بخش سوم: خشکسالی، آفات و بلایای طبیعی همزاد جامعه دهقانی ایران
به‌طور واضح در فلات ایران، خشکسالی، قحطی، آفات، بیماری‌ها و حوادث غیرمترقبه همواره همزاد جامعه دهقانی در مقاطع مختلف تاریخی بوده است و پیوسته سیطره خود را به‌واسطه فراوانی و تنوع انواع متکثر ریسک بر جامعه کشاورزی تحمیل نموده است.
اخبار سبز کشاورزی؛ حسین شیرزاد، کارشناس و تحلیلگر بخش کشاورزی| مجموعه‌ای از خشکسالی‌ها که از سال ۱۹۱۶ میلادی شروع شدند، ذخیره محصولات کشاورزی را بیش از پیش خالی کردند. در اوایل ماه فوریه سال ۱۹۱۸ میلادی، خشکسالی در همه جای کشور گسترده شده بود.
روزنامه کوشش: توليد غله در ايران کفاف مصرف داخلی را نمی‌دهد
روزنامه کوشش در این باره می‌نويسد: «شرايط آشفته ارزاق در سال‌های گذشته و شرايط اسفناک آن در دوران قحطی سال‌های 1917 تا 1919 همه را به اين نتيجه رسانده بود که توليد غله در ايران کفاف مصرف داخلی را نمی‌دهد، بديهی است که خشکسالی و قحطی در هر کشوری ممکن است رخ دهد و اگر ايران در گذشته دچار اين بلايا شده، به اين دليل نيست که نمی‌تواند برای برآوردن نيازهای داخلی‌اش گندم کافی توليد کند».
در مذاکرات مجلس ۵ آبان ۱۳۱۱ نشست ۱۱۲ آمده: «رئیس اداره کل فلاحت و صناعت (آقای فرخ) – در بودجه اداره فلاحت برای دفع آفات حیوانی یک مبلغی منظور شده بود که در موقع عادی البته کافی بود، ولی امسال به‌واسطه اینکه امراض مختلفه حیوانی از نقاط دیگر سرایت کرده بود و بعضی نقاط را گرفت اعتبارات ما کم آمد لهذا ده هزار تومان یعنی صد هزار ریال از اعتبارات دیگر تمنا شده است که انتقال داده شود».
بیشتر بخوانید:
-
وقایع اتفاقیه روستایی و کشاورزی در ایران معاصر (۱)
-
وقایع اتفاقیه روستایی و کشاورزی در ایران معاصر (۲)
در بودجه سال ۱۳۱۱ اداره کل فلاحت برای کلیه مصارف مربوطه به دفع آفات حیوانی که مطابق معمول و به‌طور عادی پیش آمد نماید مبلغ ۶۶۰۰۰۰ ریال منظور و تصور می‌رفت که مبلغ مزبور احتیاجات دفع آفات حیوانی را کاملاً تأمین خواهند نمود؛ ولی برخلاف انتظار امراض ساریه طاعون گاوی و سیاه‌زخم گوسفند و شاربن سمبتوماتیک و غیره به قسمی در حیوانات نواحی مختلفه خراسان، مازندران، آذربایجان، همدان و سایر نقاط دیگر بروز نموده که مجبور شد علاوه‌بر دو نفر دکتر متخصص و ۲۸ نفر واکسیناتورهایی که در استخدام اداره کل فلاحت می‌باشند یک عده از دکترها و متخصصین وزارت جنگ را نیز به نواحی مزبور اعزام دارد تا از امراض مذکور جلوگیری نماید.
علی هذا، اعتباری که برای قسمت مخارج مربوطه به دفع آفات حیوانی به شرح فوق منظور شده بود به مصرف رسیده و جز مبلغ مختصری باقی نمانده است برای اینکه فقدان اعتبار امور دفع آفات را دچار وقفه ننموده و خسارت جبران ناپذیری بر رعایا و صاحبان اغناء و احشاء حتی المقدور وارد نکرده و از طرفی از مبلغ ۵۰۰۰۰۰ ریالی که از قسمت فصل ۱۴ ماده ۴ بودجه مملکتی برای عمل معادن قراچه داغ منظور گردیده مبلغ کافی اعتبار باقی است که به مصرف نرسیده ماده واحده ذیل را به قید یک فوریت برای ترمیم اعتبار دفع آفات حیوانی از اعتبار فوق پیشنهاد و تقاضای تصویب آن را می‌نماید. بیشتر این قبیل امراض حیوانی از خارج به ایران سرایت می‌کند از قبیل طاعون و پست پوین و شاربن سمپتو ماتیک و سایر اقسام شاربن این‌ها اغلب از سایر ممالک و نقاط خارج به ایران سرایت می‌کند.
