دود زمستانی و بن‌بست انرژی
نیروگاه‌ها همچنان گرفتار چرخه مازوت‌سوزی برای تأمین برق کشور
بحران مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های ایران: چرا با وجود آلودگی هوا، دولت همچنان به سوزاندن مازوت برای تأمین برق ادامه می‌دهد؟
هوای سنگین و خاکستری زمستان دوباره بازگشته است؛ صدای نفس‌های بریده و سرفه‌های خشک راننده تاکسی در سکوت خیابان می‌پیچد. اسپری استنشاقی‌اش تنها درمان لحظه‌ای در برابر آلودگی است. او جانباز سال‌های جنگ است، با ریه‌هایی زخمی که دوباره گرفتار سمی به نام مازوت‌سوزی شده‌اند.
اخبار سبز کشاورزی؛ در نگاه او، تکرار این چرخه بی‌پایان یعنی بازگشت همان درد قدیمی با چهره‌ای جدید؛ هوایی که سال‌هاست از یاد طبیعت پاک، فاصله گرفته و آسمان شهر را به خاکستری دائمی بدل کرده است. اما پرسش مهم اینجاست: چرا در میانه بحران آلودگی هوا، هنوز نیروگاه‌ها مجبور به سوزاندن مازوت‌اند؟
بحران سوخت و ناترازی برق؛ انتخاب میانِ خاموشی و آلودگی
زمستان هر سال، دولت و نیروگاه‌ها در برابر دوگانه‌ای سخت قرار می‌گیرند: قطع برق یا مصرف سوخت آلاینده. در فقدان اصلاحات ساختاری و کمبود گاز طبیعی، نیروگاه‌ها چاره‌ای جز استفاده از مازوت برای حفظ پایداری شبکه برق ندارند.
بر اساس گزارش‌های رسمی، مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های اراک، کرج و اصفهان علی‌رغم مصوبه هیئت دولت مبنی بر توقف، همچنان ادامه دارد. سوزاندن میلیون‌ها لیتر مازوت حتی از نوع «کم‌گوگرد» به‌معنای انتشار انبوه ذرات گوگرد و مرکبات گوگردی است که مستقیم به ریه مردم می‌رسد.
شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، تأکید کرده بود که استفاده مکرر از مازوت در استان‌های آلوده موجب افزایش شدید گوگرد و افت کیفیت هوای شهری شده است. با این حال، ذخیره بیش از ۲۵۰ میلیون لیتر مازوت برای زمستان پیش‌رو نشان می‌دهد که تصمیمی جدی برای توقف این سوخت وجود ندارد.
دیدگاه کارشناسان؛ مازوت، اجبار یا اشتباه تاریخی؟
دکتر دولت‌آبادی، فعال حوزه محیط‌زیست، می‌گوید: «مصرف مازوت در جهان منسوخ شده است؛ مازوت نیروگاهی در ایران تا سه درصد گوگرد دارد، در حالی که حتی کشتی‌ها در بنادر جهانی اجازه استفاده از سوخت‌های دارای نیم درصد گوگرد را ندارند.»
به گفته او، نیروگاه‌های شهری نظیر شهید رجایی (قزوین)، رامین (اهواز)، نکا (ساری) و بعثت (تهران) از آلاینده‌ترین نمونه‌های مازوت‌سوزی در کشورند. با وجود تحریم‌ها و ضعف زیرساخت‌ها، دولت چاره‌ای جز ادامه این مسیر خطرناک برای حفظ برق کشور ندارد؛ اما هزینه آن، سلامت میلیون‌ها شهروند است.
آیا مازوت عامل اصلی آلودگی تهران است؟
پدرام جدی، رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دیدگاهی متفاوت دارد: «مازوت عامل اصلی آلودگی نیست؛ بلکه ناوگان خودرویی فرسوده و موتورسیکلت‌ها بیش از ۶۰ درصد آلودگی تهران را تولید می‌کنند.»
او می‌گوید: تمرکز اصلاح باید بر مدیریت حمل‌ونقل شهری و سوخت خودروهای غیراستاندارد باشد، نه صرفاً بر حذف مازوت.
مازوت در واقع سوخت اضطراری نیروگاه‌هاست و در فصل سرد، زمانی که مصرف گاز خانگی افزایش می‌یابد، جایگزین اجباری برای حفظ تولید برق است. به گفته کارشناسان، مازوت کم‌گوگرد می‌تواند کمی از شدت آلودگی بکاهد، اما همچنان تهدیدی برای سلامت است.
پژوهشگران محیط‌زیست: «منتظر قطع مازوت‌سوزی نباشید!»
محمدرضا درویش، عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، تأکید می‌کند: «با ناترازی چند ده هزار مگاواتی برق و نبود اراده اصلاحی، نیروگاه‌ها چاره‌ای جز ادامه مازوت‌سوزی ندارند؛ حتی اگر نوع کم‌گوگرد آن باشد.»
او معتقد است میان حق مردم برای داشتن هوای پاک و توسعه صنعتی، توازن از دست رفته است. تا زمانی که مدیریت انرژی کوتاه‌مدت و واکنشی باشد، مازوت‌سوزی هر زمستان تکرار خواهد شد. در حقیقت مسئله مازوت، تنها مشکل فنی نیست؛ مسئله‌ای درباره «زندگی مردم» است.
جمع‌بندی؛ مازوت یا زندگی؟
در شرایطی که بحران انرژی تبدیل به بحران زیست‌محیطی شده، تغییر مسیر از سوخت‌های آلاینده به انرژی پاک نیازمند اصلاح ساختاری، سرمایه‌گذاری ملی و اراده سیاسی واقعی است. هر تصمیم کوتاه‌مدت در حوزه سوخت، تنها تا زمستان بعدی دوام دارد، اما خسارتش در ریه‌های مردم ماندگار خواهد بود.
تا زمانی که نگاه مدیریتی از «حفظ تداوم برق» به «حفظ تداوم سلامت» تغییر نکند، آلودگی هوا تکرار خواهد شد و شهروندان در سایه دود مازوت، نفس خواهند کشید نه زندگی.
بیشتر بخوانید:مرگ سالانه 7 هزار نفر بر اثر آلودگی هوا در تهران
