معماری درمانی و کشاورزی؛ شفابخشی پایدار در دل طبیعت

 بیاموزید چگونه فضاهای ساخته شده و فعالیت‌های باغبانی می‌توانند استرس را کاهش داده و سلامت جسم و روان را ارتقاء بخشند. از باغ‌های درمانی تا مزارع مراقبتی، راهکارهای نوین برای زندگی سالم‌تر.

اخبار سبز کشاورزی؛ آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که چگونه محیط اطراف ما می‌تواند بر سلامت جسم و روانمان تأثیر بگذارد؟ «معماری درمانی» و «کشاورزی درمانی» دو رویکرد قدرتمند هستند که با همگرایی خود، فضاهایی را خلق می‌کنند که نه تنها زیبا و پایدارند، بلکه به معنای واقعی کلمه شفابخش نیز هستند. در این مطلب، به بررسی عمیق این مفاهیم و چگونگی تأثیر آن‌ها بر کیفیت زندگی انسان خواهیم پرداخت.

بیشتر بخوانید: معماری منظر ترمیمی: پیوند طبیعت، کشاورزی شهری و سلامت

ادراک محیط و سلامت: نگاهی عمیق‌تر

درک ما از محیط اطراف، از ویژگی‌های فردی و عناصر محیطی نشئت می‌گیرد و رفتارهای ما را شکل می‌دهد. در حوزه سلامت و محیط‌ساخت (Built Environment)، تمرکز اصلی بر مداخلات مبتنی بر شواهد است که در دو جهت عمده عمل می‌کنند:

• سلامت‌افزایی (Salutogenesis): این رویکرد به دنبال تقویت سلامت عمومی و بهبود کیفیت زندگی است. محیط‌هایی که حس آرامش، امنیت و ارتباط با طبیعت را فراهم می‌کنند، می‌توانند به افزایش سلامت افراد کمک کنند.
• مقابله با بیماری (Pathogenesis): در این راستا، محیط‌هایی طراحی می‌شوند که روند درمان و پیشگیری از بیماری‌ها را تسهیل می‌کنند. بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و مراکز توانبخشی با طراحی‌های خاص خود، نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند.

بر اساس نظریه سالوتوژنیک، محیط‌های داخلی و خارجی می‌توانند به عنوان محرک‌های سلامتی عمل کنند. همچنین، طبق نظریه استرس اولریخ و احیای تمرکز کاپلان و کاپلان، حمایت از طبیعت و فضاهای سبز می‌تواند استرس را کاهش داده و حس تسلط و تمرکز را در فرد تقویت کند که در نهایت به بهبود علائم روانی منجر می‌شود.

معماری درمانی؛ طراحی برای بهبود و آرامش

معماری درمانی یک حوزه تخصصی است که هدف آن ایجاد محیط‌های ساخته‌شده‌ای است که به بهبود، کاهش استرس و افزایش سلامت کلی افراد کمک کند. این حوزه، تأثیر قابل توجه طراحی معماری بر سلامت انسان را به رسمیت می‌شناسد و تلاش دارد اصول مبتنی بر شواهد را در برنامه‌ریزی و ساخت فضاها، به‌ویژه در محیط‌های مراقبت درمانی و زمینه‌های شهری، ادغام کند. با در نظر گرفتن نیازهای روان‌شناختی، عاطفی و جسمی کاربران، معماری درمانی در پی بهینه‌سازی تجربه‌های شفابخش و نتایج حاصل از آن است.

هم‌افزایی معماری و کشاورزی درمانی: فضاهایی برای زندگی و رشد

معماری و کشاورزی درمانی، به عنوان دو رویکرد مکمل در طراحی محیط‌های شفابخش، نقش مهمی در ارتقاء سلامت جسمی و روانی افراد ایفا می‌کنند.

• معماری درمانی با تمرکز بر نیازهای انسانی و بهره‌گیری از اصول مبتنی بر شواهد، به خلق فضاهایی می‌پردازد که موجب کاهش استرس، بهبود عملکرد روانی و ایجاد حس ایمنی می‌شود.
• کشاورزی درمانی از تعامل با طبیعت، فعالیت‌های باغبانی و تولید غذا برای ایجاد تجربیات معنادار و تقویت سلامت روانی و اجتماعی استفاده می‌کند.

ادغام این دو رویکرد در قالب باغ‌های درمانی و مزارع مراقبتی نه تنها فضایی آرام و طبیعی برای بهبود فراهم می‌کند، بلکه مشارکت اجتماعی، پایداری محیطی و سبک زندگی سالم را نیز تقویت می‌سازد. این تلفیق، فرصت‌هایی برای تعامل با طبیعت، تولید غذا و انجام فعالیت‌های معنادار فراهم آورده و ارزش درمانی آن‌ها را چندین برابر می‌کند.

گردشگری درمانی با محوریت طبیعت؛ سفری به سوی سلامتی

در سال‌های اخیر، گردشگری سلامت به عنوان یکی از شاخه‌های رو به رشد صنعت گردشگری شناخته شده است. با تغییر نگرش جوامع نسبت به مفهوم درمان، توجه به محیط و تجربه فضایی به بخشی جدایی‌ناپذیر از فرآیند بهبود بدل شده‌اند. معماری درمانی با هدف طراحی فضاهای آرام‌بخش و تعامل‌ساز، و کشاورزی درمانی با تکیه بر فعالیت‌های طبیعی و اجتماعی (مانند باغبانی و مزارع مراقبت)، می‌توانند به شکلی مؤثر در چارچوب گردشگری درمانی مورد استفاده قرار گیرند.

باغ ایرانی؛ نمونه‌ای از معماری درمانی کهن

باغ ایرانی با به کارگیری حس بینایی، شنوایی، بویایی و لامسه برای درک محیط پیرامون، انسان را در محیطی فارغ از هرگونه تنش و فشار عصبی قرار می‌دهد و حضور در منظری که زمینه سلامتی را ایجاد می‌کند، برای او فراهم می‌آورد (اکبرزاده، ادیبی، 1392).

استفاده از باغ‌سازی دوره قاجار در تهران، می‌تواند فرصتی برای بازتاب مؤلفه‌های مؤثر بر سلامت شهروندی در منظر شهری معاصر فراهم نماید (نیلی و همکاران، 1391).

هندسه دقیق باغ‌های ایرانی، آکس‌های حرکتی، حضور آب به عنوان یک نشانگر احساسی، مرزبندی باغ‌ها در پرسپکتیوها و هدفمندی در انتهای هر یک از راه‌های اصلی، چیدمان درخت‌ها، درختچه‌ها و گل‌ها در باغ‌های تهران (عباسیان و همکاران، 2018)، گیرنده‌های افراد را کاملاً تحت تأثیر خود قرار داده (آسپیرن، 1384) و به عنوان یک محرک مثبت محیطی، سهم زیادی را در افزایش علائم سلامتی خواهد داشت.

نویسنده: الناز عباسیان، ​کارآفرین، بنیانگذارBARSIN، معمار، مدرس

 ایمیل: Lnazabbasian@barsin.design

  ایمیل: info@barsin.design

  محل اقامت: ایران/ امارات متحده عربی

  تلفن: 989122577302+