روحی، نماینده وقت مجلس: در مسئله فلاحت و گاومیری نباید سهل‌انگاری کنند
روحی، یکی دیگر از نمایندگان مجلس در این رابطه می‌گوید: «موضوع دفع آفات حیوانی هم یکی از امراض مزمن ساری این مملکت است که غالب نقاط این مملکت در اوقات مختلفه مبتلا هستند، ولی به‌طوری که بنده اطلاع دارم اداره فلاحت در چند سال قبل یک موسسه خیلی منظم و مرتبی ایجاد کرده بود به‌نام دفع آفات حیوانی و در آن جا واکسن درست می‌کردند و یک عده بیتار مخصوص استخدام شده بود و در مازندران و جاهای دیگر عمل کرده بودند و نتایح خیلی مستحسنی هم گرفته شده بود، ولی امسال بدبختانه در اغلب از نقاط و قسمت مهم این مملکت در همدان و یک قسمت از دهات قزوین دچار مرض گاومیری شده باشد درجه و کوچک‌ترین عمل از طرف اداره فلاحت به منصه ظهور نپیوست و یک قدم کوچک هم برنداشتند؛ حتی به دو گاو هم تزریق نشد و من تعجب می‌کنم یک اداره که حقیقتاً موظف است که این مسئله را پیشرفت بدهد؛ یعنی فلاحت مملکتی را و لااقل وسائلی که برای این فلاحت کار می‌کنند صیانت و نگهداری کنند. این غفلت از چه بود و چرا قبلاً پیش‌بینی نکرده بودند چه در بودجه‌شان و چه جای دیگر در صورتی که باید متوجه باشند که مرض گاومیری یک مرض خطرناکی است و ممکن است در این مملکت هر روز از گوشه به گوشه این مملکت سرایت کند و یک مشت وسائل تولید فلاحت را از میان ببرد که آن گاو باشد. در مسئله فلاحت و گاومیری نباید سهل‌انگاری کنند این یک ترتیبی است که امسال زیان زیادی به مملکت وارد آورده است».
پاستورلوز يكی از خطرناكترين بيماري‌هاي دامی در ايران بود که اولين مورد در سال 1316 شمسی از استانهاي تهران، گيلان، مازندران و آذربايجان غربی و خوزستان گزارش شده است.
در ضمن از جاجرم خراسان هم گزارشاتی در اين مورد وجود دارد. سياه زخم نيز همواره در ايران واجد اهميت خاصی بوده و موجب تلفات در گاوها می‌گردید. از اين بيماري اولين‌بار در سال 1316 از استانهاي تهران، مازندران، گيلان، آذربايجان، خراسان و خوزستان گزارش شده است.
ملک مدنی، یکی دیگر از نمایندگان وقت: یک دسته از مهاجرین مرض گاومیری را به ایران آوردند
ملک مدنی، یکی دیگر از نمایندگان می‌گوید: «موضوع مرض گاومیری یک چیزی است که تقریباً آنچه بنده به خاطر دارم از اواخر جنگ بین المللی که یک دسته از مهاجرین به ایران آمدند این مرض را هم به ایران آوردند و این مرض یکی از مخاطرات بزرگ عوامل فلاحتی ما شده است و همیشه یک سال دو سال این مرض تخفیف پیدا می‌کند مجدداً باز از یک نقاطی شروع می‌کند الان به طوری که بنده اطلاع دارم در قسمت غرب باز شروع کرده است و خیلی هم تلفات سنگینی به بار آورده است. بنده می‌خواستم عرض کنم که مسئله فلاحت همان طور که سابقاً هم خدمت تان عرض کردم یکی از مسائلی است که به عقیده بنده باید مورد توجه کامل دولت واقع شود، اصول فلاحت قدیمی هم که ما داشتیم که اکثراً مورد تنقیذ واقع می شده آن هم دارد متزلزل می‌شود برای خاطر اینکه اگر مراجعه کنید و احصائیه گاوبندی و دهات را در نظر بگیرید آن نسق بندی معمولی قدیم در کار نیست و کمتر شده است یعنی از بین رفته یک دهی هم که شصت جفت گاوبندی داشته است امروز به سختی اداره می‌شود».
