا، بدون توجه به نوع آن موجب کاهش تنوع در درختان جنگلی می‌شود

نقش مایکوریزاها در مقابله با تغییرات اقلیمی

تا زمانی که غلبه مایکوریزاها می‌توانند با معیارهای مختلفی ازقبیل سیستم ریشه‌ای درخت‌ها و منطقه‌های جنگلی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند، اهمیت تاثیر مایکوریزاها در پروسه‌های اکولوژیکی باید مورد توجه قرار گیرد. در چنین شرایطی، استراتژی‌های همزیستی مایکوریزایی می‌تواند تنوع گیاهی در جنگل‌ها را حفظ نماید. در پاره‌ای از اوقات مخلوطی از استراتژی‌های مایکوریزایی بیشتر مورد توجه بیولوژیست‌ها قرار می‌گیرد.

امکان دارد این‌گونه جنگل‌ها راهکاری بحرانی برای تحقیق و مدیریت اهداف والاتر در خدمت جنگل‌ها به وجود آورند، اگر چه بررسی‌ها نشان داده که همیشه تنها علت آسیب دیدن جنگل، چنین موردی نبوده است. مقابله و رودررویی با تغییرات اقلیمی مثال خوبی برای توان خدمت‌رسانی به حفظ جنگل‌ها از این روش است، چرا که یک جنگل در حال رشد با تنوع زیاد در درخت‌ها می‌تواند یک ذخیره‌گاه مطلوب برای مبارزه با تغییرات اقلیمی باشد.

رشد درخت‌ها بخش بسیار مهمی از توان و قدرت یک جنگل است و ارتباط و همبستگی بین مایکوریزاهای خارجی، داخلی و یا ترکیبی از این دو با درخت‌ها، گونه‌های مختلف گیاهی را وادار به جذب موادغذایی دلخواه و انطباق آن‌ها با محیط‌زیست منطقه می‌نماید که از نظر حفظ شرایط اقلیمی و ثبات آن، اهمیت بسیار دارد.

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۶۳- اردیبهشت ۱۴۰۱