کم‌آبی و سامانه‌های نوین آبیاری
ایران، کشوری است که از نظر منابع آبی دچار محدودیت‌های جدی و تهدید کننده است و اگر برنامه‌های مناسبی برای این مشکل وجود نداشته باشد
ایران، کشوری است که از نظر منابع آبی دچار محدودیت‌های جدی و تهدید کننده است و اگر برنامه‌های مناسبی برای این مشکل وجود نداشته باشد، زیست بوم این منطقه جغرافیایی با چالش‌های بسیار خطرناکی مواجه خواهد شد. از نظر جغرافیایی و اقلیمی، ایران جزو مناطق خشک و نیمه‌خشک تقسیم‌بندی می‌شود که میزان بارندگی آن نسبت به تبخیر آب از سطح زمین بسیار اندک است.
اخبار سبز کشاورزی ؛ میانگین بارش سالانه در ایران یک‌سوم متوسط جهانی است در حالی‌که پتانسیل تبخیر آن سه برابر متوسط جهانی و این مسئله خود به تنهایی گویای وضعیت خطرناکی است که این جغرافیا را تهدید می‌کند.
ساکنان ایران زمین، از دیرباز نیز این وضعیت را به‌درستی درک کرده و در پی چاره برآمده و در طول قرون متمادی آن را به‌خوبی و با درایت، مدیریت کرده‌اند. وجود رشته قنات‌های طولانی که با مهندسی و تلاش خستگی‌ناپذیر ایرانیان حفر شده یکی از شواهد پاسداشت آب توسط ایرانیان است؛ به‌طوری‌که برخی گفته‌اند طول قنات‌هایی که ایرانیان در طول زمان حفر نموده‌اند از کره زمین تا ماه امتداد دارد.
اما در چند دهه اخیر، نوادگان نه‌چندان خلف همان مردمان هوشمند و سخت‌کوش (البته از این جهت به‌خصوص)، تمام تلاش‌های نیاکان خود را زیر سوال برده و منابع آبی این سرزمین را به‌صورت ناشیانه‌ای بر باد داده‌اند؛ گویا که اینان هیچ نسبتی با پیشینیان خود نداشته و اگر آن سابقه تاریخی عجیب ایرانیان در پاسداشت و مدیریت آب نبود، شاید راحت‌تر اهمال‌کاری و ندانم کاری‌های فرزندانشان را می‌پذیرفتیم، اما عجبا که با آن پشتوانه تاریخی و تجارب ارزشمند، چنین رفتارهایی عجیب می‌نماید.
استفاده از روش‌های نوین آبیاری
در عصر حاضر نیز آدمی با درک مناسبی از شرایطی که در آن قرار دارد روش‌های به‌روز و کارآمدی را برای مدیریت و بهره‌وری مناسب از آب ابداع و به کار گرفته است که لازم است مورد توجه ما نیز باشد.
اخیرا فریبرز عباسی، مجری طرح توسعه سامانه‌های نوین آبیاری کشاورزی اعلام کرده است که در سه دهه گذشته، سامانه‌های نوین آبیاری در کشور در حال اجرا است و تاکنون 8/2 میلیون هکتار از اراضی آبی کشور به این سامانه‌ها مجهز شده‌اند.
اینکه این آمارها تا چه اندازه صحیح است، خود جای بحث و بررسی دارد و از طرفی این مسئله نیز اهمیت دارد که آیا این سامانه‌ها در همان اراضی زیر کشت آبی اجرا شده یا سطوح بیشتری را به سطح زیر کشت آبی افزوده است؟! که در آن صورت، تاثیر چندانی در کاهش برداشت از منابع آبی نخواهد داشت.
عباسی با اشاره به این نکته که سعی شده هزینه‌های اجرای این طرح‌ها کاهش پیدا کند، عنوان کرده است: بحث هوشمندسازی سامانه‌های نوین آبیاری روند سرعتی داشته و برای 18 استان کشور اجرای طرح پایلوت در سال جاری برنامه‌ریزی شده است.
برنامه‌های هوشمندسازی در کشاورزی جزو مواردی است که کمک‌های فراوانی به افزایش بهره‌وری از منابع می‌کند اما متاسفانه در کشور ما کمتر به آن توجه شده است.
شرکت‌های دانش بنیان و پیشرویی به این زمینه‌ها ورود کرده‌اند و از نظر فنی ظرفیت‌های خوبی ایجاد شده اما جذب این توانایی برای بخش کشاورزی مقداری با کندی صورت می‌گیرد؛ چرا که اساسا بخش کشاورزی آنچنان که باید توانمند نشده و به‌دلیل برخی سیاست‌های نادرست که عموما توسط بخش دولتی اعمال می‌شود، بهره‌برداران بخش را دچار کشاورزی معیشتی کرده که فرصتی برای فکر کردن به مسائلی مانند هوشمندسازی و… ندارند و اگر هم بخواهند از توان آنها خارج است.
مشاور وزیر جهادکشاورزی همچینن عنوان کرد: حمایت از تولید ملی و بومی‌سازی سامانه‌های آبیاری از دیگر برنامه‌ها است و تاکنون 95 درصد از تجهیزات سامانه نوین آبیاری در داخل کشور تولید شده و کیفیت آنها، نسبت به ادوار گذشته ارتقا و بهبود مناسبی پیدا کرده است.
عباسی از جمله چالش‌های این طرح را کمبود اعتبارات عنوان کرد و گفت: در این زمینه با دفتر مقام معظم رهبری، نهاد ریاست جمهوری و سازمان برنامه و بودجه، مکاتبات لازم از طریق وزرای جهادکشاورزی و مجری طرح سامانه‌ها انجام شده است.
به هر حال ما نیز امیدواریم که این مسائل در حد آمار دادن و آمار ساختن و جلسات و صحبت‌های فرمایشی و نمایشی نباشد و نتایج ملموس آن را بتوان درک و شاهد حفاظت بیشتر از منابع آبی کشور باشیم.
ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۷۴- اردیبهشت ۱۴۰۲
