چاروق‌دوزی در زنجان

مزرعه سبز : چاروق‌دوزی ازجمله صنایع‌دستی سنتی استان زنجان است که بیش‌تر توسط روستايیان و كشاورزان استفاده و با بندها و تسمه‌های بلندی که دارد، به دور ساق پا پیچیده می‌شود. پژوهشگران قدمت هنر چاروق‌دوزي را به دوران ساسانیان و اوج رواج این صنایع ‌دستی را به دوره‌ صفویه نسبت می‌دهند.

چاروق به نام‌های محلی شم، پاتابه و پالیک نیز شناخته می‌شود. ابزار کار ساخت چاروق همانند ابزار کفاشان و شامل درفش، سوزن‌های مخصوص، تیغ، چاقو، قلم‌های حکاکی، گزن، تسمه‌کش، پاشنه‌کش و قالب‌های چوبی است. مواد اولیه آن نیز از چرم دباغی‌شده‌ گاو، نخ ابریشم، نخ گلابتون و نخ پنبه‌ای تشکیل شده است.

روش‌دوخت چاروق

این پای‌افزار به دو شیوه تهیه می‌شود که نوعی از آن با ظرافت کم‌تر و مخصوص اقشار کم‌درآمد جامعه و از تزئینات و گلدوزی‌های کم‌تري برخوردار است و نوع خاص آن از چرمی با کیفیت بالا و ظرافت و دقت بیش‌تر ساخته مي‌شود که سطح آن توسط نخ‌های ابریشمی رنگی و گلابتون تزئین شده و به روش دوخت‌های تزئینی و حکاکی روی چرم زینت‌یافته، تهیه می‌شود.

براي دوخت چاروق، ابتدا الگوی چاروق را روی چرم می‌گذارند و برش می‌دهند. سپس چرم بریده‌شده در داخل آب قرار داده می‌شود تا چرم نرم و ملایم شود. بعد از آن توسط قلم آهنی و چکش سوراخ‌هایی را در اطرف الگو ایجاد می‌کنند و از آن دماغه چاورق به روش شیرازه‌دوزی دوخته می‌شود.

پس از دوخت دماغه‌بند، تسمه چرمی را که از چرم بریده و آماده شده است، از میان سوراخ‌های اطراف عبور و سپس قالب را در داخل چاروق می‌گذارند و با ضربات مشت یا کوبیدن آن روی کنده چوبی قالب را در داخل الگوی چاروق بریده‌شده جای مي‌دهند و با ضربات ملایم چکش، چرم روی قالب شکل می‌گیرد.

سپس با کشیدن يك صیقل‌دهنده آن را صاف می‌کنند و توسط رولت یا چرخ‌دنده کوچک و سوراخ‌کن روی چاروق نقش ایجاد می‌کنند و مرحله اولیه ساخت چاروق به پایان می‌رسد.

مرحله بعدی، پس از خشک‌شدن چاروق است که چاروق را از قالب بیرون می‌آورند و قسمت پشتی آن را سوار می‌کنند. سپس با توجه به ذوق و سلیقه استاد یا سفارش خریدار، مرحله گلدوزی و تزئین آن که به‌طور کامل توسط دست است، به‌وسیله نخ‌های ابریشم، پنبه‌ای، گلابتون، سوزن و درفش نقش‌های مختلف روی چاروق پیاده می‌شود. غالباً کف این کفش سنتی از چرم گاومیش یا چرم ساغری ساخته می‌شود، چراکه استحکام و ماندگاری بالایی دارد.

در این پاپوش سنتی تفاوتی برای پای چپ و راست و همچنین کفش زنانه و مردانه وجود ندارد و فرق آن تنها در اندازه کفش است. سه‌گل، چهارگل و بوته‌دار یا بادامی نام برخی طرح‌های دوخته‌شده روی چاروق هستند.

اين نوع پاپوش که صرفاً برای راه‌رفتن روی قالی ساخته می‌شود، فرم و شکل خاصی دارد كه در گذشته‌ها پشت‌بسته و بدون پاشنه بوده، ولی چند سالی است که به‌صورت نعلین و پاشنه‌دار ساخته می‌شود و فقط کف آن از چرم است و رویه آن به رنگ‌های مختلف توسط نخ‌های ابریشمی و گلابتون بافته و تزئین می‌شود.