رئیس کل صناعت و فلاحت وقت: دفع آفات در ایران چیز جدیدی است
فرخ، رئیس کل صناعت و فلاحت می‌گوید: «دفع آفات در ایران خیلی چیز جدیدی است. ما در اواخر متوجه شدیم که وسائلی در دنیا هست برای اینکه آفات را از نباتات و از محصول و حیوانات دفع کنند و البته در این قسمت هم خیلی مبتدی هستیم و یک چند نفر متخصصی هم آورده‌ایم از ایرانی‌ها هم تحصیل کرده‌اند لوازمش را هم با کمال زحمت تهیه کرده‌ایم و این فرمایش را هم که فرمودند الاهم فالاهم اداره فلاحت کاملا این را در نظر گرفته است؛ زیرا آفاتی که در مازندران پیدا شده است متأسفانه آفتی است که به‌واسطه یک پیوندی که از ایتالیا حمل کرده‌اند به مشهد سر در اثر بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی این سه‌چهار ساله اغلب نقاط مازندران را فرا گرفته و به‌کلی مرکبات مازندران را فاسد کرده و حتی بدبختانه ممکن است به قسمت‌های جنگلی هم سرایت کند و یکی از قسمت‌های فوق‌العاده مهم است که اداره فلاحت وظیفه‌دار است در کمال جدیت این را جلوگیری کند و حتی سمپاش که به اصطلاح پولوزیرا توریک مقداری با کمال عجله از اروپا خواستیم و اینجا رسیده است متخصصین هم فرستادیم و مشغول هستند و یک حشره هم هست مثل کفش‌دوز که آنها را می‌خورد، یعنی آن آفت را یک استاسیون‌هایی تهیه کردیم از اروپا و مراکش خواسته‌ایم و مشغول تهیه هستیم که این آفت را بخورد و این اعتبار را ما خواستیم برای اینکه این کار را انجام بدهیم؛ زیرا نهایت ضرورت را دارد و آفت کرمان بنده تصدیق دارم و حتی این قضیه در قزوین و سمنان و دامغان هم هست یعنی موضوع پسته و ما تحت مطالعه قرار داده‌ایم و همین قدر که از این قسمت خلاص شویم البته در آن قسمت‌های دیگر هم اقدامات مقتضیه خواهیم کرد».
موید احمدی، یکی دیگر از نمایندگان وقت: مأمورین دفع آفات را به رفسنجان بفرستند
موید احمدی، یکی دیگر از نمایندگان: «مخصوصا بنده خواستم تذکر بدهم به آقای رئیس صناعت و فلاحت که در رفسنجان کرمان قسمت پسته‌اش خیلی مهم است و یکی از صادرات بسیار خوب است که در محل تجار خارجی پول می‌دهند و در همانجا می‌خرند و حمل می‌کنند و البته به عرض آقا رسیده و دوسیه را مطالبه کرده‌اند که امسال دچار آفت خیلی سخت شده است و مشمول خرابی است و این دو ضرر دارد هم برعیت و ملک ضرر وارد می‌آید و هم به دولت وارد می‌آید از حیث اینکه مالیاتش را نمی‌گیرد. مالیات از روی صد سه و نیم عایدات است. عایدات که کم شد مالیات دولت هم بالطبع کم می‌شود و ضرر عمده‌اش هم این است که یک ضرر عمده به صادرات مملکت می‌خورد. محصول پسته از محصولات بسیار خوب است و گران‌قیمت و مشتری دارد و بازاردار است و حمل به آمریکا می‌کنند به قیمت خیلی گزاف هم می‌خرند و حمل می‌کنند و وقتی که بنا شد این محصول از بین برود ضرر عمده به صادرات مملکت وارد می‌شود. بنده از موقع استفاده کردم به آقای رئیس صناعت و فلاحت تذکر بدهم و این موضوع را از نظر اهمیتی که دارد در نظر بگیرند و یک چند نفر از مأمورین دفع آفات و از متخصصین را به محل کرمان یعنی خصوصا رفسنجان بفرستند که جلوگیری از این بلای مبرم بکنند».
رشد و نمو آفت سن و بروز قحطی در دوره پهلوی اول
شرایط آب و هوایی استان‌های مرکزی و کوهستانی کشور موجب فراهم آمدن شــرایط رشد و نمو آفت سن و وارد آمدن خسارت های فراوان به محصول گندم و جو در اســتان ها و بروز قحطی در دوره پهلوی اول می گردید.
در آن زمان سن گندم (Eurygaster integriceps) یا سن غلات یکی از مهمترین آفات گندم و جو بود.
از ابتدای کاشت محصول تا برداشت آن احتمال هجوم سن وجود دارد. اولین گزارش‌ها از هجوم آفت سن به سال 1296 برمی‌گردد. در این سال حملات متعدد سن به مزارع گندم خسارات زیادی به بار آورد.
سوزاندن گون و بوته‌هایی که در دامنه کوه‌ها به‌عنوان زیستگاه سن می‌رویدند از سال 1305 با حجم عملیاتی معادل 10500 نفر روز کارگر در زیستگاه‌های تهران و اصفهان موفقیتی به بار نیاورد.
برنامه کنترل بیولوژیک در ایران در سال 1312 با کنترل بیولوژیک کلاسیک شروع شد. در آن زمان با ورود نهال‌های آلوده مرکبات به کشور، شپشک استرالیایی در باغات مرکبات در استان‌های شمالی طغیان نمود.
این آفت که اصل آن از کشور ایتالیا بود، همراه نهال‌های مرکبات از ایتالیا وارد ایران شده و اولین‌بار در سال ۱۳۰۲ و یا ۱۳۰۷ در باغ‌های بابل مشاهده شده است. با واردات کفشدوزک استرالیایی از فرانسه و پرورش اولیه و رهاسازی در باغات مرکبات، جمعیت شپشک کنترل شد. پس از آن تعداد دیگری از دشمنان طبیعی مانند کفشدوزک کریپتولموس، زنبور پروسپالتلا، زنبور تریکوگراما و کنه شکارگر فیتوزئولوس به کشور وارد و تولید شدند.
