نگاهی به صنعت زنبورداری در ایران

با هم بیاموزیم

زنبورداری یکی از زیرشاخه‌های مهم بخش کشاورزی در کشور ما محسوب می‌شود و از نظر تعداد کلنی و میزان تولید عسل، کشور ما را تبدیل به یکی از چند کشور برتر دنیا کرده است. از طرفی نقش زنبورها به‌عنوان یکی ازنهاده‌های با ارزش در کشاورزی، باغداری و همچنین در مراتع و منابع‌طبیعی به‌عنوان گرده‌افشان‌ها نکته‌ای بسیار با اهمیت است.

در گفت‌وگو با مهندس مریم بخت‌دار، یکی از بانوان فعال در عرصه زنبورداری، به برخی مسائل مربوط به این صنعت در ایران پرداخته‌ایم. وی دانش‌آموخته در مقطع کارشناسی پرورش زنبورعسل است که سابقه مدیرعاملی تعاونی زنبورداران استان قم را نیز در کارنامه کاری خود دارد و علاوه‌بر آن فعالیت‌هایی نیز در آموزش زنبورداری داشته و این رشته را به علاقه‌مندان آموزش می‌دهد:

روش قدیمی غیراقتصادی است

مریم بخت‌دار در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید: از نظر دانش فنی و اطلاعات، زنبورداران ما در سطح خوبی قرار دارند اما ممکن است همه زنبورداران اطلاعات کافی را نداشته باشند و برخی از زنبورداران با همان اطلاعات و روش‌های قدیمی فعالیت ‌کنند. یعنی با وجود اینکه روش‌های جدید و به‌روز وجود دارد اما عده‌ای هنوز با همان روش‌های مبتنی‌بر اطلاعات قدیمی به کار ادامه می‌دهند و حتی برخی از آنها با روش‌های جدید مخالفت می‌کنند و در برابر آن موضع می‌گیرند.

سال‌ها است که در روش‌های علمی و پیشرفته به این نتیجه رسیده‌ایم که زنبورهایی که بچه‌دهی زیادی دارند، زنبورهای بی‌کیفیتی محسوب می‌شوند؛ اما متاسفانه زنبوردارانی وجود دارند که هنوز به دنبال همان زنبورهایی هستند که بچه‌دهی بالاتری داشته باشند. در چنین شرایطی برنامه‌های اصلاح‌نژادی دیگر زنبورداران هم بی‌خاصیت می‌شود؛ چون این زنبورها به این دلیل که در کشور مناطق ایزوله وجود ندارد و زنبورهای نر کلنی‌های مختلف با ملکه‌ها جفت‌گیری می‌کنند و در کلنی‌هایی که کار اصلاح‌نژاد شده، تاثیر می‌گذارند.

تنوع محصولات

وی در ادامه عنوان کرد:‌ اگر زنبورداران، بخواهند که با روش حرفه‌ای زنبورداری کنند و درآمد خوبی هم داشته باشند، بهتر است که در ابتدای کار اهداف خود از زنبورداری را مشخص نمایند و با توجه به اهدافی که دارند، کارشان را دنبال کنند. اگر زنبورداری که هدفش از زنبورداری تولید ژل‌رویال، گرده، برم‌موم، زهر زنبورعسل یا هر محصول دیگری باشد، باید نژاد زنبور و امکانات کارش را نیز متناسب با این هدفش انتخاب کند.

بخت‌دار گفت: موضوعی که همیشه به آن اشاره می‌کنم این است که به زنبورداران توصیه می‌کنم لازم نیست حتما تعداد کلنی‌هایشان را بالا ببرند، بلکه اگر کمتر هم داشته باشند اما همین تعداد کم را به خوبی مدیریت کنند، به طور یقین، نتیجه بهتری نسبت به زمانی که تعداد بیشتری کلنی داشته باشند اما نتوانند آنها را به خوبی مدیریت کنند، خواهند گرفت.

تجهیزات و امکانات

این کارشناس و فعال زنبورداری در ادامه می‌گوید:‌ در بسیاری از موارد، تجهیزات خوبی در زمینه‌های مختلف زنبورداری در کشور وجود دارد. یعنی اگر کسی بخواهد کار کند، تا مقدار زیادی امکانات فراهم است اما به هر حال، در برخی تجهیزات هم عقب‌افتادگی‌هایی داریم که باید در مورد این نقاط ضعف، تمرکز داشت و آنها را برطرف نمود. شاید برخی از تجهیزات را باید تعاونی‌ها تهیه و در اختیار زنبورداران قرار دهند اما بسیاری از تعاونی‌های زنبورداری چنین تسهیلات و برنامه‌هایی را برای زنبورداران ندارند.

اگر نژاد زنبورعسل را یکی از همین تجهیزات و امکانات در نظر بگیریم، کمبود برخی نژادها که برای اهداف خاص نگهداری می‌شوند، یکی از چالش‌های صنعت زنبورداری ما است.

اصلاح نژاد

وی افزود: از نظر نژادهای زنبورعسل در کشور ما به‌دلیل این‌که تنوع نژادی وجود دارد و نژادهایی مانند قفقازی، کارنیکا، ایتالیایی، ایرانی و دیگر نژادهای زنبورعسل توسط زنبورداران استفاده می‌شود و از طرفی هیچ کدام از این نژادها در یک منطقه ایزوله‌ای قرار ندارند و زنبورداران مختلف در مناطق مختلف پراکنده هستند، در چنین شرایطی ممکن است بین نژادهای مختلف آمیختگی اتفاق بیفتد و نژادهای کاملا خالص وجود نداشته باشد.

از طرفی تلقیح مصنوعی ممکن است نتواند پاسخگوی نیاز ما در رفع این چالش‌ها باشد؛ چون ضمن این‌که هزینه‌های آن ممکن است برای زنبورداران بالا باشد، مشاهده شده که ملکه‌های تلقیح شده، دوره تخم‌ریزی و عمر مفید کمتری دارند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۵۶