من آمار می‌دهم، پس هستم …

جمله ‎ای هرچند تکراری اما بسیار درست و کاربردی است که می‌گوید: «آمار، پایه برنامه‌ریزی است». اما متاسفانه در کشور ما، در بسیاری از مواقع آمارها دستاویزی برای مسئولان، مدیران و افراد برای توجیه برخی ناکارآمدی‎ها می‌شود و واضح است که در چنین شرایطی دستیابی به آمارهای متقن و قابل استناد دشوار خواهد شد.

اخبار سبز کشاورزی ؛ حسین کاظمی | محمد فاضلی، استاد جامعه شناسی، در جایی عنوان می‌کند: اساساً از جمله فاکتورهای مهم یک دولت مدرن، برخورداری از نظام‎های کارآمد سنجش و آمارگیری است. دولت‌ها و حاکمیت‌های مدرن با سرشماری آغاز می‌شوند و هر حاکمیتی باید اطلاع مناسبی از داده‌های آماری کشور داشته باشد. دولت پیشرفته، یعنی دولت سنجیدن و اندازه گرفتن؛ دولتی که شاخص‌های مهم و تاثیرگذار در زندگی مردم را می‌سنجد و برای استفاده محققان، کارشناسان و فعالان حوزه‌های مختلف، در اختیار آنها قرار می‌دهد و به واسطه تولید و انتشار این داده‌ها، امکان ارتقای ظرفیت‎های حکمرانی، شفافیت و نظارت بیشتر مردم فراهم می‌آید. امکان توسعه با وجود چنین حاکمیتی دست‌یافتنی‌تر خواهد شد. (با اندکی تغییر و تلخیص)

از طرفی حاکمیت در هر کشوری وظیفه دارد که امور مردم را شفاف با آنها در میان بگذارد و البته در این میان مسائل امنیتی نیز در نظر گرفته می‌شود، اما نباید به بهانه‎های امنیتی از هر نوع شفافیتی پرهیز نمود.

داشتن آمارهای قابل اتکا در هر موضوعی بسیار با اهمیت است؛ چراکه آمارها و ارقام، دست برنامه‌ریزان و مدیران را در پیشبرد صحیح امور باز می‌کند و در بخش کشاورزی و تولید غذا نیز این مسئله بسیار بااهمیت و بلکه از بسیاری جهات دارای اهمیت راهبردی و حیاتی است.

متاسفانه در کشور ما و در بخش کشاورزی، آمارهای بسیار متناقض و بعضاً گمراه‌کننده‌ای ارائه می‌شود که در مجله «دام و کشت و صنعت» بارها به آن اشاره شده است.

اخیراً مقام معظم رهبری در دیداری که از نمایشگاه دستاوردهای دانش بنیان کشور و بازدید از غرفه جهادکشاورزی داشتند، نیز به این مشکل ریشه‌دار اشاره کردند و از وزیر جهادکشاورزی خواستند که این موضوع را مدنظر قرار دهد.

در مورد غیرواقعی بودن آمارها در بخش کشاورزی، این نکته درست که در این بخش به دلیل ماهیت و نوع فعالیت، دستیابی به آمارها و ارقام تا اندازه‌ای دشوار می‌نماید، اما به نظر می‌رسد مشکل عمده آمارها در این بخش نه فقط به‌دلیل ماهیت آن و غیرقابل احصاء بودن آمارها است، بلکه سهم عمده‌ای از این تشتت و خطاهای آماری مربوط به افراد و دستگاه‌هایی است که عمداً این آمارها را به‌صورت غیرواقعی (گاهی کم و گاهی زیاد) ارائه می‌دهند؛ بدین معنا که بخش زیادی از مشکل، نتیجه نتوانستن نیست بلکه بر اثر نخواستن به‌وجود آمده است و در بسیاری از مواقع، امکان احصاء آمارهای درست وجود دارد اما برخی از افراد در رده‎های مختلف درون سیستم وزارتخانه، با انگیزه‎های مختلف از جمله توجیه عملکرد خود، اقدام به ارائه آمارهای غیر واقعی می‎کنند و اگر وزیر جهاد کشاورزی بخواهد به سمت واقعی کردن آمارها حرکت کند، تمرکز اصلی وی باید بر اصلاح چنین رویه‎ای باشد.

وقتی‎که به فرض مثال از مدیریت‌های شهرستانی و سازمان‌های استانی گرفته تا در سطح ستادی وزارتخانه جهادکشاورزی، افرادی آمارها را با درصدی افزایش یا کاهش ارائه ‎دهند، در نهایت از جمع‌آوری همین آمارهای نادرست، علی‌القاعده در سطح کلان نیز به یک آمار دور از واقعیت خواهیم رسید.

شاید برخی ملاحظات امنیتی نیز در ارائه برخی آمارها دخیل باشد، اما به هر حال نمی‌توان همه مسئله را با آن توجیه کرد و این موضوع هم راهکار و حساب و کتاب خود را دارد.

موضوع آمارهای اشتباه و غیر واقعی، پیش از این هم مورد توجه دیگر متولیان بخش کشاورزی بوده و سعی در واقعی کردن آمارهای بخش کشاورزی داشتند؛ به‌طور مثال کاظم خاوازی (وزیر قبل جهاد کشاورزی) نیز نظر جدی به واقعی کردن آمارها داشت اما درگیری او و وزارتخانه‌اش با مشکلات ریز و درشت مختلف و سختی‌های این کار، باعث شد تا عملا فرصت پرداختن به این مهم از او گرفته شود.

در دولت جدید و وزارت سید جواد ساداتی‌نژاد نیز موضوع آمارها یکی از 5 برنامه محوری وزارتخانه عنوان شده و با ایجاد «رصدخانه کشاورزی»، تلاش در جهت دستیابی، احصاء و ارائه آمارهای دقیق‌تری در بخش کشاورزی وجود دارد، اما آنچه مهم است مقداری جرأت و جسارت نیز در این مورد باید چاشنی کار باشد تا بدون واهمه از زیر سوال رفتن و مورد هجمه قرار گرفتن عملکرد بابت پائین یا بالا بودن آمارها، ابتدا بتوان به آمارهای دقیق دسترسی پیدا کرد و بعد تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی را بر پایه آن شکل داد.

اخیرا ساداتی‌نژاد، وزیر جهادکشاورزی در برنامه «صف اول» سیما عنوان کرده است که در دنیا دقیق‌ترین و حساس‌ترین آمارها ابتدا مربوط به مسائل دفاعی و جنگی و بعد از آن در حوزه غذا و تولیدات کشاورزی است و هر کشوری باید در این دو مورد اشراف مناسبی از استعدادهای خود داشته باشد.

ما نیز امیدواریم که در بخش کشاورزی با توجه به تذکر دقیق و به‌جای رهبری به این موضوع و نیز با بهره‌گیری از فناوری‌های روزآمد، وزارت جهاد کشاورزی دقت در آمارها را در اولویت قرار دهد تا بتوان آمارهای درست و قابل اتکاء تهیه و در اختیار کارشناسان، برنامه‌ریزان، مدیران، رسانه‎ها، فعالان اقتصادی و… قرار داد.

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۷۱ - بهمن ۱۴۰۱