آب، سلاح پنهان اسرائیل در خاورمیانه است

آب، عنصری حیاتی برای بقاست. اما در خاورمیانه، این مایع حیات‌بخش به ابزاری برای سیاست و قدرت تبدیل شده است.

اخبار سبز کشاورزی؛ از همان ابتدای جنبش صهیونیسم، سیاست‌های آبی اسرائیل نقشی محوری در استراتژی‌های این رژیم ایفا کرده است؛ استراتژی‌ای که بر استفاده حداکثری از منابع آب داخلی و فرامرزی، حتی به قیمت از بین بردن امنیت آبی کشورهای همسایه، بنا شده است.

داستان «عابد»، کشاورز ۴۵ ساله سوری، تنها یک نمونه از این واقعیت تلخ است. نیروهای اسرائیلی با حمله به زمین‌های کشاورزی در منطقه حاصلخیز «هوران»، نه‌تنها محصولات او را نابود کردند، بلکه او و همکارانش را برای بازجویی به مرزهای خود بردند.

این حملات و تلاش‌ها برای کنترل سدهای مهم در استان‌های قنیطره و درعا، نشان می‌دهد که دسترسی به آب چقدر برای اسرائیل اهمیت دارد.

هژمونی آبی: از اشغال نظامی تا کنترل از راه دور

«مونا دجانی»، پژوهشگر اکولوژی سیاسی، تأکید می‌کند که تصرف منابع آبی در سوریه، بخشی از سیاست گسترده‌تر اسرائیل برای به دست آوردن هژمونی در منطقه است.

این هژمونی از دهه ۶۰ میلادی با اشغال سرزمین‌ها برای تضمین منابع آب آغاز شد. کرانه باختری و بلندی‌های جولان، نمونه‌های بارز این سیاست هستند که در آن‌ها، اسرائیل با استخراج آب، شهرک‌سازی‌ها و مزایای اقتصادی خود را گسترش می‌دهد.

اما سیاست‌های آبی اسرائیل تنها به اشغالگری محدود نمی‌شود. این رژیم با استفاده از شیوه‌های «کنترل از راه دور» و قدرت نرم، مانع از توسعه رودخانه‌ها در کشورهای همسایه می‌شود. کنترل رودخانه‌های «حاصبانی» در لبنان و «لیتانی» در طول جنگ با حزب‌الله، نمونه‌هایی از این رویکرد هستند.

بیشتر بخوانید: نخست‌وزیر اسرائیل و رویای پرخطر سرزمین‌های گسترده

آب و ژئوپلیتیک: از تمدن‌های باستان تا درگیری‌های امروز

منابع طبیعی، به‌ویژه آب‌های شیرین، همواره در شکل‌گیری ژئوپلیتیک کشورها نقشی حیاتی داشته‌اند. در حالی که نفت و گاز خبرساز هستند، آب با نقشش در کشاورزی، صنعت و زندگی روزمره، عنصری به همان اندازه مهم برای ثبات جهان است.

کاهش منابع آب شیرین، خطر درگیری را تشدید می‌کند. تمدن‌های باستانی مثل سومریان و بابلی‌ها با بهره‌برداری از رودخانه‌های دجله و فرات به تکامل رسیدند، در حالی که مناطق کم‌آب اغلب از توسعه عقب ماندند.

امروز، سیاست‌های آبی اسرائیل و درگیری بر سر سد «رنسانس» اتیوپی، نشان می‌دهد که کمبود آب همچنان استراتژی‌های سیاسی را در خاورمیانه و شمال آفریقا شکل می‌دهد. هجوم اسرائیل به سد «المانترا» در قنیطره، واقعیت چالش مدیریت آب‌های فرامرزی را به وضوح نشان می‌دهد.

راهبرد جاه‌طلبانه: از شیرین‌سازی آب تا نابرابری در دسترسی

با وجود چالش‌های اقلیمی، مانند کاهش بارش و افزایش دما، اسرائیل توانسته با پیشرفت‌های تکنولوژیک در شیرین‌سازی آب و تصفیه فاضلاب، وابستگی خود را به منابع طبیعی کاهش دهد. با این حال، این نوآوری‌ها هزینه‌بر هستند و به تنهایی نمی‌توانند کمبود آب را جبران کنند.

با این حال، سیاست‌های آبی اسرائیل به اینجا ختم نمی‌شود. این رژیم برای تأمین منابع آبی خود، به منابع منطقه‌ای مانند رود «یرموک» در اردن و «لیتانی» در لبنان چشم دوخته است. از زمان بنیانگذاران صهیونیسم مانند «تئودور هرتزل» و «دیوید بن‌گوریون»، الحاق منابع آبی کشورهای همسایه یک اولویت راهبردی بوده است.

جنگ ۱۹۶۷، نقطه عطفی بود که اسرائیل توانست کنترل مناطق پرآب مانند کرانه باختری، غزه و بلندی‌های جولان را به دست آورد. این مناطق اکنون بخش قابل توجهی از آب اسرائیل را تأمین می‌کنند.

این در حالی است که سیاست‌های آبی اسرائیل محدودیت‌های شدیدی برای دسترسی فلسطینی‌ها به آب ایجاد کرده و منجر به نابرابری در دسترسی به این منبع حیاتی شده است؛ نابرابری‌ای که در آن شهرک‌نشینان از سیستم‌های آبیاری مدرن استفاده می‌کنند و کشاورزان فلسطینی به روش‌های سنتی و ناکارآمد روی آورده‌اند./پیام ما

این مقاله تنها بخشی از واقعیت تلخ سیاست‌های آبی در خاورمیانه است. در مطالب بعدی، بیشتر به ابعاد مختلف این چالش خواهیم پرداخت. اگر سؤالی دارید، در قسمت نظرات مطرح کنید.